YAŞAR AKSOY-RADİY FİŞ-ŞEYH BEDREDDİN ve BÖRKLÜCE MUSTAFA

 

Gazeteci, araştırmacı yazar ve şair Yaşar Aksoy’un “Bizim Köy Balıklıova” adını verdiği çok önemli ve enteresan hatıralarının yer aldığı kitabını okuyorum. Müthiş hatıralar birikmiş Balıklıova’lı yıllarda, büyük bir keyifle okuyoruz. Bu kitapta yer alan, günümüze ışık tutan hatta iddialı olacak ama kesinlikle söyleyebilirim ki güne rehberlik edebilecek kişi ve hatıralar var ve ben bunları yeri geldikçe yazmak istiyorum. 12 Eylül öncesinde, uluslararası mahfillerinin yerli mümessilleri eli kanlı katillerce, darbe havuzuna su taşımak maksadı ile yürütülen şiddet ve terör ve iç savaş ortamı ihdası çerçevesinde, katledilen Manisalı Eczacı ve Demokrat Ege gazetesi yazarı Neşe Gülersoy ve Balıklıova yerlisi Köy Enstitülü “Dede” lakaplı Hayrettin Karademir ve ortak yazdıkları kitap “Topal” ile yazarların hayatlarından kesitler ve de bence en önemlisi Nazım Hikmet’in manevi oğlu ve Moskova günlerinde sekreterliğini yapmış büyük ve değerli yazar ve Türkolog Radiy Fiş’in “Ben de halimce Beddeddinem” adlı kitabının yazılması serüveninin Balıklıova ayağının aktarılması, müthiş hatıralar ve dahası ve detayları… Evet, bu detayları daha sonraki yazılarıma bırakarak ilerlemek istiyorum. Radiy Fiş’in mezkûr kitabını yıllar önce okumuştum ve kısa kısa notlar almışım, yazarın tespit ve değerlendirmeleri çerçevesinde, aktarımlarda bulunmak ya da değerlendirmeler yapmak adına. Şeyh Bedreddin üzerine “bende kendimce” Ernst Werner’den, Franz Babinger’e oradan İsmet Zeki Eyüpoğlu’na oradan kendi kaleminden “Varidat”a kadar daha birçok kitap okudum lakin bence en etkili ve anlamlı değerlendirme Radiy Fiş’in yazmış olduğu “Ben de halimce Beddeddinem” adlı kitapta verilmiştir. Bu değerlendirmenin ne kadar haklı olduğunu Yaşar Aksoy’un daha sonra detaylı değineceğim anılarından da anlamaktayım açıkçası… Kitap yazarken neler değerlendirilmeli, yazım planı nasıl yapılmalı ve de hepsinden önemlisi yazacaklarının hayattaki aritmetik, fizik ve sosyal karşılıklarının neler olabileceğini, mezkûr anılardaki “eşek hikayesinden” sonra bir kez daha çarpıcı bir şekilde anladım. Önemli ve büyük yazar nasıl olunabiliyor bir kez daha tedris edilmiş oluyor…

Şimdi kısa kısa; bir tarafı ile Şeyh Bedreddin ve müritleri ve yoluna ölüme gittikleri hayat ilke ve değerlendirmeleri ve yol tespitleri ile taktik ve stratejilerinin mezkûr kitapta nasıl ele alındığına değinelim.

“Nice çok yaşasan da işin sonu ölümdür

Korka durun ölümden cümle doğan ölmüştür

Dizelerini yinelemeyi pek severdi Abdülselam Kardeş. Hakikat yolunda ölmekse, en kutlu kişilere nasip olan bir mutluluktu. Ve Satı’nın yüreği bir kez daha Bedreddin’e ve yoldaşlarına duyduğu gönülborcuyla dolup taştı, ömrünün şu son günlerinde ona bu olanağı verdikleri için.

Karaburun -ya da Rumca adıyla Stilyarios- dendiği zaman anlaşılan, İzmir Körfezinin girişindeki burunla burada kurulmuş kasaba değildi yalnızca, bütün bu çevrenin ortak adıydı Karaburun. Üç yanından denizle, bir yanından da dağlarla sınırlanan bu bölgeye, ancak gür ormanlarla kaplı daracık dağ boğazlarından ulaşılabilirdi. Şeyhoğlu Satı bölgeye geldiğinde hem kasaba, hem de kıyılardaki Rum köylerinden yamaçlardaki Türk köylerine kadar bütün köyler Dede Sultan’ın adamlarının elinde bulunuyordu. Bölgede ne kadar mültezim, muhafız, korucu, kolcu, bey adamı, Osmanlı askeri varsa tümü kovulmuş, dağ geçitleri sıkı sıkı tahkim edilmişti. Kaldırılan ürünler dağlardaki mağaralarda oluşturulan ortak depolarda korunuyordu. Ellerindeki silahları da bu mağaralara depolamışlardı. Hayvanlar ortaklaşa sürülüyor, her köyün kadınları toplanıp bütün sürüden sağdıkları sütle hep birlikte yoğurt, peynir, yağ yapıyor, bölüşüyorlardı. Avlanan balıklar, herkese dağıtılıyordu.

Bütün köylerde ve kasabanın her mahallesinde önemli sorunları karar bağlamak üzere kurullar oluşturulmuştu. Seçimle işbaşına gelen bu kurullar adına Karaburun’u başlarında Abdülselam’ın bulunduğu üç kişi yönetiyordu. Bu üç kişi herhangi bir konuda uyuşamazlarsa, gerek en yaşlıları, gerekse öğretmene en yakınları olduğu için, son söz Abdülselam’ındı.”

Neymiş mesele, insanları görece daha paylaşımcı daha toplumcu daha ortaklaşmacı yaşatmanın yollarının aranması sürecinde daha adil ve daha insan olabilmenin yolunun tayini imiş. Bu uğurda istenmeyen ilan edilenlerin “bölge dışına kovulması-çıkarılması” ile sorun aşılabiliyor… Ama daha sonra göreceğimiz üzere Osmanlı’ya karşı savaşı kaybetmelerinin akabinde kendilerine reva görülen muamelenin acımasızlığı, şiddeti ve vahşeti karşısında ne kadar da insani kalmış olmaları…

 “ - Vakt irişti!

Gayrı dağlarda gizlenmek yoktu, gayrı bendinden boşalmış bir sel gibi aşağılara inmenin vaktiydi. Bütün topraklara el konulacaktı, Karaburun örneğinde olduğu gibi, tarlalar, meralar, korular, bağlar, bahçeler, bütün zenginlikler, kadınlar dışında, herkesin ortak varlığı olacaktı. Bir de şunu ekledi Satı; Her köy, temsillerini seçmeliydi; yalnız bu işi yaparken aklın yaşta değil başta olduğu unutulmamalıydı. Gelip Karaburun’da olup bitenleri bir görsünlerdi bu temsilciler; çünkü bir kez görmek, bin kez duymaktan daha etkileyiciydi.”

 

Osmanlı’nın nizamını reddeden ve yerine önerilen nizam artık her yanda yol almalı idi onlara göre… Artık eylem vakti idi… Hak, adalet, insanlık, çoğulculuk her yana hâkim olmalı idi. Diğer taraftan Osmanlı’nın ilk bölünmesi sayılabilecek Musa devrinde Şeyh Bedreddin Şeyhülislam atanınca, tebaanın gayri biraz olsun nefes alması temin edilecekti.

“Sultanın egemenliğini pekiştirmeye hizmet edecek bir adaletle, Bedreddin’in anladığı adalet arasında dağlar kadar fark vardı. Sultanın amacı, kırılması, paramparça edilmesi gereken tekerleği onarmaktı”

Evet, tekerlek onarılacaktı. Lakin önce “allahsızlara ölüm” naraları ile önerilen yeni nizam öncüleri tenkil edilmeli idi… Yeni nizam öncüleri yenilmişlerdi…

“Daha düne kadar bir kardeş sofrası olan bütün bu yerler, şimdi Osmanlı müfrezeleri tarafından beylere ve sultanın sadık kullarına dağıtılıyordu. Köyler, yakılmış, yıkılmıştı. Ne bir çocuk sesi, ne bir horoz ötüşü ve ne de bir köpek havlaması… Çatıdan kopmuş tahtaları sallayan, saman tozlarını bir burkaç gibi ıssız yollarda sarmallayan rüzgarlar ve hafif bir yanık kokusundan başka bir şey yok.

Timur, başka halkların üzerine saldırıyor, yabancı ülkeleri yağmalıyordu. Bunlarsa kendi ülkelerine, kendi halklarının üzerine saldırmışlardı. Yolları üzerinde bir canlı varlık bırakmamacasına… Bu toprakların tanık olduğu güzellikleri bir kan denizinde boğmak, yangınlarla küle çevirmek istercesine…”

Evet, Radiy Fiş, 430 sayfalık son derece yalın, anlaşılabilir hızlı okunabilir bir kitap yazmış, güzel Türkçemizi ünlü bir Türkolog vasfı ile mütenasip taçlandırmış adeta…

Peki; yaşananlar yaşanmışlıkları ile kaldılar mı, nerede, canım yurdum uyduruk iddialara dayalı bu talanlardan ve tenkillerden, pek çok kez daha gördü bu zulmü ve bu vahşeti…

BEKÇİ RECEP

 

Kimilerinin “Bekçi Recep”, Kimilerinin “Kanun Adamı”, kimilerinin “Devlet” olarak andığı, seslendiği ya da bahsettiği bir büyüğümüzdür Recep Bozkurt Abimiz… Esasen Recep Abimiz, bizler için tek başına kanun, nizam ve devlet temsilcisi olmanın ötesinde, bize sevecen bir büyüğümüz, en azından bize her daim kol kanat geren ya da ihtiyaç halinde gerecek birisi gibi bir duruş sergiledi hayatı boyunca… Bu vesile ile kendisini bir kez daha saygı ve özlemle yad ediyorum…

O; temsiliyetine haiz kahverengi elbiseleri içinde, kahverengi şapkası altında ve şapkanın üstünde 8 köşeli güneşin tam ortasında ve aynı zamanda göğsünün sol tarafında tam da kalbinin üstünde asılı vaziyette kocaman bir “B” harfi ile taçlandırılmış ve görevlendirilmiş olmanın hakkını tam ve layığı ile vermiş birisi olarak Çeşme tarihinde yerini almıştır. Yardımsever ama sert, sert ama merhametli, merhametli ama tavizsiz, sevecen ama kararlı, kararlı ama yumuşak kalpli, yumuşak kalpli ama dik, dik ama şefkatli, şefkatli ama gülmez bir büyüğümüz idi. Sanki yaptığı görevin; görev tarifinden mülhem bir yansıma vardı yüzünde, elinde ve vücudunda velhasıl tüm organlarında. O evinde çocuklarına ne kadar şefkatli ya da sert idi ise sokakta da bize o kadar şefkatli ya da sert idi, çünkü bizlere de kendi çocukları gibi bakardı. Şimdi tüm bu anlattıklarım benim anılarımla sınırlı ya da benim hatırlayabildiklerimle, aaa birileri de çıkar başka laflar edebilir mi, şüphesiz edebilir lakin “Bekçi Recep” büyüğümüz benim hatıralarımda böyle birisidir ve öyle de kalmaya devam edecektir. Çiftlik Köyümüzün, tam net anımsamıyorum ama o tarihlerdeki muhtarımız Haşim Şenkul dışında kravat takan tek kişisi idi. Belki de muhtar da takmıyor idi, gerçi muhtarımız da ziyadesiyle modern birisi idi ve bir gün kendisi ile ilgili de anılarımı paylaşacağım. Bir devrin en önemli tanığı, gözlemcisi ve müdahale edicisidir, Bekçi Recep, Çeşme’mizin. O gecelerin vukuat kayıt defteridir, o gecelerin kendi meşrebince öğretmenidir, o gecelerin kendi adalet ölçüsünde savcısı, hâkimi ve avukatıdır, o gecelerin hülasa her şeyidir. Hay Allah bunları böylesine yazınca anladım ki meğerse biz bu kabil kanun insanını ne çok özlemişiz… Bunları hatırlamam ve bu ölçüde nostaljik bile olsa anlatırken bir hoşluk ve güzellik hissediyor olmam nedeni ile bile kendisine teşekkür ediyorum… Sen ne güzel bir adammışsın, sen ne güzel bir bekçiymişsin, sen ne güzel bir kanun erbabı imişsin, be Recep Abi…

Çeşme’nin gecelerinde her daim, gösterdiği sevecen ama tavizsiz endamı ve hemen oracıkta olduğunu tebarüz ettirdiği düdük çalması ile görece huzur ve güven ortamı mevcudiyetinin yegane örneği idi, bana göre… Tam da bu nedenle, en olmadık ama en ihtiyaç duyulan noktada hemen bitivermiş olması bile, güvenlikçi eğitim ve örfünden mi kaynaklı idi yoksa Çeşme’nin ciddi manada küçük olmasından mı idi, bilemiyorum gayri… O dönemde bu maksada matuf “bekçilik” görevi, sadece yerli ve yerel insanlar marifeti ile deruhte edilirdi. Gerçi “kır bekçileri” de vardı, bağ bahçe ve tarlada ürün ve hayvan güvenliği temini için lakin onlar hem çalışma rejimi hem de görev tanımları gereği farklı idiler. Kır bekçileri görev alan ve tarifleri gereği yurttaş ile bu kadar ilişkili değillerdi. Gerçek manada, “Bekçileri” önemli hale getiren yerli ve yerel olmaları yanında bir “Muhtar” kadar mahalleyi, kenti ve ahaliyi yakından bilmeleri, onların sorunlarını bilmeleri hatta fazlaca özel hayatlarından bilgi sahibi olmaları idi… Kim kiminle akraba, kim kiminle evlendi ya da evleniyor, kim nerede askerlik yaptı, askerlikteki vukuatları, sosyal ve ekonomik hayattaki vukuatları, kim hangi okullarda okuyor, kim hangi okulu bitirdi, vs vs… Bu kadar yakından tanıdığı, bu kadar detaylı bilgi sahibi olduğu hülasa komşusu, arkadaşı, kardeşi ya da akrabası olduğu insana sadece “ben bilmez merkez bilir” kabilinden uygulama yapabilir mi insan, şüphesiz yapamaz… Bazen küçük bir kulak çekme, bazen biraz nasihat bazen de babaya şikâyet etme şıkları kullanılarak ama genel güvenlik konseptine halel getirmeden davranabilmek ancak bu detay bilgilere haiz olunca becerilebilir hale gelir… İşte benim anılarım özelinde “Bekçi Recep” böyle birisidir… Anneannemin çocuğu gibi gördüğü, dayımın ve babamın iyi arkadaşı olunca, benimde bu manada çok nasihat ve uyarılarına muhatap olmuşluğum vardır, tüm uyarılarını doğru görmesem de onlara uygun davranmamı temin etmiş olmasından ötürü, fazladan biraz daha teşekkürlerimi sunuyorum.

Gece “Kanun Adamı” ya da “Devlet” gündüz ise Recep Abimiz, ne güzel insandı… Öyle şimdiki gibi 3-5 bekçi bir arada değil, tek başına dolaşırdı Çeşme’nin önemli noktalarını… O dönemde manavlar şimdiki gibi akşamları dükkân kapamaz idiler, tezgâhın üstüne bir örtü çeker giderler idi, gerçi bakkallar da gündüz saatlerinde kapıya çapraz yatırdıkları saplı süpürgeleri ile kapalı olduklarını gösterir idiler ve buna rağmen ne gece ne gündüz hırsızlık olmaz idi. Ya insanlar fakir ama namuslu idi ya da karşıdakine zarar vermekten korkan ve çekinen hem namuslu hem vicdanlı hem de insaf sahibi idiler. Şimdi nerde, deyim yerinde ise “gözünden sürmeyi çekmek” konusunda bir sürü ordinaryüs ortalıkta cirit atıyor, ne bekçi ne polis ne de elektronik önlem kâr ediyor, bu başkasının malına ve canına göz dikmiş gözükaralara…

Bizleri eğitmenin ya da güvenlikçilerin deyimi ile “yola getirmenin” yolunun sadece kanunun ve örfün kendisine tanıdığı yolu seçmez aynı zamanda her biri ile dost, arkadaş ve tanış olduğu babalarımız üstünden de öneriler ileterek yetişmemizi ya da yola girmemizin teminine bakardı, bu hali ile de ayrı bir değer idi Recep Abimiz…

Şüphesiz bugün benzer vakalara ve yaklaşımlara tanıklık edemiyorsak bunun tek kusurlusu kişisel olarak “Bekçiler” ya da “Polisler” değildir… Esasen ve gerçekte her gün yeniden, muktedirlerin ve temsilcilerinin yeni ihtiyaçlara göre tanımladığı devlet-vatandaş ilişkileri etkili olmaktadır burada… Dün “Yurttaşlık Bilgisi” dersleri ile karşılıklı olarak hakların ve ödevlerin yaygın tartışmaya ve dahası “talim terbiye” delaleti ile dengeli, makul, görece kabul edilebilir, saygın ve düzeyli bir ilişkiye görece tekabül edecek şekilde öğretim vasıtası ile tanzim edilirken, günümüzde neredeyse matematik bile ihtiyaç listesinden çıkarılacak hale getirilmektedir… Aaaa sadece bu bizde mi böyle, nerde, birkaç istisna hariç nerdeyse tüm dünyada böyle… Nerde o bekçiler dediğinizi duyuyor gibiyim, evet o bekçiler yok lakin eski mahalleler, eski kentler ve eski insanlar var mı? Ne yazık ki, toptan yok oluşları dert etmemiz gerekmektedir, bence. Hatta ve dahi, buradan ve bundan da daha fazla irtifa yitirmemek için acil fren yapılması kaçınılmazdır. Yoksa, Allah muhafaza… Şüphesiz anlayana, anlamayana da durmak yok, ilaveten söz de yok, onlara iğne ilaç kâr etmez…

Bence; Belediye Meclisinin derhal alacağı bir kararla Recep Abimizin adını, sonsuz yaşatabilmek adına, Çiftlik’teki bir meydana ya da bir caddeye vermelidir.

RUMELİ DONDURMALARI ve HÜSEYİN MERSİN

 

Çeşme’nin önemli markalarından birisidir, Rumeli Pastahanesi, sahiplerinden Hüseyin Mersin çocukluk arkadaşım olup ilkokula ve ortaokula birlikte gittik. Lise için ben İzmir’i, Hüseyin ise Urla’yı tercih etmiş idi. Bu tercih bizleri daha az görüşür hale getirmiştir lakin sonraları her görüşmemizde daha fazla zaman ayırır adeta az görüşür olmanın telafisi babında söyleşiriz. Halen de öyledir. Geçenlerde Çarşıda genellikle sabah saatlerinde ağırlıklı bulunduğu Pastahanenin önünde görünce, daha önce telefon ile arayıp abisi ve dostum Hasan Mersin’in vefatı nedeni ile taziyelerimi iletmiş olmama rağmen bu kez de yanına gidip acıları paylaşmak istedim. Yanımda da akrabam Urla’dan Ayet Eray da vardı, malum pandemi koşullarında maskelenmiş olmamıza rağmen Hüseyin liseden arkadaş olduğunu söylediği Ayet’i çok az ve dikkatli baktıktan sonra hemen tanıdı, bu nedenle muhabbet bir başka koyulaştı, liseye gitme kararı alan Çeşmeli Gençlerin neredeyse %80’inin gittiği dönemin meşhur Urla Lisesi ve Urla’nın meşhur “öğrenci yurdu” muhabbeti adeta hafıza güncellemesi oldu bizler için. Hüseyin her zamanki kibarlığı içinde çay ikramını ve ileride bir başka yazıda ele almayı planladığım oğlu tarafından annesinin adına ithafen ürettiği muhteşem “Şadiye Dondurmasından” ikramlarını gerçekleştirdi.

Hüseyin Mersin arkadaşımız bizim kuşak dahilinde Çeşme’de en erken özel otomobil sahibi olanlardandır, eğer bir yanlış hatırlama varsa da şimdiden özür dilerim diğerlerinden… İtalyan Fiat kopyası olan yeni ve yerel imalat Murat 124’ler, tıpkı o İtalyan filmlerindeki gördüğümüz afisi ve cafcafı ile sahne almıştı Canım Yurdumda, bilenler için olmasa bile fazlaca otomobil bilgisi ve görgüsü olmayan hülasa otomobil kültürü gelişmemiş bizler için çok güzel otomobil idi. İşte Hüseyin de bunlardan bir tane satın almış, ona bakarak biz de umutlanmış idik, o aldığına göre biz de alabiliriz diye ama, nerde, benim 15 seneden fazla beklemem gerekecek idi. Evet, hatırladığım kadarı ile pırıl pırıl koyu yeşil bir Murat 124 sahibi ve bu onun için inanılmaz bir sosyal statü idi, biz de şüphesiz arkadaşımız olduğu için bir taraftan sevinir iken bir taraftan da acayip kıskanırdık ve hatta tahsis edene de çaktırmadan sitem ederdik. Hüseyin; kendi alımı yanında kendisine büyük ve ciddi bir statü katan bu otomobil ile daha bir alımlı hale gelmiş idi, gıpta edilecek bir nokta.

Hüseyin; bizim kuşağın küçük bir istisna dışında nerdeyse tamamına has sayılabilecek son derece mütevazi hayatına devam etmiş ve her geçen yılın kendisine kattığı mütevazilik artışına da büyük bir titizlik içinde sahip çıkmıştır. Rumeli Reçel ve bilhassa Dondurmalarının ülke çapında ün sahibi olması, Çeşme tanıtım merkezli yayın ve dokümanlarda mutlaka yer alıyor olması, Çeşme ve turizm tanıtımlı her fuar ve sunumda önemli bir köşe sahibi olmuş olmasının, kendisine sadece tevazu kattığını söylemiş olmak asla bir abartı sayılmaz. Sağlıklı ve mutlu uzun bir yaşam dileyelim bu vesile ile kendisine… İlaveten Çeşme turizmine ve tanıtımına da katkılarından dolayı bir kez daha teşekkür edelim, hep beraber…

Hüseyin ve Ayet ile muhabbeten eskilere dalmış iken, Hüseyin hemen yerinden kalktı içeriden bir eski 3 katlı sefertası getirdi. Babanın, Osman Mersin büyüğümüzün, tek başına ve çok yoğun çalıştığı yıllar, evi de çok uzak olmamasına rağmen vakitsizlikten ötürü yemeklere eve gidemez, annenin yaptığı yemekleri de babaya getirmek işte bu 3 katlı sefertası ile Hüseyin’e düşer her daim… Baba, her gün gelen yemek sonrası boş sefertasını eve yollamak üzere Hüseyin’e teslim eder ve eline de teşekkür ve teşvik babında 5 Tl sıkıştırır, Hüseyin her gün aldığı 5 Tl’yi eve gelince kendi adına biriktirilmek üzere anneye teslim eder, annede her akşam mezkur 5 Tl’yi babaya verir, eeee ne de olsa en güzel biriktirme sandığı babadır, 5 Tl’ye herkes memnun bir döngüdedir esasen, ertesi gün aynı hikaye döner durur yıllarca… İşte, mezkur 3 katlı sefertasını şimdi Hüseyin büyük bir gururla konu açıldıkça göstermekte…

Teknoloji kullanmaya ve ticari hayata yönelik henüz yeni öğrendiğim bir anısını aktarmak istiyorum, Osman Mersin büyüğümüzün… O tarihlerde yeni yeni üretimine başlanmış dondurma karıştırma makinelerinin üretimini yapan bir muhterem, Ahmet Eriş, Çeşme’nin ilk sitelerinden Atila Polat mukimidir, Çeşme Çarşıda bakar ki el ile dondurma yapıyor Osman Abimiz, hemen tanışılır ve hemen muhabbet koyulaştırılır, imalatçı muhterem müthiş bir teklif ile bir adet makine vermeyi önerir. Teklife göre herhangi bir peşinat ödemesi yapılmayacak, hatta herhangi bir tutar ya da vade de taahhüt edilmeyecek… Sadece satılan her dondurmadan, Osman Abimizin taktir edeceği bir miktar, dondurma mevsiminin sonuna kadar ayrı bir kutuda biriktirilecek, mevsim sonu biriken miktar sayılacak ve makine bedeli olarak takdim ve tahsil edilecektir. Olur, olmaz, becerilir, becerilemez düşünceleri neticesinde teklif kabul edilir, sezon başı makine kurulur, imalat ve satış başlar. Kavil edildiği üzere, her satıştan ayrı ayrı takdir edilen bir miktar ayrı bir kutuda biriktirilir. Osman Abimiz, ahlakına müsavi, borcuna sadakat ve piyasa itibarı gereği takdiri biraz fazlaca imalatçı muhterem lehine kullanmış olacak ki, sezon sonunda kutu açılır ve sayılan paranın makine ederinin çok üstünde olduğu tespiti yapılır mezkûr muhteremce… Osman Abimiz, baştaki mutabakat gereği makine tutarının ne olduğu konusunda bihaber vaziyette iken, makine ederinin çok üstünde birikimin olduğunu gören imalatçı muhterem, makine için takdir ettiği rakamı alır gerisini Osman Abimize bırakır. Şimdilerde kimsenin yanaşmayacağı, yapmayacağı hatta cesaret bile edemeyeceği tarz bir ticari anlaşmadır, mezkûr anlaşma… Dondurma karıştırma makinesinin markası, Sevel’dir, gerçek manada insansever, ticaretsever, ahlaksever bir durum… Dürüstlüğün, ilkelerin ve samimiyetin harman olduğu dünden, eğitile öğretile geldiğimiz bugün… Katkısı ve payı olan herkes kendince kutlayabilir bu muhteşem tekamülü… Heyyy gidi günler heyyyy…

Bu vesile ile; başta Osman Mersin büyüğümüzü, her daim bana “baba dostu” diye seslenen oğlu Hasan Mersin’i ve diğer kaybettiğimiz tüm büyüklerimizi saygıyla anıyorum… 

İZMİR’İ SEYRETMEK

Angelico Maria Müller adlı bir din adamı seyyah “İzmir 1726” adında bir seyahatname yazar, oradan okuyoruz, sen ne güzel bir kentmişsin İzmir. 2 Ekim 1726 günü, bir gemi ile Foça Burnunu dönüp İzmir Dış Limanına giriyorlar… Denizden Güzel İzmir’i seyrediyor, neler yazıyor neler, sonra karaya çıkıyor neler yazıyor neler… Evet; hoşgörünün, modern hayatın, beynelmilel olabilmenin, milletlerin ve dinlerin mozayiğinin ve birbirlerine ayar vermemenin, ticari başarının, denizciliğin, şehirciliğin, tarımın, tarihin, arşı alası, İzmir, örnek kent İzmir… Ama kimilerine göre de, tahkirat manasına, “Gavur İzmir”… 

Giriş olarak seyyah; “Anadolu topraklarındaki bu en büyük Türk deniz ticareti şehri” tanımlaması yapıyor ve ticaret hacmi manasında da “Smyrna yıkık amfiteatr, kale ve birçok başka kalıntı temelinden anlaşılacağı gibi muazzam büyük ve şahane bir şehir olmalıydı. Bugün ise öyle görünüyor ki, Eski Smyrna’nın değil yarısını, ancak onun bir gölgesini görüyor olmalıyız. Buna karşın, hem Avrupalı hem de Doğulu tüccarların ticaret ve dolaşımları nedeniyle tüm Levant’taki en ünlü liman ve ticaret şehridir. Dış limanda demirliyken, irili ufaklı birçok teknenin yanı sıra 70 kadar Fransız, Galli, Hollandalı, İngiliz ve daha birçok başka ülkeden gemi saymıştım. Karayolu ile yılda üç kez, Şubat, Haziran ve Ekim’de doğudan-İran-Moğolistan ve Çin’den gelen kervanlar bazı dönemlerde İzmir pazarında 4-5 bin devenin aynı zamanda buluşmasına neden olmaktadır” şeklinde bir tespit ile milletlerarası ticari ve ekonomik faaliyet konusunda fikir edinmemize yol açan tespitlerde bulunuyor.

Gerçi mezkûr anıları kaleme alanın fahiş bir hatası da var; “Smyrma dışında bir başka Smyrna daha varmış ve diğerinden 20 saat uzaklıktaymış” diyerek işliyor bu hatayı.  Şüphesiz saat tarifinde ya da tercümede bir hata varsa söylenebilecek bir şey yoktur. Gerçi bir başka kaynakta mezkûr seyyahın bu görüşünün değerlendirilmesinde, 20 saat yerine “20 stadion” gibi bir mesafeden bahsediliyor ki o da eski Yunan’da bir uzunluk ölçüsü olup yaklaşık 185 mt ye ve de toplamda da 3,5 km. lik bir mesafeye tekabül ediyor ve körfezin tam doğusunda yani şimdiki Bayraklı civarında olan eski kent kastediliyor olabilir. Değerlendirmeler muhtelif, gerçek tek…

Mezkûr din adamı seyyah bir başka yerde ise; “Şehir ulus zenginidir. Yani bugün 80.000Türk, 2.000 Yunan ve Ermeni, bir o kadar da Musevi bulunuyor. Büyük ticaretle uğraşan, her ulustan ve inançtan dinlerini özgürce yaşayabilen Frenk veya Avrupalı Hıristiyanların sayısı az değildir. Türkler’in 20 camisi, Museviler’in 7 sinagogu ve okulu. Yunanlılar’ın 2, Ermeniler’in 1 ve biz Latinler’in 3 kilisesi vardır… Türkler, Yunanlılar, Ermeniler ve Museviler; hepsi şehrin yüksek kesimlerinde otururlar. Biz Avrupalılar ise, aşağı kısımlarda, denize kenarında uzun bir sokakta oturmaktayız. Tüm uluslarımızın burada konsoloslukları ve temsilcileri vardır.” diyerek nüfus dağılımı ve dini harita ile diplomatik ve ticari ilişkiler üstüne de gözlemlerde bulunuyor.

Daha önce “Sancak Kale” başlıklı yazdığım kaleden de “Yenikale” diye bahsetmektedir. Mezkûr Kale ile ilgili detay bilgilere ulaşmak için https://sosyalyasamdaalternatif.blogspot.com/2017/09/sancak-kale.html adresine müracaat edebilirsiniz. Kemeraltı girişindeki “Ok kalesi” Osmanlının değişen savunma ve şehircilik ihtiyaçlarına binaen yıkılır aynı zamanda da İzmir’in ilkçağdan kalma tiyatrosunun kesme taş blokları sökülüp alınır ve Yenikale “Sancak Kale” inşa edilir. Gelen ve giden gemilerin denetlenmesi, gümrük vergilerin tahsili, askeri manada ise şehrin ve limana sığınmış gemilerin bir saldırıya karşı korunması maksadı ile yapılan “Yenikale” bugün Narlıdere Sahil Evlerindeki askeri bölge içerisinde yer almaktadır.

Mezkûr anıların bir başka bölümünde ise; “Avrupa ve Asya mallarının devamlı giriş çıkışı nedeniyle buradaki gümrük Sultan’a iyi bir gelir sağlamaktadır. Çoğunlukla Pers ipek malları, Tela Plata. Eski Roma’nın moher ve tafta çeşitleri, marokenler, duvar kağıtları ve Magnesia pamuğundan mamul çeşitli ürünlerin alım satımının yanı sıra, Ermeniler, Yunanlılar ve Frenkler değerli taşlarla doğu incilerinin ticaretini yapıyorlar. Birisi bu değerli taşları Smyrna gümrüğünden saklayarak geçirmek isterse, gemi daha kıyıya varmadan veya yolculuk esnasında Hıristiyan bir bayana bu malları emanet etmeli. Çünkü, Türklerin Hıristiyan bayanlara yaklaşması yasak ve bu yüzden onları durdurup arayamıyorlar.” diyerek ticari mal zenginliği ve ticareti üstüne tespit ve ilaveten hile hurda desise görüş belirtmektedir. Burada dikkat çekmek istediğim yegana konu “Magnesia Pamuğu”dur. Son dönemlere kadar kalitesinden ötürü yüksek teveccüh gören bu pamuk Devlet-i Ali’nin kifayetsiz muhterislerinin kötü ve manasız tercihleri ile yok ıslah ediyoruz, yok daha verimlisini öneriyoruz vs adı altında tukaka ilanı ile neredeyse tarımı yapılmıyor hale getirilmiştir. Uzmanı olmamama rağmen uzun lifleri ile tanınan bu pamuğun çok aranır olduğunu açıktan söyleyebilirim. Diğer taraftan bir başka ticari mal “duvar kâğıdı”, enteresan değil mi, bakın iç mimari ve dekorasyon konusundaki seviyeye… Neyse konumuz bu değil… Anılara dönelim; “Yukarıda belirtiğim malların yanı sıra Smyrna çevresinde ravent (ışgın), mazı, sakamonya ve afyon bulunup satılıyor. Fransızlar birçok malı nakit para ile alıyor, İngiliz ve Hollandalılar ise genelde başka mallarla takas yapıyorlar” görüldüğü üzere ticari maharet ve niyet dün olduğu gibi bugün de Hollandalıları öne çıkarıyor. İlaveten bugün artık yaygın bulunamayan endemik bitkilerinde seyyah muhteremin gözüne çarpacak kadar çok olduğu da aşikâr.

Mezkûr eseri okurken; biraz benim hatırladığım İzmir’e gidip hatıra tazelemesi yaptım. Ne güzel bir kent idi, gerçi şimdi de çok güzel ama kâh o politikacının kâh bu politikacının elinde ya da delaleti ile raydan çıkmış durumda… Su, ulaşım ve şehirleşme konularında benzerlerine göre iyi olsa da, olması gerekene göre bir hayli geride kalmış durumdadır. Artık İstanbul ve Antalya ile denizden bağlantısı da ne yazık ki kalmamıştır. Bu vesile ile İzmir İstanbul Gemi seferlerini de hatırlayalım, ünlü kaleci Varol Ürkmez’in anılarında okumuştum, İstanbul’a maça giderken güvertede kaleci idmanları yaptığını. Varol Ürkmez, Beşiktaş, Altay ve Galatasaray’ın unutulmaz kalecilerinden. Yani hafta sonu için İstanbul’a gidiliyor Cumartesi ve Pazar günü ayrı ayrı olmak üzere 2 maç yapmak üzere… Deniz Yolları gemilerin karşılıklı tarifeli seferlerinin olduğu dönem de yaşandı Canım yurdumda… Şimdilerde, artık sadece gemisi ya da teknesi olanın yaşayabildiği bir güzellik… Oysa nostalji manasında bile olsa belli dönemlerde seferlerin yapılması bence güzel olur…

ÇİFTLİKKÖY’DE GÜNBATIMI

Çeşme'mizin değerli mütefekkiri, yazar ve şair Ahmet Kanyılmaz'ın kitabımdaki bir yazı üstüne kaleme aldığı "SONE"si... 

                                ÇİFTLİKKÖY’DE GÜNBATIMI (*)

                                            (S O N E)

 

                              İmbatın yosun kokan mavi soluklarıyla

                              Genziniz yana, yana ardıçlar, fundalıklar

                              Arasında(n) yürüyün başınızda martılar

                              İçinizi ürpertsin köpük çığlıklarıyla…

 

                              Akşamüstüne doğru batı yamaçlarında

                              Çiftlikköy’ün-her mevsim-yeter ki hazır olun

                              Yeryüzünün en güzel, en muhteşem, en coşkun     

                              Günbatımına tanık olmaya o coşkuyla…

 

                              Anbean koyulaşan mavinin laciverte,

                              Alevden erguvana, safrana, eflatuna

                              Dönüştüğü o anlar ne olağan üstüdür…

 

                              Renklerin ışıklarla, ışıkların seslerle  

                              Sonsuz armonisine katılan dalgalarla

                              Tutuşan ruhunuzun vuslatı özgürlüktür…

                                                 ***

                              05 Zilkade 1442//15 Haziran 2021

                           __________________________________________________

          (*): Benim Gözümden ÇEŞME(Ruhi Mehmet ÇİLEK)Sh:96