ROMAN KIYIMI, ÇİNGENE SOYKIRIMI YA DA PORAJMOS

Son günlerde yine; PSG Başakşehir maçı ile gündemi bir kez daha “No to racism” deyimi ile oturmuştur, ırkçılık… Meğerse ne kadar da kötü imiş bu ırkçılık, bize karşı yapıldı ya, feryat figan… Oysaki “ırkçılık” hep vardı ve hep başımızı ağrıttı hatta daha da artarak ağrıtmaya devam ediyor… Ben çok merak ediyorum acaba hemen dibinde yapılan ırkçılığı görmeyen ama kanaat önderlerinin tukaka demesi ile feryat figan ve isyan eden ademoğlunun yakını görme problemi mi var? Nedir, sorun nasıl tarifleniyor kafasında? Bu baptan çok kelam edilebilir, sosyolojik, felsefik, ahlaki çok izahı yapılabilir, ki sakın “şahsımın bunları bilmediği sanılmasın”, ama emin olun ki türbanlanarak milliyetçilik haline getirilmiş ırkçılık daima damarlarımızda dolaşmaktadır. Efendim makro milliyetçilik, efendim mikro milliyetçilik, şöyleymiş te böyleymiş te, çene suyu pilav bunlar, geç efendim geç… O duraktan binilen otobüsün varacağı yer yeterince aşikardır. Varılacak yerde de inilecektir, biz bunları çok iyi biliyoruz… Ancak ırkçılık denince, “kafatası ölçümlerini” aklına getiren ve ırkçılık tarifini bu baptan yapanlara kolay hatim ettirilecek bir şey değildir, tüm bu olanlar… Irkçılık ve soykırım denilince sadece Nazi faşistlerini düşünen, öfkelenen, lanetleyen, feryat figan eden zevata ve zevzekliğine iğne, ilaç kâr etmez… Esasen canım Yurdumda son yarım yüzyılda çok kelimenin çılkını çıkarmış durmdayız, çıkarmaya da devam ediyoruz… Ne hoş, alıyoruz bir kelimeyi, kendisini sabit tutarak içeriğini, öncelikle tarif üstüne şüpheler oluşturarak, kafa bulanıklığı yaratıyoruz bilahare de boşaltıyoruz, hatta o kadar ki zaman zaman faşizmi bile türbanlayarak sevimli hale getiriyoruz… Neyse tekrar başlıktaki konumuza dönelim.

 

Uluslararası sermayenin sınırsız ve sorumsuz desteği ile devlet gücünü ele geçiren “nazi partisinin” Almanya ayağı muktedirlerinin tabancası konumundaki Adolf Hitler ve tüm ekibi, öncelikle dış düşman olarak nitelediği sosyalist Sovyetler Birliğini yok etme planı ile kolları sıvamışlar, işler içeride kendilerini desteklemeyenleri dahi tenkil etmeye kadar varmıştır. Konunun ekonomi politiğine ve siyasal devinim ve sonuçlarına bu yazıda değinecek durumda değilim hatta bilgi seviyesinde de hissetmiyorum kendimi ve bu nedenle olayların akışını öğrendiğim ve anlayabildiğim boyutu ile sadece not etmeye çalışacağım kendimce… Çıkın sokağa, sorun, nazi katliamı ile ilgili yurdum insanının ne bildiğini ve ne hatırladığını, çok muhtemel ki, herkes konsantrasyon kamplarını ve katledilen Yahudileri söyleyecektir. Oysa sinsi sinsi son tahlildeki sosyalist kampın kabesi Sovyetler Birliği hedef olsa bile, evvel emirde dahili düşman tespit ve tayini ile öncelikle ve sonrada sırasıyla, psikolojik sorunu olanlar, engelliler, sakat ve müzmin hastalıklı olanlar, komünistler, sosyalistler, sendikacılar, sosyal demokratlar, Yahudiler, Sintiler ve Çingeneler ve nihayetinde de önce kendilerinden olmayan ve kendilerini destelemeyenlere kadar varan bir cephenin, “uzun bıçaklar gecesi”, “kristal gece”, “reichtag yangını” aldatmacası ve kara propagandası vs vs gibi her türlü yalan, dolan, hile, hurda ve desise ile, yok edilmesi planının icrasıdır. İşte bu ahval ve şeriatta ABD Holokost Anma Müzesinin yaptığı bir araştırmaya göre, yaklaşık 15–20 milyon arasında insan katledildi.

 

Oysaki her şey ne kadar da güzel başlamıştı, önce teşhir ve tecrit manasında kapılarının üstüne yağlı boyalarla Yahudi yıldızı işaretleri çizmeler, sonra Yahudilerin kollarına Yahudi yıldızlı pazubantlar bağlamak, daha da sonra iş vermemeler, çalışanları işten çıkarmalar, iş sahiplerinin işine el koymalar, sonra sermayeye bedava iş gücü tayinleri, sonra da çalışma kampları adından katliam kamplarına sürgün bilahare de yok etme operasyonları… Her şey adım adım, önceleri çaktırmadan bilahare de çaktırarak ve propaganda tahtında güzel ölüm… Ve ne yazık ki bunu hala sadece Almanya’da yaşanmış gibi bilen ve düşünen andevüller var bu dünya da… Vah ki vah, güzel dünyam… Hani çaktırmadan’ı, çaktırarak takip eden süreç var ya, malumdur kendisini vücuda getiren ve bilim dünyasına “kurbağa sendromu” diye takdim edilen bir test ile kaindir. Mezkûr test biyolojik bir test olarak kurbağalar üstünde yapılırken, ademoğluna sosyolojik sonuçlar verir, tabii ki testte zorlama yoktur, ilim, irfan ve feyz arzu edene verir bu sonuçları… Hani yahu bu nasıl iştir kurbağa üstünde canlı canlı test mi yapılırmış, kurbağayı öldürüyorlar, bu bilim insanları diyene de at gözlüğü takmasından ötürü edilecek kelam da yoktur. Söylenir ya, eğer bir kurbağayı sıcak suyun içine atarsanız kurbağa hemen kendini dışarıya atar oysa kurbağayı soğuk su dolu bir kazana koyar ve altını yakarsanız, yavaş yavaş ısınan suda kurbağa gevşer ve nihayetinde kıpırdayamaz hale gelir ya… Durum aynen böyledir mezkûr konuda da, önce kapısına işaret çizerseniz, en sonunda da öldürürsünüz ve bu süreçte tepki vermesi beklenen kesim hazırlanır ve alıştırılır bu ölümlere yavaş yavaş…

 

Hatırlanmasında ve anılmasında bugün bile farklı dengeler gözetilir dünyada ve ne yazık ki kimse demez ki yahu bu Yahudiler dışında, Sintiler,  Laller, Romanlar ve Çingeneler de vardı,  hem de hepsi Çingene kökenden gelmesine rağmen kayıtlar farklı farklı etnik kökende tutulur ki göze fazlaca batmasın diye, eyyy gidi insanlık eyyyy… Eeee, tabii ki bu garip gurebanın Yahudiler gibi hamileri yoktur bu cihanda, sonrası ise zaten bilmediğimiz hesap…

 

Nazi Almanya’sının işgali altında bulunan ülkelerdeki yaklaşık 950.000 Romandan, ne yazık ki bu katiller sürüsü yaklaşık 500.000’ini katletmiştir. Tarihe, “Porajmos” diye geçen “Roman Kırımı, Çingene Soykırımı” çok bilinmez, az konuşulur haksız bir saldırıdır, ne yazık ki… Sonuç itibariyle Nazi faşistlerinin Holokost’una ne kadar karşı duruluyor ise aynı şekilde ve yine nazi faşistlerinin Çingenelerin “porajmos’una” karşı durulabiliyorsa, anılabiliryorsa insanlığımızı yüceltebiliriz, bence… Efendim denilebilir ki, evet ama sayısal olarak Yahudiler kadar yok edilmediler, el cevap ne yapalım namussuzlar ancak bu kadar Çingene yakalayabilmişler ya da etraflarında bu kadar Çingene bulabilmişler… Ama bilinmelidir, mevcut nüfusa oranla yapılan kırımın aritmetik sonucu, yani Çingenelerin öldürülme oranı Yahudilerden daha fazladır. Buradan ne anlaşılır bilemiyorum, Nazi faşistlerinin hedefi öncelikle Yahudiler değildi mi yoksa öldürebilme kapasiteleri ve tesis verimliliği mi böyle sonuçlar doğurdu vs vs…

 

Ancak yine de en tuhafı esasen de en ahlaksızı tüm bu katliamlar yaşanırken, öğrenme çabası göstermeden, neler oluyor demeden, gününü gün eden, vur patlasın çal oynasın hayatını idame ettiren namertlerin sonradan çıkıp, ne yapalım gazeteler bunu yazmıyordu, biz nereden bilelim, demiş olmalarıdır… İlgisizliğin, dağlarca bilgisizlik ürettiği doğru olmakla birlikte eh bre namert sende azıcık çaba göstersen hatta azıcık kulak kabartsan ilaveten azıcık kafatasının içindeki sana bahşedilen organı çalıştırsan ne olurdu be…

 

TAPIŞTI HASAN

 

Yollarımız ayrılana kadar her fırsatta bir araya geldiğimiz çocukluk arkadaşımdı, çok güzel bir insandı, Hasan… Gençliğimizin en popüler sanatçılarından biri olan İlhan İrem ile nerdeyse tıpa tıp görüntü benzerliği ile el üstünde ziyadesiyle tutulduğumuz mekanlar ve zamanlar olmuştur. İzmir’e gidişlerimizde kendisini “Hasan” olarak bilmeyenlere mutlaka onu İlhan İrem diye sık sık takdim ederek, ufak tefek avantajlar peşinde koşarken, tercihlerimizin, zevk, kalite ve kandite açısından mezkûr şahsa uygun olmamaları da sırıtır durur idi açıkçası, bizde bunun hiç farkında olmazdık… Ne gam ne keder, biz kendi çapımızda kendi oyunumuzun hülyası içinde kendimizce tatmin oluyorduk. Ama sonuç itibari ile Hasan; dışarıya İlhan İrem diye pazarladığımız bizim gençlik arkadaşımız ve dostumuz ve hatta hala anıları ile sık sık hatırladığımız birisidir. Hasan her hali ile “nevi şahsına münhasır” denilenlerden birisi idi ve hep öyle kalacak…

 

Çiftlik yolunun, bugün artık geride kalmamış eski hali ile hemen Kaymakam Evini geçince, tam virajda, Ali Subay’ın güzel evine gelmeden, son derece mütevazi bir evde yaşıyordu, tüm ailesi ile. Dışarıdan bakılınca son derece dengeli ve mutlu, ama eğer değilse bile dışarıya bir şey sızdırılmamış hali ile bir ev hali idi, aklımda kaldığı kadarı ile… 2 katlı bir ev, alt katı yüksekliği bugünkü yüksekliklerle kıyaslayınca oldukça düşük belki de başka amaçlarla kullanılırken, büyüyen ailenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere genişleme sonucu ailece hizmete alınmış olabilir. Bugünkü Akpınar Otel’in bulunduğu alan ise o zamanlar hatırladığım kadarı ile genellikle “marul” tarımı yapılan bir tarla idi… Mezkûr ev, önünde yer alan deniz ile hemen hemen aynı kotlarda(seviye) idi… Akarca Deresini geçer geçmez tam “Kaymakam Evi” önünde denizden ötürü yol sık sık bozulur idi, Belediye sürekli tahkimat yapardı, burada… Bugün doldurularak artık geriye kalmamış deniz, bizler için balık avcılığı yemi olarak kullanılan “tekesakal” deposuydu… Bu deniz ve bu yol için başlı başına bir yazı yazmayı planlamaktayım, açıkçası… 

“Tapıştı Hasan” babadan intikal etmiş lakabı ile anılır hale gelmiş, babadan diğer intikal işler ile iştigal etmiş biri olarak, ilaveten kahvede ocakçılık ve garsonluk, gazete kioskunda satıcılık, seyyar köftecilik, yabancı seyahat acenteliği başta olmak üzere her işi yaparak medarı maişet eylemiştir. Üniversite sınavlarında ilk yıl başarılı olamadığımdan 1 yıl boyunca Hasan ile birlikte seyyar köftecilikte yaptık. Ne güzel günlerdi… Düşünün satmak üzere köfte hazırlanıyor, hem de beleşe bahçeden soğan, maydanoz, domates, biber, limon getiriyorum, Hasan satın aldığımız kıyma ile köfteyi güzelce hazırlıyor, dinlendiriyor, sonra mis gibi ızgara köfte satıyoruz. Yatırım maliyeti ve hedeflenen o günlük kar elde edildiğine kani olduğumuz an, hemen rakı satın alınıyor, su zaten belediyeden beleş, yavaştan başlanıyor demlenmeye… Sonraları bunu daha uygun hatta mükemmel sofralara dönüştürüyoruz. Hasan; Sakız Adası ile Çeşme arasında feribot hizmeti veren Yunanlı şirketinin bürosunda çalışıyor, seyyar köfte arabası hemen önüne çekiliyor, ofs meyhane düzenine dönüştürülüyor ve sonradan aramıza katılan o zamanki Tekel İdaresinin Çeşme sorumlusu Hayati ve şu anda ismini anamadığım bir arkadaşımın daha katılımı ile şüphesiz köfteler, salatalar ve ekmekler bizden rakılar Hayati’den olmak üzere harika akşam yemeği masaları oluşturuyorduk. Rakının belli bir evresinde gelinen duygusallık, hatırat-ı bergüzar hali Hayati’yi değme Türk Sanat Müsikisi sanatçısı haline dönüştürmekte idi… Yahu, her gece aynı menü ile rakı masası mı donatılır, evet, vallahi şimdiki o anları hatırlamak bile cihane değer bir durumdur… Ama kadro ve menü aynı olsa bile muhabbet konusu hep değişiktir ki mezkûr masaların en önemli mezesi de muhabbettir…

 

Dönem itibari ile neredeyse bir günün uyku dışında tamamını birlikte geçirmekteyiz bu arkadaş grubu ile, Urla’dan Birol kardeşimizin Eniştesinin kahvehanesini, ki o zamanlar “memurlar kulübü” diye bilinirdi, şimdiki Çeşme Belediyesinin Emlak ve Gelirler Müdürlüğü bölümü, eniştenin eve gitmesinden sonra işletmesini genellikle akşam üzerleri devir alır ve gece geç saatlere hatta kapandıktan sonra içeride oturmak kaydı ile birlikte olunur idi. O kahvehanede bazen sabahlara kadar bekler ve dönem itibari ile toplumumuzun çok yakından ilgisine mazhar olmuş Muhammet Ali Clay boks maçlarını izlerdik ki o zaman bu maçlar kesinlikle canlı yayınlanır idi. Neyse…

 

“Tapıştı” lakabı üzerine sevgili arkadaşım Hasan’ın; dedesi ya da babası için olduğunu ve “Anne sabah ekmek için hamur hazırlar iken, hamurun yapışması üzerine, “yapıştı, anne yapıştı” diyecek iken çocukluğun doğallığı içinde “anne, tapıştı, tapıştı” demesi üzerine kendilerine bu lakabın yapıştığını” anlatmış idi. Çocukluk tabii ki, belki de başka bir nedenle yapışmıştır bu tapıştı lakabı ama bendeki bilgi bu… Ama aslan yelesini andıran saçlarını sallayarak yürüyen dostum Hasan kendisinin bu lakabı ile ne övünür ne de yüksünür idi, onun için sanki doğuştan gelmiş ve asla terk edilemeyen bir şeymiş gibi bir tutum sergilemiştir, her daim…

Sayısız güzel anılarımız vardır, Sevgili Arkadaşım “Tapıştı Hasan” ile… Ama bugün hala anımsar iken, katıla katıla güldüğümüz bir tanesini yazmak istiyorum. Dönemin önemli duraklarından biri, “Kolovo’nun Kahvehanesi”, bugün bir ayakkabı dükkânı olarak çalıştırılan mezkûr mekân, biz yeni gençlerin bir araya geldiği hatta tavla ve bazı kâğıt oyunları oynamaya başladığımız …. Biz 3 arkadaş, Tapıştı Hasan, şimdi adını anmayacağım biri ve ben, akşamın ilk saatlerinde mezkûr mekânda oturur iken, kontrol için Polis geldi. Tapıştı Hasan sakalı az, yüzü nurlu ve 18 yaş altı görünümlü iken aslında da son muayenesini yaptırmış askere sevkini beklemekte, diğer tarafta bizler ise tam manası ile kara kuru, sakalı yeni yeni terlemeye başlamış ama güneş altında kalma nedeni ile de olduğundan yaşlı görünen bir haldeyiz. Polis bizim masaya geldi, belki de yeni tayin olmuş biri idi çünkü polisler genelde bizleri tanırlar idi, tam hatırlamıyorum, “çat bir tokat” Hasan’a “yaşın tutmuyor ne işin var kahvehanede, kalk git” diyor, buna bağırıp çağırıp şiddetle itiraz edip kimliğini çıkarıp gösterince polis yanlış yaptığını anlayıp bizim masadan mahcup mahcup ayrıldı. Biz, diğer 2 kişi gerçek manada yaşı küçükler de yırtmış olduk. O zamanda buna çok gülerdik, şimdi de…

Sonradan askerliğini de yaptığı Kıbrıs’a gider, evlenir ve çalışır orada… Sonradan vefat haberini aldık, çok üzüldük… Evet bugün hasret ve özlemle anımsadığımız “Tapıştı Hasan’ı” çok büyük benzerliği olan İlhan İrem’in bir şarkısının sözleri ile ve saygı ile yad edelim…

Hatırlar mısın bilmem...

Yıllar geçti üstünden...

Yağmurlu bir akşamdı...

Sevgimi söyledim ben...

Yağmur muydu bilmem...

Süzüldü gözlerinden...

Utanmış kızarmıştın

 

MÜZE ve MÜZECİLİK

Ülkelerin zenginlik tanımını yaparken maalesef muktedirlerin ölçülendirmelerini kullanmaktadır insanlar, varsa yoksa kişi başına düşen otomobil, telefon, buzdolabı vs vs. Burada kütüphane, kitap, okul, müze genellikle esamesi okunmayan elemanlardır, anlayacağınız okullaşma, kitaplaşma kültürel gelişim ve paylaşım ise bu kümenin en etkisiz alt detaylarını oluşturmaktadır. Bunların içinde de müze işi hemen hemen uzmanlarına göre bile ne yazık ki en sona bırakılmaktadır, oysaki değerlendirmeler içerisinde müzelerin sayıldığı ülkeler, itibarları yüksek ülkelerdir. Diğer taraftan; müze, toplumların tarihsel süreçte nereden nereye, nasıl ve ne tür badireler atlatarak evrildiğinin küçük bir sahnesi ya da özetidir. Eğitim çok önemlidir denir ya, eğitimin de en önemli cüzü, başta arkeoloji, etnoğrafya, sanat, tarih, coğrafya, şehircilik, denizcilik, havacılık, ekoloji, doğa, jeoloji, endüstri, resim, heykel, askeri, müzik ve açık hava olmak üzere hemen her konuya haiz temalı disiplinleri ile müzelerdir, bana göre. Çok değerli yazar, şair, gazeteci ve tiyatrocu, “şahsımın da ziyadesiyle beğendiği” Sunay Akın müzeler için muhteşem bir laf eder; “Müzeler toplumların hafızasıdır” der. Bence ilaveten de geleceğidir de çünkü geçmişin birikimi üzerine tesis edilmektedir gelecek.

Günümüzde Turizm ve tanıtma açısından değerli birer destinasyon olmalarının önemi bir kenara, geçmişin, her manada delillerinin toplanması, korunması ve sergilenmesi, toplanan, korunan, değerlendirilen mirastan yeterince ve layığınca ilim, irfan ve feyz alınması ile geleceğe taşınmasının platformlarından biri olan müzeler, bu manada ülkelerin ulusal politika oluşturmaları gereken bir dal olmayı da ziyadesiyle hak ederler. Bu sadece kelamda kalacak bir tespit ve tayin olmamalıdır, ciddiyetle, mekân, yetişmiş bilgili ve görgülü eleman, araç gereç ve her türlü gerekli ve yeterince kaynak tahsisi yapılarak, bilimsel ve yönetsel özerklik ve özgürlük tanınarak gerçekleştirilmelidir. Müzelere; sadece bulunan, bağışlanan, satın alınan eserlerin sergilendiği bir mekân gözü ile bakınca varılacak yer fazlaca yabancı olmadığımız bir konumdur.    

Müze ve müzecilik konusunda insan kaynağının en önemli bileşen olduğunun altı çizilerek belirtilmelidir. Bu manada, yönetsel, bilimsel ve teknik kavrayış ve işleyiş ve bileşenleri doğru ilişkilendirilme ve de önemlisi gerekli irade oluşturulmalıdır. Yönetim; veri toplama, analiz, ölçme ve değerlendirme, bilişim, bilgi teknolojilerini değerlendirme ve kullanma, iletişim ve tanıtım-pazarlama, stratejik planlama ve finans yönetimi, hepsinden önemlisi de operasyonel kabiliyet ve imkana haiz olabilmelidir. Ulusal ve uluslararası düzeyde konsept olarak benzerleri çok olmakla birlikte, her birinin aidiyeti, sahipliği, temsiliyeti ve kabiliyeti bakımından yek diğerinden farklı olması itibariyle son derece hassas ve dikkatli olunması gereği açıktır. Bu müzelere, her birine ayrı ayrı bir tasarım, planlama, tanıtım ve konumlama, koruma ve korunma planları yapma zarureti doğurmaktadır. Çağdaş müze yönetimleri, eğitim ve tanıtım programları açısından da son derece dinamik ve hassas ilaveten de dikkatli olmak zorundadır. Tüm bu geniş ve sofistike bilgi, görgü ve güç gerektiren yönetim sürecini, bilim dünyası ve gerek ulusal gerekse de uluslararası düzeyde üniversiteler ile çağdaş değerlendirme ve ilişkilendirme yaparak planlayarak geliştirmenin mümkün olabileceğini belirtmek gerekmektedir. Tüm bunlara uygun, yönetici modeli yaratmak ve bu yönetimi uygun, veri toplama ve değerlendirme, restorasyon, envanter ve arşivleme, sergi ve teşhir etme, iltisak ve ilişki itibari ile kayıp, kaçak takip etme ve izleme, uluslararası koleksiyonları bilen ve takip edebilen, bilgi akış ve iletişim kurabilen ve de tanıtım başta olmak üzere hemen her konuda vizyoner ve profesyonel bir organizasyon ile tahkim edilmelidir.        

Azıcık da ansiklopedik bilgi; “Müze”; Türkçe Etimoloji Sözlüğü Nişanyan’a göre, Fransızca “musée” sözcüğünden alıntıdır ve Fransızca sözcük ise eski Yunanca “mouseîon” “Mousa’lar tapınağı, Mousa’lara adanmış yer” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca Moûsa “sanat tanrıçası” sözcüğünden +ion ekiyle türetilmiştir. Esasen de eski Yunancada “bilimler tapınağı” manasında kullanıldığı bilinmektedir. Dünyada müze anlamında ilk yerleşke gerçekleşmesi de Mısır’ın İskenderiye şehrinde olmuştur, mezkûr ansiklopediden öğrenebildiğimiz kadarı ile.  Diğer taraftan mezkûr sözcüğün kullanıldığı tespit edilen en eski Türkçe kaynak ise; 1860 tarihli Şinasi, Tasvir-i Efkâr makaleleridir, yine mezkûr kaynağa göre…

Turizmin başkentleri konumlu şehirleri gezenler bilirler, mezkûr şehirler adeta birer müzeler resmi geçidine ev sahipliği etmektedirler. İrili ufaklı, kamu’lu ve özel’li yüzlerce müze bulunur ve çok büyük çoğunluğu da ziyarete açık saatlerde dolup taşmaktadır. Hatta bazılarına günler öncesinden rezervasyon yaptırmak zorundasınızdır. Bir de canım Yurdumdaki çok önemli ve meşhur müzelerimizin haricindeki müzelerin turist gruplarının ziyaretleri haricindeki durumuna bir bakın, muradım ve meramım daha net anlaşılacaktır. Oysaki eğitime en önemli destek veren alan müzelerdir hem de her biri interaktif öğrenme mekanlarıdır bana göre… Bu interaktif öğrenmeye kendi çocuklarımın müzelerdeki davranışlarını izlerken, günlerce anlatıp anlatıp iz bırakamadığımız konularda müzelerde 10 ya da 15 dakikalarda öğrenmenin gerçekleştiğine tanıklık ettim.

Müze ve Kütüphane sayısı bir ölçüde medeniyet seviyesi ifade eder. Müze yeterli midir, zinhar, bilgi yönetimi de, onun heyecanı ve şevki de olacaktır insanda, olmayınca da sonuç olumsuz oluyor şüphesiz… Gerçi canım yurdumun bir kavimler geçidi sahnesi olması hasebiyle her medeniyetin kalıntısından yararlanıldığı için adeta bir Açıkhava müzesidir ve tam da o yüzden her şey açıktadır, hoş kapalı alanlarda bile eser kayıplarından geçilmiyormuş, ama… Canım Yurdum, müze ve müzecilik konusunda erken yola çıkmıştır lakin ve ne yazık ki ünlü söz devreye girer bu konuda da; “Türk gibi başla …” Benim anlayışıma çok uygun olmamakla birlikte; müzeler günümüz turizminde çok ciddi birer destinasyon olarak tarif edilmekte olsa da esas fonksiyonu itibariyle bir taraftan geçmişe ciddi bir yolculuk diğer taraftan da geleceğin tesis ve tercihlerine ciddi manada ışık tutmaktadır ve tutmaya da devam da edecektir.

Bilgi paylaşımının hızı, internet ve ilgili bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak da müzeler sanal ortama yatırım yapmaya başlamışlardır. Hele bugün pandemi koşullarından ötürü bir sürü ünlü müze internet ortamının sağladığı imkanlar ile evlerimize kadar gelmiştir. Peki kaçımız bu hizmetten yararlandık, çok olabileceğimizi zannetmiyorum.

Günümüz Hatay Müzesi müthiş bir eser bana göre ama daha düzenlenir düzenlenmez potansiyel sergi ve eser ile düzenlenen sergi alanı arasında bir uyuşmazlık, eser çok, yer dar, hay Allah…  Anadolu Medeniyetleri, Bergama, Selçuk ve Gaziantep Zeugma Müzesi de ayrıca ve gerçekten birer şaheserdir bana göre, emeği geçen herkesin ciddi bir alkışı hak ettiğine inanıyorum ve intibaları itibariyle bunlara özel bir yazı ile ileride değinmek istiyorum.

GAVUR MÜMİN – GAZİ PAŞA’NIIN CASUSU

 

Gazeteci ve yazar dostumuz Yaşar Aksoy’un bu yıl içerisinde Kırmızı Kedi yayınlarından çıkan “Gavur Mümin” adlı kitabını bir solukta okudum. Kısa süre önce pandemi koşullarında bile uygun fırsat yaratıp gazetemize gelerek, kitabını imzalama zarafetini göstermiş olmasının yanına hem kitap üzerine hem de genel durumların değerlendirmesini yaptık, bu vesile ile kendisine tekrar teşekkür ediyor, kalemine kuvvet der iken de hafıza selameti ve bereketi diliyorum. Hızlı okunan ama hepsinden önemlisi zaman zaman kısa kısa yazılmış olsa, bu detayları tarihin tozlu raflarında kalmış, bir tarihi kişiliği ve içerisinde bulunduğu meşakkatli çalışma sürecini, hülasa kurtuluş savaşının bu veçhesini ulusal ve uluslararası illiyetleri ile ortaya koymuştur.

Canım Yurdum işgal altında, memleket dahilinde iktidar sahipleri, hem gaflet, hem dalalet, üstüne üstlük te hıyanet içinde, Millet fakr-u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş… İktidar sahipleri şahsi menfaatlerini müstevlilerinin siyasi ve ekonomik emelleriyle tevhit etmiş… Uzun yıllar süren savaşlar insani kırıma yol açmış, asker kaçakları eşkıyaya dönmüş… vs vs… Herkesin ziyadesiyle malumat sahibi olduğu manzara-i umumiye… 

Ancak; tüm bu olumsuzluk ve uğursuzluklarda dahi umudunu yitirmeyen, bağımsızlık fikri ile iman tazeleyen bir avuç önder Anadolu’da köy köy, kasaba kasaba, şehir şehir gezer, umut tazelemeye güç toplamaya cephe oluşturmaya, mücadele ateşini yakmaya uğraşır. Şüphesiz ki savaş ve mücadele sadece kendi cephende vaziyet almakla kazanılmıyor tek başına, karşı cephede de faaliyet göstermek bilinci ile de teşkilatlar organize ediliyor.

Bu baptan olmak üzere; dayısı İzmir Belediye Başkanı işbirlikçi kabul edilen Hasan Paşa inayet, hidayet ve himmeti ile çok iyi konuştuğu Rumcayı da kullanarak işgalcilerin yardımcısı postunu giyer ama, aması uzun olur… Artık Mustafa Mümin görüntüde “1 numaralı hain ve işbirlikçi” ve “Gavur Mümin” olarak yaygın şekilde anılmaya başlar, tüm İzmir Gavur Mümin’i nefretle anmakta, halk sokakta, çarşıda karşılaştığında ona türlü hakaretler etmekte, hatta yüzüne tükürenler olur.

Yayınlanmış anılarından beni etkileyen bölümler aktarıyorum;

“Epey önce milli mücadele yolunda teşkilatlanma teklifi götürdüğümüz zaman kesinlikle kabul etmeyen ve Padişah Efendimize bağlılıklarını gösteren zabitlerimizi listelemiştim. Bunlar şehir içinde pek saklanmadan dolaşıyor veya pek işe yaramayan birliklerine gitmeden evlerinde başıboş keyif çatan, eskiden İzmir’de veya civar vilayetlerde görevli kişilerdi. Kararımızı vermiştik. Bunları Yunan idaresine ihbar edecektik.” 

“Şükrü Ali Bey, sabaha karşı konuşmamız bitmek üzere iken elimi kuvvetle sıkarak son talimatını verdi: “şimdilik vazifeniz istihbarat ve bize zabit sevkiyatıdır. Fakat İzmir’de bunlardan başka, halka maneviyat yükseltici beyannamelerin dağıtılması, ordumuz hakkında güven verici bilgilerin halka duyurulması, düşmanın içine Rumca bastırabileceğiniz bozguncu beyannamelerin dağıtılması gibi işleri de başarabilirsiniz.” Zekasının kıvraklığına ve intikal kudretinin üstünlüğüne hayran kaldığım o sıcakkanlı memleket evladına kendisi ile konuşmaya doyamamış olarak veda ettim ve otelime gittim. Aynı gün İzmir’e dönmek için yola çıktım.”

Hemşire de sağdan soldan duyduğu dedikoduların derdinde. Onun dediğine göre benim adım herkesin dilinde “Gavur Mümin”e çıkmış. Benim kıtır kıtır kesilecek bir namert olduğumu söyleyenler epey çokmuş. Yolumu gözleyip suratıma tükürmek için bekleyenler de varmış.

“Foça yakınlarında seyrettiğim bir avı hep aklıma getiririm. Balıkçıların attıkları bomba derinliklerde patlayınca tazyikin öldürdüğü balıklar kendiliklerinden suyun yüzüne çıkıyorlardı. O zaman elinde içi kokmuş balıklarla dolu bir büyük fileyi denize indiren balıkçı ile köpekbalığı arasında pek komik bir kapışma başlıyordu. Köpekbalığı kendi üstüne doğru gelirken balıkçı ona bir kokuşmuş balık atıyor ve canavar onu yerken balıkçı düğün parası toplarcasına topladığı balıkları kendi torbasına dolduruyordu. Bunu hatırlayarak şimdi ben de Zafiryu karşısında kendimi, alık köpekbalığını kokmuş yemlerle oyalayan ve hayvan onlarla uğraşırken etrafında kendi taze balık nafakasını toplayan açıkgöz balıkçıya benzetiyordum.

Bana göre ben balıkçıydım. Zafiryu ise köpekbalığı. Canavara verdiğim kokmuş balıklar ise ara sıra Zafiryu’ya verdiğim hain zabitlerin adresleri, sahte haberlerdi, yalan dolandı.”

Canımı sıkan sebeplerden birisi de aylardan beri hadiselerin hiç de lehimize inkişaf etmemekte olmasıdır. Padişah ve hükümeti Anadolu’da harekete geçen Mustafa Kemal Paşa’yı ve etrafındakileri önce nasihatle kendi sakim yoluna çevirme gayreti gösterdi, sonra Paşa’yı bir alçak suçlu gibi tevkif ettirmek hülyasına kapıldı. Bunu da beceremeyince Anadolu’daki isyan hareketine karşı resmen ve fiilen faaliyete geçti.

Biz şimdi Yunan istila ordusundan ve onları destekleyen Avrupalı düşmanlardan gayri bir de Halife sıfatlı Padişah ordusuyla ve onun Anzavur gibi gaddar, yobaz uşaklarıyla uğraşıyoruz. Paçalarından ihanet çirkefleri akarken belki bütün insanlık tarihinde misli görülmemiş bir hayasızlık ve yüzsüzlükle kendisini hala İslam’ın Halifesi, dinin kurtarıcısı gibi kutsal zırhlara bürünmüş gören Padişah Vahdettin’e göre Kemal Paşa aylardan beri bir idam mahkûmu sayılıyor. Vahdettin’in “Şeyhülislam” sıfatı taşıyan Dürrizade Abdullah Efendi’ye yazdırdığı o sözde idam fetvası, şimdi bir taharet bezi kadar bile kullanılmayacak bir paçavra haline gelmiş bulunmakta.”

Evet, canını hiçe sayarak, yurdun kurtuluşu için gözünü budaktan esirgemeyen, zabit “Gavur Mümin” için en büyük korku ise gerçeğin ortaya çıkmadan başına bir şey gelmesidir. Gerçeği bilmeyenlerin seni; “vatan haini”, “Ülkenin ve ailenin yüz karası” bilmesi ya da kabul etmesi, ne büyük yıkımdır kendisi için… Yüzüne tükürüldüğü vakit duyduğu ıstırap çeşitli cephelerde daha önce çok yakından bildiği kurşun yaralanmalarından da ağır gelmektedir… Ama en kötüsü de yine doğduğu, büyüdüğü ve de ölümüne sevdiği şehir İzmir’de küfür ve hakaret duymadan yürüyememektir… 

Nasıl ki Gavur Mümin işgalcilerin içine sızmış ise işgale karşı Kurtuluş Savaşı veren Millici Hükümete de işgalci casusları sızmıştır ve Gavur Mümin’in yakalanma işini organize ederler, eee bu işler gerçek manada organize işler… Çileli, işkence dolu cezaevi cehennemi de yaşanır götürüldüğü Yunanistan’da… Ama uğruna mücadele ettiği yurdu ve yurdunu yöneten hamiyetli insanlar onu unutmazlar ve esir değişimi kapsamında çok sevdiği yurduna kavuşur…

Evet, yerimiz bu kadar detay yazmaya uygun, daha detaylısı Yaşar Aksoy ustanın kitabında…

TÜRKMENİSTAN'A BENZEMEK- 11 SİGARA YASAKLARI

 

Çalıştığım şirketin Türkmenistan Şubesinin tescili için gerekli müracaatları yaptık ve inşaat faaliyetleri için imkân ve ihtimaller üzerine kolları sıvadık, yoğun bir koşuşturmaca… Bu arada kayıtın tescili için bir kez daha kontrole geliyor, yerel yetkililer… Pasaportumu alıp incelemekle başladı, görevini yapmaya… Muhterem bir bana bir pasaporta bakıyor, tam bir emme-basma tulumba misali, yüzüme bakarken de hafiften gözlerini kısarak adeta bir sorun olduğunu tebarüz ettirircesine… Kısa süre sonra anladık neden böyle davranıyor olduğunu, pasaporttaki fotoğrafım sakallı idi ve ben sakalları burada topsakal bırakmanın yasak olduğunu duyduğum için tedbiren kesmiştim, dert buydu… Ülkelerinde sakal bırakmanın yasak olduğu ya da hoş karşılanmadığı gibi bir şeylerin söylendiği için bende kestim gibisinden diyerek konuyu kapatmak istediysem de başaramadım, yaklaşık 1 saatlik tirat sonunda, kılık kıyafet konusunun konuşulmasının söz konusu olamayacağı kadar özgür ve demokratik bir ülkede yaşıyormuşuz meğerse, inandım, gerçi 2 saat devam etseydi tam inanacaktım, ya… Evet, özgür ve demokratik bir ülkede ilk abuklukla karşılaşmış idim.

Bir sabah ofise geldiğim anda çalışan arkadaşın misafirler için bulunan küllükleri topladığını görünce, önce temizlik için olabileceğini zannettim ama yine de merak ettim ve sordum, nedenini… Sigarayı bırakmış idim ve çok büyük bir keyif alıyordum sebzelerden ve meyvelerden, artık inanılmaz bir durum idi. Demek ki sigaradaki başta nikotin ve katran olmak üzere ağızda tabaka oluşturan her türlü madde dilin tat alma yeteneğini yok ediyordu anlaşılan. Ancak anladım ki yeni bir “Başkanlık Kararnamesi” yayınlanmış ve artık kapalı alanlarda sigara içilmesi yasaklanmıştır. Esasen sigarayı bırakmış biri olarak böylesi bir karara çok sevinmiştim, oysa o güne kadar sokakta ya da açık alanlarda sigara içilmesi yasak olup iç mekanlarda serbest idi, şimdi ise tam tersi… Bu kararla, sokakta serbest ama kapalı mekânda yasak oldu. Gerçi şimdilerde duyduğum kadarı ile sigara içilmesi külliyen yasaklanmış hatta sigara ithalatı da durdurulmuş, ne kadar doğru bilmiyorum. Sokakta yasak, sonra kapalı alanda yasak, sonra içilmesi yasak, sonra satılması yasak, sonra ithalatı yasak… İşte böyle bir aşk hikayesi, sokakta yasak iken toplumun önemli bölümü, evet sokakta içilmemeli, kapalı alanda yasaklanırken toplumun önemli bir bölümü, evet doğru karar, içilmesi yasaklanırken de toplumun önemli bir bölümü, evet kardeşim sigara sağlığa zararlı içilmemeli, satılması ve ithalatı yasaklanırken de toplumun önemli bir bölümü, evet kardeşim madem ki yasak ne diye satılacak, satılmamalı gibi abuk subuk gerekçeler ile hatta bir adım önce kabul ettiği aptal tez üstüne daha da aptal tezlerle savunmaya geçerler. Sonra da yasaklayana kızarlar, kimse de, Firavun’un sözünü hatırlamaz… Hani; “Firavun’a sormuşlar, nasıl firavun oldun diye de, o da cevaben, kimse itiraz etmedi, demiş ya…” tüm hikaye bu… Gerçi bizim topraklarda da harika bir darb-ı mesel vardır bu konuda; “sarı öküzü kaptırmamak” başlıklı…

Kimse sormaz kendisine, yahu bu Türkmenbaşı bizim sağlığımızı düşünüyor gibi yaparak sigarayı yasaklar da, neden sağlıksız gıdaların satışı ve kullanımı konusunda kılı kıpırdamaz, tarım ilaçlarının kontrolü konusunda kılı kıpırdamaz, Çin yapımı sırf ucuz olduğu için ithalatı sınırsız artış gösteren zehirli boyalarla üretilmiş çocuk oyuncakları, mutfak gereçleri konusuna hiç değinmez. Mesela egzost gazlarının sokakta yürürken bile insanı nasıl rahatsız ettiğini hemen herkes bilir de, her şeye para bulan Türkmenbaşı’nın “petrol arıtma derinliğini %86’dan %92’ye çıkaracak” yatırımı yapmaya pek yanaşmadığını bilmez nedense… Diğer taraftan da daha anlamlı duran bölüm ise, müptelaların sigara içme işini bu tür önlemlerle sonlandıracaklarına dair hiçbir sonuç alınmamış olması bir kenara emare bile bulunamamasıdır. Akla hemen yeni bir sektör yaratma niyet ve çabaları geliyor. Ülkenin; yegâne iş alanı inşaat sektörüne bağlı ekonomik faaliyetinin ve mezkûr faaliyetten nemalanmanın, ki o da sadece Türkiye’den giden firmalara dayalıdır, hemen yanına kâr marjı ve paylaşılma marjının bir hayli yüksek olduğu söylenen kaçakçılık mı eklenecektir. Göreceğiz eğer görebilirsek… Şimdi kalksak, tercih ve hürriyet desek, bir sürü muarızımız çıkar inanıyorum, çünkü zordur “Allahın tanıdığı yalan söyleme hürriyetinin gaspıdır” diye düşünenlere bunu belletmek. Örnek verirsiniz, ya kardeşim İran’da ve Suudi Arabistan’da içki yasak ve ihlali neticesinde ağır cezalar var, çare olmuyor. Ne kaçakçılık bitiyor ne kaçak imalat bitiyor. Tabii ki adamda azıcık tefekkür edecek organ çalışmayınca ve de asıl önemlisi niyet ve takat olmayınca söylenecek kelamın da pek bir manası olmuyor, vesselam. Çünkü Türkmenbaşı, kendisine biat edenlere böyle söylemiş ve kimse bunun dışına çıkmıyor, yahu mademki söz konusu sağlık neden diğerlerine ses çıkarmaz, yaşananlar karşısında kılı kıpırdamaz… Evet, gözler kör, kulaklar sağır, diller lal, beyinler dumur olunca, bu sonucun sürpriz olmayacağı da aşikâr…  

Türkmenistan’ı bilenler bilir, hayatın nerdeyse durdurulduğu gece saat 22’den sonra bazı araçlar satışa geçer, yerli, yabancı içki, sigara ve bazı yiyecek ürünlerinin rahatlıkla bulunabildiği yerlerdir. Mesela yine bilenler bilir, Türkmenistan’da restoranlar saat 22’de kapanır, ama görüntü odur, kimi pencerelere perde çeker, kimi arka bahçede ayrı bir bölüm açar ama aslolan faaliyetin devamıdır ve devam da edecektir. Siz yasalarla, baskılarla bir şeyi yasaklarsınız da yok edemezsiniz. Suudi Arabistan’da ve İran’da paranız varsa istediğiniz tür ve miktarda içki bulunur yeter ki yolunu bilin ya da bulun… Aaaa bulmanın riskli olduğunu söyleyenlere de pek kulak vermeyin siz, risk sadece garibanadır, gariban değilseniz risk de yoktur…

 

UĞUR TAYLAN – KOMŞUMUZ, BİR GÜZEL DEVRİMCİ

 

Yaklaşık 10 yıldır, başta ABD olmak üzere uluslararası güçlere iyice teslim edilmiş bir ülke, teslimiyetin içeride önemli ekonomik ve siyasi sonuçları ve yaşanan güncel günlük olaylar neticesinde dış politikaya dikkat kesilmesi istenen etkisiz iç politik unsurların kündeye getirilmesi çabalarının yarattığı atmosfer… Meclisin görevini ıskata varan hamleler, tahkikat komisyonları, ekonominin canına okuyan enflasyon, örtülü ödenek hoyratlıkları, milletin fakirleşmesi, yaratılan kutuplaşma ortamında kardeş kavgasına sürüklenen millet vs vs… Başta tüm bu suçlamalarla birlikte ve aslolan ABD’ye ihanet sayılabilecek, SSCB ziyareti girişimine istinaden bir askeri darbe ile tanışıverdi canım Yurdum. Sözde özgürlük ve adalet ortamı isteyenler iktidar sahibidirler artık… Ama iyi saattekiler hemen devreye girer, tasfiyeler, dışlamalar, ara darbeler gibi kaotik bir ortam neticesinde, hop zapturapt politikaları yeniden gündemde… Bağımsızlıkmış, özgürlükler imiş,  demokrasi imiş, planlama imiş, kalkınma imiş, külliyen hikaye… Bir önceki dönemde “itaat et, rahat et” kabilinden anahtarların teslim edildiği yeni küresel güç ABD, öyle etkilidir ki, adeta bizimkilerin nefesini dinliyormuş, gerçi haberi olanın diğer söylemlerinden anlıyoruz ki sistem danışıklı dövüş tarzında çalışıyor. Ne diyor dönemin Genelkurmayı, orduya dağıttıkları bir broşür ile; “ABD’yi sevmeyenler komünisttir.” Amerikan aleyhtarlığı arttığında işbirlikçiler ve erketeler behemehâl devreye sokularak basın-yayın faaliyeti ile ABD’yi yeniden sevdirme faaliyetlerine hız verilmesi de cabası…

Ayrıca, gençliğin idol olarak aldığı kişi, Mustafa Kemal Atatürk’ün “gençliğe hitabesini” de sürekli dinliyor ve tekrarlıyor. “Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler...” Demiyor mu Cumhuriyetin kurucusu, “istiklal” yani bağımsızlık yegâne önemli durumdur. Eeee o zaman ne oluyor bu üsler, ne oluyor bu askeri, tarım ve endüstri alanındaki anahtar teslimi…

Diğer taraftan ise; Vietnam, Küba ve Filistin başta olmak üzere “bağımsızlık savaşı” veren dünya ve bağımsızlık uğruna al kanlara boyanan dünya… Ulusal kurtuluş savaşının muhteşem sonuçlarının, “keşke Yunanistan kazansaydı” diyenler tarafından bile en azından sessiz kalınarak, istemeyerek de olsa olumlandığı, bağımsızlığın çok önemli olduğu vurgusunun herkes tarafından yapılmakla birlikte, ABD bağımlılığı, çaktırmadan ve subliminal mesaj olarak kafalara çakılmaktadır. Bu uğurda “nurlu ufuklar” vaat edenlerin ABD ile emhal olmaları da gözden kaçmamaktadır. Bu ortamda yurdunu çok seven bu “Bağımsız Türkiye” önermeleriyle yetişmiş yeni nesil “bağımsızlık benim karakterimdir” şiarını düstur edinmişlerdir.

İşte bu ahval ve şeraitte; toplumun en dinamik kesimi gençlik, Mustafa Kemal Atatürk’ün verdiği rolü tereddütsüz almaktadır. Neyse uzatmadan konuyu komşumuz, güzel devrimci Uğur Taylan’a getirelim. Geleceğini bu umde uğruna feda edercesine gözünü kırpmadan davanın içinde yerini alır. İşte bu güzel nesil “Başkaları için ölmek, ne büyük bahtiyarlıktır.” diye düşünmekten geri durmamıştır. Tıpkı; yazar İnönü Alpat’ın “Günlüğe düşen notlar”ı kitaplaştırırken yazdığı bir hikâyeyi ele alması, benzer durumların müthiş bir tasviriymişçesine. Malum hikâye; milyonlarca karınca bir uçurumun kenarına gelir, karşıya geçmeleri gerekmektedir. Tek yol vardır önlerinde, yüz binlercesi canı pahasına uçurumu dolduracak, arkadan gelenler ölen karıncaların üstüne basarak karşıya güvenle geçecektir. Önden gelenler öleceklerini bilerek atarlar adımlarını uçuruma. Uçurum karınca ölüleri ile dolar ama arkadan gelenler rahatça geçer. İşte işgale karşı çıkan bu yiğit insanlar; tıpkı uçurumu arkadan gelen karıncalar geçsin diye dolduran öncüler gibidir, dünyada önceden ve sonradan olan binlerce benzerleri gibi tereddütsüz bir şekilde bu ahlaksız ve haksız duruma karşı durmuşlardır. Asker deyince insan aklına gelen "asık suratlı, karşısındaki insana dik bakan, sert mizaçlı" insan demek diye düşünenler için tam tersi bir görüntüdür Uğur Taylan, büyük bir tevazu, insanı hayran bırakacak bir alçak gönüllülük ve sadelik timsali birisidir, o... Fedakarlığı bile tüm bu sıfatları hak etmesinin teyidi ve tescilidir adeta.

Tekrar yaratılması planlanan teslimiyete karşı durmak için toplumun her kesiminde olduğu gibi T.C. Silahlı Kuvvetlerinde de başta da Hava Kuvvetlerindeki genç subaylar olmak üzere devrimci askerler bir araya gelirler. Hemşehrimiz ve Mahallemizin büyüğü Hava Yer Üsteğmen Uğur Taylan’da bu biraya gelişin asli unsurudur artık. Sonradan yargılanmaları döneminde, düzenlenen iddianameye göre “THKP-C’de üyesi olmuş ve Hava Kuvvetleri içerisinde teşkilatlanarak ülkenin makus kaderi gibi dayatılan yokluk, yoksulluk ve ABD vilayeti olmaya itirazları nedeni ile ceza almışlardır. Liderliğini Hava Pilot Yüzbaşı Orhan Savaşçı’nın yaptığı bu grubun nerdeyse tamamı tutuklanır, şiddetli işkencelerden geçirilir. Evet; THKP-C’nin bünyesinde bulunma iddiası ile 300’den fazla subay ve astsubay yargılanır. Kimi ceza alır kimi beraat eder lakin hemen hepsi küçük rütbeli subay veya askeri okul öğrencisidir, diğer darbeci generallerin etki alanları dışındadırlar. Davadan sonra orduda kalmayı başaran az sayıda subay ise çok fazla yükselemez ve en fazla gelebileceği rütbe Albaylıktır. Uğur Taylan ile ilgili bilinmeyen çok şey kaldı, bilinmeyenlerin de büyük kısmını geçen zamanın güçlü akıntısı silmiş süpürmüş, en azından bana böyle görünmüştür. 

Gözaltılar, işkenceler, ölenler, öldürülenler ve katledilenler o kadar çoktur ki etrafında artık saldırının büyüklüğü ve topyekünlüğü karşısında yıkılmamak, kahrolmamak imkansızdır. Bu kabil hissiyata kapılmanın sonuçlarından biri de geri çekilmek, içe kapanmak, içerideki dalgalanmalara mâni olamamak gibi sonuçlar doğurduğunu, hassaten tespit etmektedir bilim insanları. İçeride kopan fırtınalar bir kenara ruh hali korunaksız, korumasız ve yalnızlığın derinliğine itildiği inancı yerleşir insana…

Bu yazı; bir dönemi anlatmak ve yargılamaktan ziyade mezkûr dönemi layığı ile analiz edip, niyet ve tavır ve de irade beyanında bulunmuş ve bu uğurda ağır ve telafi edilemez bedeller ödemiş bir abimizin hayatının görünen bölümünün bir kısmını anlatmayı hedeflemiş olup yine mecburen fon kabilinden de olsa döneme ilişecektir kaçınılmaz olarak. Geçmişin ağır analizlerine girmeden, o dehlizlerde patinaj yapmadan, tercih yapan ve tercihine uygun davranan bir yiğit abimizin hayatı olacaktır, gerisi ise bir tarafı ile uzmanlık alanıma girmemesi diğer tarafı ile de mezkûr dönem zaten önemli ve ağır abiler tarafından yeterince değerlendirilmiştir. Bu yiğit insanın yaşanan ağır hayat koşulları ve ödenen büyük bedeller karşısında yaptığı en önemli hamle, temkinli yaşamı tercih etmek olmuştur. Bu temkinli olma tercihi zaman içinde yer yer küskünlükler oluşumuna neden olmuştur ama yaşananlara bakılınca da karşılığının da bu kadar olması hafif sayılmalıdır.

Ben; psikologlukları bile yanaşmacılıktan öteye gidememiş, karnı arta kalanlarla ziyadesiyle doyurulmuş okyanus ötesi beslemelerin, bilim adamı postuyla, dönemin yaşananlarını ve yaşayanlarını nefes almaksızın kötü gösterme çabalarına rağmen yurdumuzun en seçkin, en duyarlı, en hassas, en çelebi, en bilgili, en namuslu ve en yiğit bu neslinin önünde hayranlıkla ve saygıyla eğilmekteyim. Zamanın; bu kendisini feda edenlerin kaybına alışmamıza neden olduğu çok sarih lakin asla ve kat’a unutulmayacaklardır.

GEÇMİŞTEN GELECEĞE

 Söyleşinin hararetli bir anında kapı çalındı.

Yzb. Aziz bağırdı: -Kapıdaki kişiye seslenme yetkisi en kıdemli subayındı. Ayrıca Tabur Nöbetçi Amiri idi-

-Girrrr!

Kapı açıldı, içeri giren nöbetçi çavuş esas duruşa geçip, selam verdi.

Yzb. Aziz, arkadaşlarıyla söyleşinin bölünmesinden biraz sinirlenmiş olduğu için sertçe sordu:

-Ne var?

- Komutanım, polisler bir sivil getirdiler, bize teslim etmek istiyorlar. Bir de yazı getirdiler, buyrun.

Çakırkeyf Yüzbaşı, çavuşun uzattığı sarı zarfı biraz içkinin etkisiyle, biraz da meraktan doğan bir telaşla koparır gibi çekip aldı, parmağını yandan sokup zarfı açtı. Zarfın içinden çıkan çift kırmızı aylı ve kırmızı “zata mahsus” damgalı kâğıdı bir solukta okudu. Yüzbaşı, okuduğu yazı ile ayılır gibi olmuştu. Yazıyı bir kez daha okuduktan sonra arkadaşlarına döndü ve konuyu çok önemsediğini belirten bir ses tonu ile durumu açıkladı.

-        Yazı MAH’tan geliyor arkadaşlar! “Zata mahsus”; ama sizden gizleyecek değilim ya, size de okuyayım da ülkemizde ne şerefsiz adamlar varmış görün!..

Yazı şöyleydi:

“… yazı ile gönderilen kişi, (…) Üniversitesi hocalarından (…) Stalin’e gönderdiği dilekçe ile Sovyet vatandaşlığına kabul edilmesini istemiştir… Kendisi, Bulgaristan sınırından, ‘usulü dairesince ve kimseye gösterilmeden’ sınır dışı edilecektir…”

Yzb. Aziz bu son cümleyi, üzerine basarak ve ağır ağır okurken, bir yandan da levazım subayına anlamlı bir şekilde göz kırpıyordu.

Ben, hem okunan yazıyı tam olarak anlayamamanın, hem de bir Türk vatandaşının, hele de bir bilim adamının Rusya vatandaşı olmak istemesinin yarattığı şaşkınlığın neden olduğu soru dolu gözlerle, bir süre yüzbaşıya baktım. Sonra düşüncemi açıkladım:

-Nasıl iştir bu? Bir Türk vatandaşı, bir üniversite hocası, ülkesini bırakıp düşmanı olan, şimdi de Türkiye’den toprak isteyen Sovyet Rusya gibi bir ülkenin vatandaşı olmayı nasıl ister?

Yüzbaşı, bana yanıt vermedi; herhalde o yıllardaki (1940’lı) her Türk subayı gibi o da böyle düşünüyordu.

Yüzbaşı çavuşa seslendi.

-Getir şu namussuz herifi de boyunu görelim!

Dışarı çıkan çavuş, biraz sonra adı geçen kişiyle beraber döndü.

Süklüm püklüm içeri giren kişinin elleri önden kelepçeliydi ve bir elinde içine birtakım kağıtlar doldurulmuş olan bir kâğıt sepeti tutuyordu. Ben buna bir anlam veremedim. Neden bir torba ya da küçük bir çantası yoktu? Belki de Stalin’e yazdığı dilekçe MAH’ın eline geçmez, hiçbir kişisel eşya almasına fırsat vermeden adamı yaka paça buraya göndermişlerdi. Belki de o, Rusya’da kendisinin her türlü gereksinmesinin karşılanacağını düşünerek hiçbir şey almak gereğini duymamıştı.

Adamın rengi sapsarıydı. Sınır dışı edilecek bir kişinin yüzü herhalde pembe beyaz olacak değildi ya! … Uzun boylu, kravatlı, takım elbiseli ve gözlüklü aydın bir kişi görünümündeki adam, tüm korkmuş durumuna karşın, soğukkanlılığını korumaya çalışır gibiydi. Gerçekte bu sonuca pek de şaşırmaması gerekirdi. Çünkü 1940’ların Türkiye’sinde, böyle bir girişimin sonucunun da böyle olacağını düşünmeliydi. Hem de Stalin daha birkaç yıl önce Türkiye’nin Doğusundan toprak isterken ve Boğazlar’ da hak iddiasında bulunurken, Türk istihbaratının ne denli duyarlı olabileceğini bilmesi gerekirdi. Böyle bir girişimin vatan hainliği olarak nitelendirileceğini hiç mi düşünmemişti? Aydın bir adamdı ve kuşkusuz bunları da biliyordu… Eh işte şimdi sınır dışı edilecek arzusuna kavuşabilecekti. Komünist Bulgaristan, her halde onu Rusya’ya gönderirdi. Gitsindi, hiç değilse Türkiye’den bir hain eksilmiş olurdu. Rusya’ya gidince de hanyayı konyayı görürdü.

Levazım üsteğmeni Fevzi ise, hafifçe sırıtıyordu. Bu çok tuhaf bir gülümsemeydi dudakları hafife açık, gergin ve dişlerinin uçları görünüyordu, sanki birini ısırmak istiyor gibiydi. Bu sırıtkan ağzı; kısılan, öç ve kin dolu gözleriyle birleşince, Fevzi’nin yüzü korkutucu bir şekil almıştı; sanki üstüne atlayıp, avını parçalamaya hazırlanan vahşi bir hayvan gibi bakıyordu adama…

Yüzbaşı, çavuşa döndü:

-Peki oğlum! dedi. Teslim alın ve nezarete atın. Dikkatli olun. Biz onu yarın sabah Bulgaristan’a postalarız, o da sevgili Rusya’sına kavuşur, hah hah hah!

…

Adam, dışarı çıkınca, Üsteğmen Fevzi, bana döndü ve sağ yumruğunu sol avucundan çıkarıp sallayarak:

-Nah! Rusya’ya gideceksin! Namussuz komünist piçi! Dedi.

Benim bu hareketten pek bir şey anlamadığımı görünce açıklamak gereğini duydu

-Biz, dedi. Bu namussuz gibi üç kişiyi postaladık sınır dışına; ama canlı olarak değil tabii. MAH’ın yazısındaki “kimseye gösterilmeden sınır dışı edilsin” sözlerinin anlamı, “adamı yok edin” demek oluyor. Anladın mı şimdi ha!?

 

Ertesi gün, …… öğlen yemeği için gazioya gittiğimde, orada Üstğm. Fevzi ile karşılaştım, iştahla yemeğini yiyordu. Benim, kendi masasına oturmamı işaret etti; ben de oturdum ve yemeğimi istedim.

-Domuzu sınır dışına postaladık, dedi.

-Eh, adam da isteğine kavuşmuştur artık.

Fevzi benim bu saflığıma kahkahalarla güldü:

-Yahu, sen de amma safsın be Nevzat! Dün gece anlattıklarımı hiç mi anlamadın yani?

...

Sabahleyin de tutanağı yazıp tabur komutanına verdik. “… hiç kimseye gösterilmeden sınır dışı edilmiştir.” Altına da üçümüzün imzası bulunuyordu.

 

Yukarıdaki satırlar; adeta “elyazısı ile itiraflarını yazmış” 12 Eylül’ün kudretli generali Nevzat Bölügiray’ın “Geçmişten geleceğe” adlı kitabının hemen başında mesleğe başladığı ilk yıllarda ve de anlatımlara bakılırsa da muhtemelen Sabahattin Ali’nin katledildiği bir olayı anlatıyor. Çok vahim bir durum. Kitap yayınlanalı 11 yıl geçti. Çok merak ediyorum; acaba, herhangi bir kimse bu Yüzbaşı Aziz kim, Üsteğmen Fevzi kim diye sordu mu?  Bunlar Türkiye Cumhuriyeti ordusunda daha başka ne görevler üstlendi, görevleri sırasında ne tür vukuat raporları tutuldu, vs vs… Peki; anlatımlarda (…) şeklinde beyan edilen üniversite hangisi, (…) şeklinde yazılıp geçilen kişi kimdir diye kimse merak etmedi mi acaba? En ince detayı hatırlayan muhterem bu tarz ile gizleme mi yapıyor? Yoksa o da mı hatırlayamadı? Kimse bu anlatılan vahim olayı önemsemediğine göre acaba bu kudretli general hayal mahsulü olaylar mı anlattı? Yoksa bunlar vukuat-ı adiyeden mi kabul edilerek geçildi? Peki tüm bu anlatılanlar hayal mahsulü ise neden Türkiye Cumhuriyeti ordusunu bu kabil vahim olaylarla zan altında bırakıyor diye çemkirilmedi? Yoksa kendisinin kendi tanımını yaparken “saf” diye nitelemesini doğru mu buldu değerlendirme yapacaklar? Eğer öyleyse bu kadar saf bir subayın bu kadar kademe ilerlemesi makul bir durum mudur acaba? Sorular, sorular, sorular… Ya da merak etme üstüne meşhur “darbı mesel” mi devrede acaba?

GİRİTLİ OVASI ve DERESİ HARMANLAR YANI-1

 

Giritli Deresi yatağı; Giritli Ovası yönüne gidilince yaklaşık 10 ya da 15’mt lik bir bant içinde kıvrılarak ama değişkenlik göstererek akardı, Derenin içinden derenin suyunun akış miktar ve hızına bağlı olarak sürekli değişen bir patika yol da bulunur idi ki bu yol da Ova ile Köyümüz arasındaki yegâne bağlantı idi. Derenin denize bağlandığı yerde bugün “Yat Kaptanlığı Okulu” olarak kullanılan ve ne yazık ki layıkı ile restorasyonu yapılamamış bina bidayette “Gümrük İdarehanesi” olarak bilahare de Köyün İlkokulu olarak kullanılmış idi ta ki Derenin karşı tarafındaki Okul binasının yapımına kadar. Çiftlik Köy Gümrük işlemleri açısından çok önemli bir noktadır, Osmanlı dönemi Aydın Vilayeti Salnamelerinde yer alan ihracaatı yapılan ürünlerin cins ve miktarına bakılınca bu önem daha iyi anlaşılmaktadır. Mezkûr binanın şimdilerde artık balıkçı ve yat barınağı yapımına kurban edilmiş “Eski İskele” tarafına ve şimdiki “Ramazan Şenkul’un Kahvehanesine” doğru bulunan hizmet ve antrepo binalarının yıkıntılarını hatırlayınca bu önem gözümüzde bir miktar daha artmaktadır. Umarım bir gün okudukça, araştırdıkça mezkûr binalar manzumesinin planına, krokisine ya da tarifine ya da kullanımı üzerine bilgi ya da belgelere denk geliriz. Açıkçası çocukluğumuzun geçtiği, zaman zaman içerilerinde oynadığımız bu binaların işlevleri üzerine detaylı bilgi edinmek beni çok mutlu ve bahtiyar edecektir.

 

Biz, Dere’nin şimdilerde ıslah edilmesi üzerine Pazar yeri olarak düzenlenip hizmet veren bölümüne devam edelim. Şimdiki Minibüs yolu üzerindeki köprüden; ki o dönemde yok idi, yüzümüzü ovaya doğru çevirerek baktığımızda sağ tarafta “Balcı Hilmi”nin nispeten büyük bahçesi ve arı kovanları bulunan arsası bulunurdu. Hilmi Amca’mızın oğlu Halil benim çocukluk arkadaşım ve akranımdır. Hala zaman zaman görüşür muhabbet ederiz. Ancak çocukluğumuzda bir kuşak büyüklerimizin bizi her daim kızdırıp birbirimize düşürmek için yaptıkları provokasyonlar hala aklımdadır. Lakin bal toplama dönemi bir başka ritüel idi gerçi bizim için ritüel idi ama Hilmi Amca için öyle mi idi, hatırlamıyorum… Yoksa meşakkatli bu işin, her kovanın duman üfleme ile arısı boşaltılacak, kaçmayan arılara rağmen bal toplanacak, vs gibi zor ve ağır tarafları onlar için birer maişet mevzuu mu idi, bilinmez, öyle tahmin ediyorum ki kendileri bile hatırlamıyordur o duyguları şimdilerde… Yaz ortasında dereyi kullanarak tarlalarına gidenlerin, dereyi geçişleri esnasında derede yer yer öbeklenmiş suyun başında susuzluğunu gidermeye gelen arılar tarafından ve de ilaveten mezkur bal arılarını “besin zincirlerinin” en önemli hedefi bilen ve kılan “eşek arılarının” kadrine uğramaları çok sık karşılaşılan bir durum idi. Lakin her şeye rağmen, etrafta bulunan ama özellikle de Hilmi Amca’nın tam karşısında derenin öte tarafında kalan ve de sanki kiremitinden, tahtasından ya da kısmen taşından yararlanmak adına yarı yıkık binaların olduğu metruk alandaki bahçelerde yetişen papatya, kır lalesi başta olmak envai çeşit doğal çiçekten mamul balların tadına doyum olmazdı. Öyle şimdiki ballar ile kıyası kabil mamuller değillerdi. Artık tüm bu yaşananlar güzel birer anıdan ibarettir, ne yazık ki. Balcı Hilmi’nin evinden önce olabildiğince küçük, içinde Çoşkun adında bir köylümüzün yaşadığı bir evin varlığını hatırlıyorum lakin hayatı, çalışma alanları ile faaliyetleri hiçbir zaman ilgi alanıma girmediğinden detay hatırlamıyorum.

 

Balcı Hilmi’nin karşısında, Londi İbrahim’in evinden sonra, derenin diğer tarafındaki metruk alan deyince, enteresan duygulara kapılıyorum. Geniş bir alan 10’dan fazla oldukça büyük bahçeli ev ve sahipsizlik. Derenin karşı tarafında, şimdilerde yerinde yeller esen, bilindiği ve söylendiği kadarı ile yakın adaların ve bölgenin en büyük ve en önemli kilisesinin adeta mücavir alanındaki müştemilatı durumunda metruk bir alan… Enteresan… Binaların sadece taş duvarlarının hatta temellerinin dışında bakiyesi olmayan bir durum… İzaha muhtaç bir alan… Şimdilerde yapılan kadastro çalışmalarına istinaden yeni sahiplenmelere ya da eskilerine binaen tevzii…

 

Şu anda geniş ismini hatırlayamadığım ve hayatta olmayan derenin ovaya çıktığı son noktada “Kara Hasan” diye bildiğimiz bir büyüğümüzün evi bulunurdu, kilolu ve tıknaz mezkûr büyüğümüzün dere kenarındaki kuru taş duvarı üzerindeki bir hayli fazla olan teneke saksılardaki renk renk çiçekleri özellikle de karanfilleri unutulmaz olmuştur benim için her daim. Şimdilerde, içinde otel, restoran ve 2 de günübirlik tesisten türetilmiş malikane bulunan, Çeşme istikametinden gelip Köy içine dönen yolun hemen sağında geniş bir arazisi vardı bu büyüklerimizin köyümüzün en yaşlı zeytin ağaçlarının orada bulunduğu gibi bir şeyler hatırlıyorum, yarım yamalak… Oğlu Süleyman ki yakınlarda kaybettik kendisini köyümüzün mezarlığında bila bedel temizlik ve düzenleme işlerini de yürütmüştür ömrünün bir bölümünde… Gerçekten kendisini salt bu nedenle bile hayırla yad ediyorum. Diğer oğlu “Ali” ile bir kez artık ilerlemiş yaşlarımızda karşılaştık, artık tarlalar yeni sahiplerine devredilmiş, yaratılan yeni imkanlarla yeni hayatlar kurulmuş ama ne yazık ki büyük şehirde. Adeta bir turizm işgali neticesinde tam anlamı ile değişmiş ve dönüşmüş hayatların hikayesi saklı bulunuyor bu kıssa da…

 

Derenin denize taraf şimdiki 65 sokak tarafında daha önce uzun uzun yazdığım ve yazlarımın geçtiği Anneannem Hacer Karagöz’ün evinin tam karşısında, derenin öte yanında Ayran Dayı (Mustafa Amca) ve oğlu Hasan Abi (Küçük Hasan) bir hayli geniş bir evde yaşarlar idi. Hasan Abi evinin altında, zemin kattaki bir odayı dükkâna çevirmiş, bakkallık yapardı bir yandan da, öyle şimdilerdeki gibi sabahın köründen akşamın geç saatlerine kadar açık olan dükkanlardan değil. Tarla ve çiftçilikten arta kalan zamanlarda yürütülen bir faaliyet idi. Çocuklarının önemli bir kısmı çocukluk arkadaşım olan, şimdilerde artık ne yazık ki hayatta olmayan Tunay ve Selim’i özlem ve saygı ile analım, yeri gelmiş iken. Beni bir hayli fazla sevdiğini hatırladığım ve ömrünün son anlarında “Nefise’nin oğlu Ruhi” diye hatırlayan Hasan Abi’nin dükkanından aldığımız nohut tozu ile gazoz ve lokum ile bisküvi ikilileri müthiş etkilerdi bizleri o dönemde. Denilebilir ki çocuklar için, belki de büyükler için de, mezkur dönemin en önemli tandemleri bunlardı…

 

Hay Allah dere derken etrafındaki birkaç ev ve mukimini kaleme dökünce yine bana ayrılan yerin sonuna geldim. Dereye devam edeceğim…

 

KEMERHİSAR- TYANA

Feylesof Apollonius’un yaşadığı bu güzel kente yolumuzu özellikle düşürüyoruz, Roma Havuzu ve Su Kemerleri ile maruf tarihi “Tyana Şehrini” görmek için. Mezkûr Feylesof’a ilişkin bilgi edinmek için kaynaklara baktığımda da ise; özetle, Tyana’da doğup tahsil hayatı ve kariyeri için dönemin en meşhur kentlerinden Tarsus’a geçip orada da önemli temsilcilerinden kabul edildiği “Yeni Pisagorculuk” üzerine eğitim ve çalışmalarına devam etmiş olduğu bilgilerini edinmiştim.

Yine mezkûr kaynaklara göre, toprakları altında Klikya Bölgesinin en önemli antik kentinin yattığı anlaşılan bir alandır buraları. Kentin en önemli ve muhteşem yapısı sizi karşılıyor, “Su Kemerleri” ve zaten yerleşim yerinin adı da buradan geliyor. Su Yapıları Mühendisliğinin Anadoluda önemli örnek yapıları vardır, işte “Kemerhisar” Su Kemerleri de bu kapsamdan olup yaklaşık 4 km uzaktaki önemli bir su kaynağı sayılabilecek “Roma Havuzundan” su isale işi için gerçekleştirilmiştir. Kaynaktan itibaren, itibari sıfır kotundan artarak devam eden ve yaklaşık 6 mt yüksekliğe ve kemer açıklığı ortalama 3,5 mt’ye varan yaklaşık 1,5 mt uzunluk 1,5 mt genişlik ve 1 mt yükseklik boyutlu blok taşlardan oluşan ve üzerindeki su kanalı taşların 40 cm’ye 40 cm oyulması ile oluşturulmuş. Kemerlerin inşaatında kullanılan blok taşların yerel ve kireçtaşı olduğunu kaynaklardan öğrenip krem renkli olduğunu da gözlemleyebiliyorsunuz. Kaynaklardan anladığımız kadarı ile İskoçyalı Arkeolog ve tarihçi William Mitchell Ramsay, 1882 yılında Tyana’yı ziyaret eder ve tuttuğu notlarda ve anılarında kemerlerin tamamının eksiksiz olduğunu ifade eder, doğru yanlış bilemem ama görünen o ki mezkûr antik kent şanlı Osmanlı döneminde ciddi kayıplara uğramış… Gerçi hem geç Osmanlı dönem yerleşkelerindeki evlerde hem de Cumhuriyet döneminde inşa edilen evlerde ya da bu evlerin bahçe duvarlarında ya da bahçe kapılarında kemerlerden alınan taşların kullanıldığı görülmektedir, hem de halen ve  adeta birer tevsik belgesi niteliğinde. Burada vatandaşın bilinçsizliği ya da vurdumduymazlığı kadar mülki erkanın örnek alınmasının da etkili olduğunu göz ardı edemeyiz. Hatırlayın İzmir Sancak Kale yapımında ilkçağdan kalma tiyatro binasının kesme taş bloklarının sökülüp alınması hikayesini… Konu ile ilgili tafsilat için http://sosyalyasamdaalternatif.blogspot.com/2017/09/sancak-kale.html linkindeki yazıma bakılabilir.

           

Şimdilerde nüfusu 5.000 civarında olan ve anlaşıldığı kadarı ile de tarih içerisinde sürekli ve ama gönüllü, ama gönülsüz göç veren Kemerhisar adını alarak evrilen tarihi kent “Tyana” ise Roma İmparatorluğu döneminde 30.000 nüfusa sahip, enteresan… Gerçi, Kapadokya’dan Önasya’ya giden en önemli geçittir, işte bu gözle bakınca, Niğde, Kayseri, Ankara ve Çukurova ve Mezopotamya aralığında da kalınca daha bir başka anlam yükleniyor bu kente ve sürekli yerleşim tercihinin nedeni kolay anlaşılıyor… Anadolu başta olmak üzere İtalya, Yunanistan İle Roma İmparatorluğunun hükümranlık alanlarına bakıldığında görülecektir, su ve su iletim konusundaki yönetim hassasiyetleri. Her nereye uğramışlar ise her nerede yerleşmişler ise orada mutlaka su kemerleri görmek, orada mutlaka su iletim amaçlı tünelleri, hamamları, havuzları ve termal tesisleri ya da kalıntıları görmek mümkün. Nasıl ki Büyük İskender nereye gitmiş “yol yapmış” ise, Romalılar da su yapılarını gerçekleştirmiş ya da geliştirmiş görünmektedir. İnsan Sisam (samos) Adasındaki “Eupalinos Tüneli ve Eupalinian Su Kemeri”ni görünce “ehem mühimme müreccahtır” sözünün derin ve tılsımlı manasını yeniden keşfediyor. Özel olarak ta Roma İmparatoru Hadrianus nerede bir su yapısı varsa karşımıza çıkıyor, tıpkı İstanbul, tıpkı Hatay, tıpkı İzmir, tıpkı Sisam Adasında olduğu üzere, tabii ki burada da karar verici…

Neyse, biz Tyana ile devam edelim. Roma İmparatorluğu döneminde bir aralar var olan “Kapadokya Krallığının” başkenti de olduğunu öğrendiğimiz Tyana mezkûr dönemde ihtişamının doruk noktasını sarayları, tapınakları, su kemerleri, hamamları ile yaratılan yüksek refah ortamı döneminde yaşamış. Konuya ilgi gösterenler haricinde pek yaygın olarak bilinmeyen ancak gidilince nasıl muhteşem bir kemerler manzumesi ve müthiş planlanmış su kaynağı ile karşı karşıya olduğunuzu anlayacağınız bir yerdir. Tarihi kentin gün ışığına çıkarılması çalışması ne yazık ki tamamlanamamış, devam etmektedir ve bir hayli de uzun süreceği anlaşılmaktadır ilave olarak. Canım Yurdumun “neresini kazsanız tarih fışkırıyor” sözünün bir kez daha gerçekleştiğini görüyoruz ve hüzünleniyoruz çünkü kazılmayı bekleyen çok yer var gibi. Gerçi bu çalışmaların hızı böyle mi olur yoksa daha hızlanabilir mi tam bilemiyorum, konunun uzmanlığı gereği birkaç koldan çalışmaların yapılması mümkün mü, gerçekten bilmiyorum. Çalışmaların yavaşlığı merkezi idarenin tercihi mi, konunun öneminin kavranmaması mı, tercihler dışında kalan uygarlıkların göz ardı edilmesi mi, bütçesel sıkıntılar mı, bilemem gayri ama muhteşem bu kentin bir an önce gün ışığına kavuşturulması gerektiğini düşünüyorum. Mesela dünyanın bir sürü yerinde yatırımlara ya da ihya çalışmalarına finansör olan Diyanetin bu kabil herhangi bir çalışmaya kuruş aktarmadığını da ibretle izlemekteyiz. Ayrıca konunun çözümünün de hiç de kolay olmadığı aşikardır, mülkiyet hukuku, kamulaştırmalar, kamulaştırılan yerlerdeki diğer yapıların korunması ya da ortadan kaldırılması, çalışmanın nazikliğine binaen uzman etüt ve çalışmaları, bütçeler, siyasi kararlar, vs vs… Ancak şurası muhakkak ki, Hititler ile başlayan Romalılar ile yükselen devamında Osmanlılar ile de hareketli bir dönem geçirip günümüzde de devam eden bu kent gezi severleri beklemektedir ve hiç pişman olmayacakları da kesindir.

Kentin içinde toprak üstünde kalmış Su Kemerleri boyunca yürüyünce nasıl bir çalışma planlanmış ve gerçekleştirilmiş açıkçası ve gerçekten ağzı açık kalıyorsunuz. Hemen su kaynağının bulunduğu alanı görme arzusu oluşuyor ve yola koyuluyorsunuz. Şüphesiz ki, adı “Roma Havuzu” olunca sanki su sporları ya da banyo faaliyetleri yapılıyormuş algısı oluşuveriyor. Lakin havuzun oraya gidince dönemine göre hayal edip gerçekleştirmenin boyutu karşısında şaşırıyorsunuz. Yapım tekniği itibariyle, havuzun doğal kayanın kazılarak, tüm kenarlarının kesme taş ve mermer blok taşlar ile örülmesi ile inşa edildiğini öğrendiğimiz havuz aslında rezervuar demek daha doğrudur ve tabandan kaynayan suyun biriktirilmesi maksadı ile planlanmış olup 23 mt genişlik 66 mt uzunluk ve 2,5 mt derinliktedir.  

VARDA KÖPRÜSÜ

 

Geçen hafta, Osmanlı’nın “Düyûn-ı Umûmiyye”ye teslimi ile Deustche Bank’ın kredisine istinaden emperyal güçler arasındaki “ipek yolu” kavgasının Osmanlı’yı Alman’ın arka bahçesine çevirecek bir teslimiyet ile daha sonuçlanmış olan Bağdat Demiryolu yatırımından bahisle, sonucun öyle böyle denilemeyecek prangalar oluşturduğunu yazarak ilerlemiş idim. Yani öyle bir sonuç ki, yerli ve milli ordunun komuta kademesi dahi mezkûr kuvvetlerin eline geçmiştir. Artık Bağdat Demiryolu hamlesi ile başta Demiryolunun her bir yanında yirmi kilometre genişliğindeki bir alanda madenlerin izinsiz, ruhsatsız ve bedelsiz işletilmesinin devri olmak üzere daha birçok konuda sınırsız ve sorumsuz bir ortak zuhur etmiştir, memalik i Osmaniye’ye. Emperyalizm doğası gereği 1 taş ile 1 kuş vurmaya rıza göstermez, birden fazla kuş vurmak ister, demiryolunun inşası ile bir an önce petrole, başta Hindistan Ticaret Yolu olmak üzere tüm uzak doğu merkezlerine ulaşılacak diğer taraftan da etrafta ne var ne yok bedelsiz, zahmetsiz sahiplenilecek… Ama emperyalizm de monoblok değil ki, rekabet var, hem de nasıl… Gözü kan bürüyünce tüm dünya kana bulanıyor… Neyse…  

Bağdat Demiryolu kapsamındaki; yöre halkı tarafından “Alman Köprüsü” ya da “Koca Köprü” diye bilinen tarihi köprü, TCDD kayıtlarına “Varda Köprüsü” diye geçirilmiş iken Alman kayıtlarında ise “Giaurdere Viadukt” yani “Gavurdere Köprüsü” olarak yer almakta imiş, A. Nadir İşibağ’ın “Belemedik tarihi” kitabından aktarılanlara göre… Köprünün yerini bilenler ve geçen yüzyılın başındaki imkân ve teknik seviyeleri bilenler açısından muhteşem bir köprü olduğu tartışmasızdır. Köprü 3 ana açıklık, 4 ana olmak üzere toplam 11 ayak üzerine, ana taşıyıcı çelik kolonlar ve dışı taş örülerek kaplanmış 172 mt. uzunluk orta ayak yüksekliği 93 mt. olarak, en genişi 12 mt olan kemerli tarzda inşa edilmiştir. 4 adet ana ayak içerisinde bakım merdivenleri olduğu tanıtım yazılarında belirtilmektedir. Köprünün 1907 yılında başlayıp 1912 yılında bittiği belirtilmekte ve yapımı 5 yıl süren ve toplamda yaklaşık 5.000 ya da 6.000 kişinin çalıştığı bilinmekte olup inşaat sırasında 21’i işçi, 1’i mühendis olmak üzere 22 kişinin öldüğü bilinmektedir. Böylesine müthiş bir inşaat eseri karşısında, işin süresi ve toplam çalışan insan sayısı ile işin zorluk derecesi göz önüne alındığında yaşanan kayıpların, önemsenerek alındığı belirtilen iş güvenlik tedbirleri neticesinde bir hayli az olduğu aşikardır. 1986 ya da 1987 yılında “iş güvenliği” konusunda aldığım eğitim seminerlerinde öğrendiğim ve aklımda kalan istatistik verilerine göre kıyaslandığında ciddi manada tedbirlerin alındığı izlenimini vermektedir. Canım Yurduma henüz yeni yeni girmiş olan “iş güvenliği” bilgi ve uygulamalarının geçen yüzyılın başında “gavurlar” tarafından alınmaya başlanmış olmasının da burukluğunu bugün bile yaşamaktayım, varın siz düşünün konunun ne kadar gerisindeyiz gayri. 

Diğer taraftan, Köprü’nün 2 tünel arasında kalması ile arazi şartlarından ötürü yaklaşık 1.200 mt. yarıçaplı bir yatay kurp (dönüş) üzerine oturmuş, yol deverinin (enine eğim) de yaklaşık 90 km hıza uygun 47 mm. olmuş olması ve bu nedenle köprü ayaklarının buna uygun bir aks üzerine denk gelmesi de konu üzerinde ne kadar çalışılmış olduğunun bir başka göstergesidir. Ne kadar çalışılmış diyorum çünkü Osmangazi Köprüsü için yanlış malzeme seçiminden ötürü olduğu söylenen Japon Mühendis intiharı hala akıllarımızdadır. 

Adana’nın Fransızlar tarafından işgali sonrasında genişleyen işgal Pozantı’yı da hedef alınca, Fransız ikmal yollarının kesilmesi niyeti ile Milis kuvvetlerince dinamitlenerek uçurulması düşünülmüş ise de yine Baş Mühendisin yardımcısı bir Fransız olan başka bir mühendisin mademki ikmalin kesilmesi amaç, “Varda” yerine “Yaramış Köprüsü” alternatifi önerisi yapılır ve aynı amaca matuf dinamitlenerek havaya uçurulur. Tarihi bilgiler böyle demektedir.

Demiryolu ve Varda Köprüsünün inşaatının yapımı için bir de servis yolu var ki, gerçekten müthiş ve görülmesi tek başına bile elzem, topoğrafyanın sunduğu manzara ve servis yolunda bile tünellerin düşünülmüş olması nasıl bir planla karşı karşıya olduğumuzun bir başka versiyonu adeta. Mezkûr servis yolunun, demir, çimento benzeri ithal inşaat malzemelerinin Mersin Limanından taşınarak inşaat mahalline getirilmesi için kullanılan deve kervanlarının ikmal hattı olarak kullanıldığı bilinmekte olup dahili nakliyeler için ise “vara-gele” denen bir nevi asansör ya da teleferik benzeri düzenekler kullanılmıştır. Kemer iskele ve kalıpları için ayaklar üstünde oluşturulan mesnetlerin bugün de görülmesi mümkündür. “Vara-gele” sistemi demiş iken hemen mezkûr köprünün adının “Varda”ya çıkması üzerine bir tevatür aktarayım. Tevatür o ki; bu kabil yükseklikte malzeme ikmali için çalışan bu asansör sistemi gözle tam olarak izlenemiyor, malzeme ikmalinin ulaşıp ulaşmadığı ise, en eski iletişim yöntemi olan bağırma-duyurma usulü ile gerçekleşiyor ya, “vardı mı” sorusuna “var daha, var daha” cevabı üzerine “Varda”ya evriliyor, işte öyle… İnanırsınız, inanmazsınız, size kalmış, bize düşen nakli kelam.

Köprü, ilaveten “James Bond” filminin son serisi olan “Skyfall”ın bazı aksiyon sahnelerinin çekiminde film platosu olarak da kullanılmıştır. Bu kabil film severlerin, bu filmin, ama duyurularından ama izlenmesinden sonra buraya akın edip bir trend oluşturdukları da vakadır. Özellikle başrol oyuncusu Daniel Craig’in trenden düşme sahnesinden sonra başta film severler olmak üzere, doğa ve fotoğraf meraklıları ile tarih severlerin bir akını olduğu söylenmektedir. Diğer taraftan artan ünü sayesinde başta “Gelin-Damat” fotoğrafımız olsun diye düşünen bazı düşkünleri de oluşmuştur, Varda Köprüsü’nün.  

Elin “gavuru” keşfetmiş gelmiş burada film platosu kurarak film çevirmiş, biz ise hala bilmeyiz, bilsek de gitmeyiz, gitsek de önemsemeyiz… Lütfen bilenler, bilmeyenlere iyi duyursun ki bu köprü ziyaret edile… Bu köprü, görülmeye değer, hatta ölmeden önce mutlaka görülmesi gerek yerlerden biri olarak kaydedilebilecek olup, gavurda olsa idi “neler yaparlardı neler” demeden gezilmeyecek bir yer olduğunu söylemeliyim. Şimdilerde Karaisalı Belediyesi görüntü ve görünüm açısından çok iyi ama servis açısından eksikleri olan bir de seyir kafesi gerçekleştirmiş, oturuyorsunuz sıcacık çayınızı içerken, köprüye bakarak, tarihi, ekonomi-politiği, sosyolojisi üstüne düşünürken kâh hüzünlenip kâh böbürleniyorsunuz lakin nasıl da emperyal oyunlar dönmüş de canım Osmanlı farkına varamamış diye üzülüyorsunuz, gerçi farkına varacak bir padişah ve yönetimde yok ama. Evet, seyir kafe'si yapılmış ama buna yeterli demek mümkün mü, şüphesiz değil ama bunun bir başlangıç olduğu kabul edilirse daha ciddi ve kapsamlı yatırımlar yapılacaktır. Evet, bu köprü ve civardaki tarihi yerler görülmeye davet ediyor herkesi…