GÜNEŞ KARABUDA - İNDİM ZAMAN BAHÇESİNE

Daha önce bir yazımda bahsetmiş idim; Güneş Karabuda, çok önemli bir gazeteci, fotoğraf sanatçısı, belgesel film yönetmeni, görüntü yönetmeni ve de yazardır diye… Onun anılarını yazmış olduğu, “İndim Zaman Bahçesine” adlı kitabını okuyorum… Kitap YKY (Yapı Kredi yayınları) tarafından 1998 tarihinde yayınlanmış, ben ise 2001 yılında yayınlanmış 3. baskısına yetişebilmişim. Enteresan, değerli ve ders alınacak anılar… Annesinin ilk evliliğini İzmirli Uşakizadelerin oğlu Ömer Bey ile yapması ki Uşakizadeler bilindiği üzere Mustafa Kemal Atatürk’ün eşi Latife Hanımın da ebeveynleridir. Daha net olması açısından, Ömer Bey ile Latife Hanımın kardeş olduklarını söyleyelim… Galatasaray Lisesinin uzatmalı öğrencisi Güneş Karabuda, bir tarafı ile de annesi İzmir’in ünlü ailesi Kapani’lerdendir. Demokrat Partinin “yalan rüzgârlarına” kapılmış dayı Osman Kapani mezkûr hükümette bakanlık yapmış ve 1960 askeri darbesi sonrası yargılanmıştır da… Bu kitabın, beni ziyadesiyle etkilemiş anılarına birkaç yazı boyunca ara vermeyeceğim gibi duruyor, şimdilik… 

Kitabın, “Gavur İzmir, Güzel İzmir” başlıklı yazısını değerli anılar ve İzmir’in nasıl bir kent idi sorusuna cevap babından olmak üzere aşağıya aynen alıyorum.

“Anneannem Mediha Hanım, Karşıyaka’nın Çamlık mevkiinde, deniz kıyısındaki köşkünde yalnız yaşardı. Yalnız diyorsam, evde sürekli oturan oydu, yoksa ev, hele yaz ayları, hısım akraba ile dolup taşardı. Mediha Hanım’ın dördü kız, dördü erkek sekiz çocuğu vardı. Bu üç katlı köşk, her biri ayrı şehirlerde yaşayan aile fertlerinin buluşma yeriydi yazları… Çocukluğumun en mutlu günlerini, bu rüya gibi güzel yerde geçirmiştim desem doğrudur.

Yaşı “müsait” olanlar bilir, Karşıyaka o zamanlar, deniz kıyısına kurulu bahçeli köşk ve villalardan oluşurdu. Hemen hemen her evin önünde, deniz üzerinde “banyo” denen bir bungalov bulunur, masmavi denize buradan girilirdi. Çevre kirlenmesi kavramını daha kimseler bulmamıştı! Evimizin önünden kenarları açık, atlı tramvay geçerdi. Ön bahçe nadide çiçeklerle süslüydü. Yer, yürüdükçe tıkır şıkır sesler çıkaran, beyaz çakıl taşlarıyla kaplıydı. Bahçe kapısında asılı çıngırak, eve giren ve çıkanların habercisiydi. Arka bahçe oldukça büyüktü. Koca gövdeli, fil bacaklı palmiyelerin sıra sıra dizili durduğu yolun sonunda bir yel değirmeni, yanında da camekânlı bir ambar bulunurdu. Çiftlikten gelen buğday bu değirmende öğütülürdü. Ahçısı, bahçıvanı, arabacısı, evlatlığı dahil, her gün en az yirmi kişiye yemek çıkardı Mediha Hanım’ın evinde…

Karşıya’nıın sakinleri hoş insanlardı, her milletten her dinden insan yaşardı burada. İtalyan, Fransız, Rum, Yahudi, Hollandalı ve Türkler uyum içindeydiler. 1940’lı yılların Türkiye’sinde saygı, sevgi, dostluk, yani kısacası insanlık, bol miktarda mevcuttu! Çok kültürlü bir toplumda yaşamanın insanlara ne büyük bir iç zenginlik verdiğini, ilerde anlayacaktım.

En çok gece hayatını severdim. Gençlerin Aczmendi ayininde olduğu gibi vecde gelip dans ettikleri diskotekler daha icat edilmemiş, insanların her yerde ve her zaman göbek atma adetleri de daha başlamamıştı. En popüler eğlence, akşam yemeğinden sonra deniz kıyısında piyasaya çıkmaktı. Karşıyakalılar ellerinde çekirdek külahı veya dondurma, geç vakitlere kadar sahil boyunda volta atar, komşular yolda karşılaştıklarında sohbete dalar, gençlerse tatlı heyecanlar içinde, kaçamak flörtler peşinde koşarlardı.

Dayılarımdan Osman ve Münci, böyle kaçamaklarda beni “yem” olarak kullanırlardı. İşveli ve cilveli İtalyan, Fransız kızları bana yaklaşıp kendi dillerinde “que bello bambino” veya “ah! Qu’il est mignon” (ne tatlı şey ayol!) dediklerinde, çapkın dayılarım mükemmel bir zamanlamayla devreye girerlerdi! Benim de bu durumdan fazla şikâyetçi olduğum söylenemezdi…

Karşıyaka’dan ileriye baktığınızda, Kadifekale’ye yaslanmış İzmir’i görürsünüz. O yılların bu güzel ege kenti, kişiliği olan, hoş ve şirin bir yerdi. Hele bembeyaz cumbalı evlerin sıralandığı Kordonboyu, Annemin ikiz kardeşi Mefharet teyzem ve Mustafa eniştemin, Göztepe’de bir yalıları vardı. Burası da, en sevdiğim yerlerden birisiydi; “banyo”dan denize girer, koca koca çipralar tutardık! Yemişçi’ler, İzmir’in ticaretle uğraşan saygın ailelerindendi. Oğullarından Müjdat, benden üst sınıflarda olduğundan, Galatasaray’da veliliğimi yapmış sevdiğim bir ağabeyim, Mehmet’se benimle aynı yaşta olup, iyi anlaştığım oyun arkadaşımdı. Yemişçi’lerin, İzmir’e yirmi kilometre uzaklıkta Kilizman mevkiinde bir çiftlikleri vardı. İşte burası benim için cennetten bir köşeydi.

Deniz kıyısından ayrılıp, insan boyu sazlıkların arasından geçen bir toprak yol, bizi çiftliğin içine götürürdü. Burası dev ağaçların gölgeleriyle örttüğü, fıskiyesinden şırıl şırıl suların aktığı koca havuzun bulunduğu, serin bir avluydu. İzmir’in kızgın sıcağından çıkıp buraya geldiğimizde, iklim değiştirmiş olurduk. Çiftlikte daha çok meyva ve sebze yetiştirilirdi. Kayısı ve şeftali ağaçları avluyu çevreler, dağ yönünde tütün üretilirdi. Akşama doğru güneş batımında, önde eşek, çıngıraklı bir deve kervanı avluya girer, havuzun kenarından geçerek, yolun sonunda iri çam ağaçlarının bulunduğu ahırlara doğru uzaklaşırdı. Kendimi Binbir Gece Masalları’nda hissederdim.

Çiftliğin sorumlusu, büyük amca İsmail Bey’di. Yetmişini aşkın bu sevecen, yaşlı delikanlı, beyaz bıyıkları, fildişi rengi keten takım elbisesiyle, Kraliçe Viktorya zamanında, Hindistan’da bulunmuş İngiliz albaylarını andırırdı. Akşamları, herkes yattıktan sonra, köpekler salınırdı. Köpeklerin havlamaları bana huzur verir, onları dinlerken uyur kalırdım. Bir sabah kahvaltıdan sonra, elinde bir çuval tutan genç bir çobanın, bize doğru geldiğini görmüştük. “Hayırlı sabahlar bey” dedikten sonra büyük amcaya çuvalın içinde bir şeyler gösterdiğini fark ettik. İsmail amca gülerek bizi yanına çağırdığında, hayretle iki küçük kaplan yavrusunun oynaştığını görmüştük. Çoban, koyunları otlatırken dağda bir mağarada bulmuştu bunları. O gece yavrularının kokusunu alır da, ana kaplan çiftliğe iner diye, köpeklerin yanı sıra bir de silahlı nöbetçi konmuştu avluya. Gece rüyamda, arkamdan durmadan koşan kaplanlar görmüştüm… Sabah olunca büyük amca çobana, yavruların daha çok küçük olduğunu, analarına ihtiyaç duyduğunu, onları bulduğu mağaraya götürüp bırakmasını söylemişti. Adam bırakmaya çoktan razıydı ama, ana kaplanla karşılaşmaktan korkuyordu. Yanına iki silahlı adam verildi ve çoban böyle dağın yolunu utabildi!

İÖ 6. yüzyılda, önemli bir kent olan “Clazomenae” kuruluymuş çiftliğin bulunduğu Kilizman ve civarında. Çocukluğumun en mutlu anlarını geçirdiğim Karşıyaka ve Kilizman bir masal diyarının unutulmaz isimleriydi. Gezgin yaşamım süresince “yedi düvel” dolaşmış olsam da, güzel İzmir’im ayrıdır!”

Evet, Güzel İzmir’in anıt kent olduğu dönemin yaşanmışlığı yanında, gerek Karşıya gerekse de Kordonboyu’nda maalesef yıkılıp giden cumbalı iki katlı güzel evlere, kordonundan denize girilebilir Körfez’e, oradan tarihi Kilizman’a… Akşamların en önemli aktivitesi “kordonboyu’nda piyasa yapmaya”, çok etnik ve çok dini yapılı toplumun hoşgörü ve birlikte yaşam kültürünü nasıl desteklediğine ve beşeri zenginliğe nasıl güç verdiğine, çevre kirliliği ile henüz tanışılmamış olmasına ve dahası da şimdiki Güzelbahçe’de, o zaman ki Kilizman’da kaplanların yaşamışlığına tanıklık etmiş bir hayattan, dünya çapında bir meslek erbabına ve dahası bir hümanistin dünyanın farklı yerlerinde deyim yerinde ise gözünü budaktan esirgemeyen belgeselciliğe uzanan anıların kitabı… Muhtemelen artık yeni basımı yapılmayan lakin yapılırsa da çok insanın ulaşmak istediği bir kitap olacağı kesin olan bu kitabı şimdi sahaflarda bulmanın da mümkün olabildiğini biliyorum. Temin edenlere de “Binbir Gece Masalları” tadında okumalar diliyorum…