DİL BAYRAMI

Canım yurdumun reel enflasyonunun bayram, kutlama, şenlik ve festival yansımalarının maalesef ucu bucağı, dibi durağı yok, her gün bir bayram, festival, kutlama ya da etkinlik bulmak mümkün iken bazen de konunun önemine binaen “hafta” zamanlı kutlamalara/anmalara evrilme de söz konusudur. Eeeee ne de olsa “deliye her gün bayram” sözü de bu topraklara ait…

Neyse her bayram bizim konumuz olamaz bu yazıda yerimiz dar, yenimiz dar… Geçtiğimiz günlerde her yıl olduğu üzere 26 Eylül “dil bayramı” kutlamaları gerçekleştirildi, adına konulmuş ödüller dağıtıldı… Hoş anışlar ola diyelim ve devam edelim. Canım yurdumda her yıl 2 kez “dil bayramı” kutlaması gerçekleştirilir bilindiği üzere ama birisi nedense çok öne çıkmaz çok fazla yerel kalır, artık Selçuklu anması yapılması mı istenmemektedir, yoksa diğeri Cumhuriyet dönemi mahreçli olması hasebiyle mi daha fazla öne çıkar bilemedim. Malum olduğu üzere, ittifakla Türkçenin Başkenti kabul edilen Karaman’da, her yıl 13 mayısta, Karamanoğlu Mehmet Bey fermanı ile, 13 Mayıs 1277’de Türkçenin ilk kez resmi dil olarak kabul edilmesinin sene-i devriyesinde, “Türk Dil Bayramı” kutlanmaktadır. Çok çeşitli yazılış ve söyleniş biçimlerinden bahsedilse de benim en çok hoşuma giden ve Karamanoğlu Mehmet Bey’e ithafen yazılan fermanın ana vurgusu şöyledir; “Şimden gerü hiç gimesne divanda, dergahda, bergahda ve dahı her yerde Türk dilinden özge söz söylemeye”. Sonraları Osmanlı Selçukluyu ilhak edince dilde kıble de değişir, Selçuklu Öztürkçe’yi öne çıkarır iken, Osmanlı ise Bizans özentiliğinin de fail-i müessir ortamında İslam dininin de mahreci hasebiyle Arapçayı öne çıkarır. Bilahare ilhak edilen ve de ilhak edilemese dahi edilmiş kabul edilen coğrafyalardan da müessiren içine başta Farsça olmak üzere birçok dilden halita “Osmanlıca” diye bir dile geçiş olmuştur. Hani gelinen noktada Osmanlı, ataları olan Büyük Selçuklunun mezar taşlarını bile okuyamaz hale gelir, dersek hiç de abartılı yaklaşım göstermiş olmayız. Toplumların tarihi tercihlerini yanlış-doğru içtimasına sokmayı hiç sevmem bilenler bilir, o yaşanmış vakadır gayri, bizler bunun üstüne sadece doğru tespitler yapmakla, komşu coğrafyalarda yaşananlarla, dünyanın medeniyet seviyesi ile mesafesi üstüne mukayeseli yaklaşımlar göstermekle mükellefiz diye düşünürüm.

Diğer taraftan, ülkemiz genelinde kutlanan “Türkçe Dil Bayramı” ise genç cumhuriyetin sosyal ve ticari hayat üstüne tercihleri ile çağdaş medeniyetin ülkemize yansımalarının intikal hızını arttırabilmek için ve ahenk yakalayabilmek adına bir dizi yapısal değişiklik içindeki 26 Eylül 1932 tarihli “Türk Dili Kurultayı”nın açılış gününden mülhemdir. Malumu aliniz; 12 Temmuz 1932 de “Türk Dil Kurumu”nun öncülü “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatı ile kurulur ve umdesi de Türkçeyi her yönden geliştirmek, yabancı sözcük ve terimlerden arındırmak çalışmaları olacaktır. Siyasi tesir ve mülahazalardan görece korunmak amacı ile de cemiyet, akademik, mali ve hukuki özerklik ile teçhiz edilmiştir. TDK (Türk Dil Kurumu) mezkûr prensipler ve özerk durumu ile taaa 12 Eylül faşist darbesine kadar çok başarılı çalışmalar da yapmıştır. 12 Eylülün cuntacı generallerı, Atatürkçüyüz elhamdülillah temennası ile, Atatürk’ün vasiyetinin hilafına, 1983 yılında TDK’yı özerk kurum olmaktan çıkarıp devlet dairesi düzeyine kilitlediler. Mezkûr kapatma tarihinden itibaren Türk Dilini gözetme ve geliştirme görevine sıkı sıkıya bağlı akademisyen ve gönüllülerin girişimi ile “Dil Derneği” kurulur ve kendisine genç cumhuriyetin kurucuları tarafından tevdi edilen görevi olabildiğince ve güncelleyerek yürütüp ilaveten günümüzde “Türk Dil Bayramı” kutlamaları da onlar tarafından deruhte edilmektedir.

Birinci Dünya savaşı sırasında Şark Cephesinde asıl adı “Agop Martayan” olan bir asker, savaş içerisinde Osmanlı adına gösterdiği yararlılıklar yanında birlikte savaştığı Alman askerlerinin Türkçe öğretmenliğini de üstlenir, Sovyet devrimi neticesinde cephe önemini kaybedince Güney Cephesine tayinini müteakip Mustafa Kemal ile tanışır ve ilk kez Türkçe üstüne muhabbet ve tefekkürler burada gerçekleşir. Mustafa Kemal bu konu ile bu kadar ilgili ve bilgili muhtereme mim koyar.  Mezkûr muhterem Martanyan, savaş sonrası ve Cumhuriyet döneminde Türkçe üzerine ciddi ciddi yazılar yayınlar, yazılarının çoğu Ermeni gazetelerinde yayınlanır, bu yayınlar çok dikkat çeker. Ne zaman ki, Türk Dili Kurultayı toplanacaktır, Atatürk hemen mezkûr zatı hatırlar ve kurultaya davet edilir, kurultay sonrası İstanbul’a yerleşir. Dolmabahçe Sarayında Atatürk’ün masasındaki Türkçe üzerine ve genel manadaki dil tartışmalarına katılır, Türkçenin eski değerlerini araştıran yazılar yazar, 2. Türk Dili Kurultayındaki bildirisi de sitayişle karşılanır. Bu bildiri yaşamının yönünü değiştirir artık kurultaydan sonra TDK’nın başuzmanıdır, bilahare TDK’nın ilk genel sekreteridir. Dil üstüne çok başarılı çalışmalar yürütmesinin yanında, Ziya Gökalp’in Türkçülük faaliyet ve çalışmalarına eksik bulmakla birlikte Kemalist içerik kazandırma faaliyetleri, Güneş Dil Teorisi gibi sonradan iflas eden teoriye verdiği destekler ile de tarihteki yerini almıştır. Gerçi artık adı da “Agop Dilaçar”a çıkar, soyadı kanunu çıkınca Mustafa Kemal Atatürk önermiştir bu soyadını. Ancak Agop Dilaçar’ın en büyük engeli Ermeni olmasıdır ve ne yazık ki bu da karşısına sürekli çıkar, kâh ajan kâh düşman kâh dost tanımlamaları içinde, ömür 1984’te nihayetlenir. Uzun yıllar görev yaptığı, adına ciddi çalışmalar yürüttüğü TDK taziye yazısında adını sakıncalı bulduğundan olsa gerek utangaç bir vaziyette “A. Dilaçar” diye anmayı uygun bulur. Enteresan. TRT ise Dilbilimci “Adil Dilaçar” diye söz eder, mahcubiyet içinde. Bu daha da enteresan. Ama günün ruhuna çok ta uygun maşallah…

Benim açımdan Türkçe, önek ve sonekleri ile çok üretken bir dil olup kendisi ile yazı yazmayı ve okumayı çok seviyorum. Türkçe için söylenilen olumsuzlukların çok büyük bölümüne asla katılmam. Ama ben bu konuda fazla kelam edebilecek durumda mıyım? Zinhar…

SU GELECEĞİMİZDİR

Emperyalist dünyanın kifayetsiz liderleri ve onların geri bıraktırılmış dünya temsilcisi aveneleri, toplumlarını gelecekte petrol savaşları akabinde “su savaşlarına” hazırlamakta ne kadar kararlı olduklarını her fırsatta her hamleleri ile kanıtlamaktadırlar. Bugün nasıl ki petrol kaynakları olan ülkeler hedef ise yarın da su kaynakları olan ülkeler bu kadar açıktan hedef olacaktır, bunun tam tamına nasıl gelişeceği ve sonuçlanacağı ne yazık ki bir takım karanlık mahfillerde planlanıyor, sanal ortamlarda simülasyonlar üstünden gerçekleştiriliyor, sanal savaşlar projekte ediliyor. Dünyanın bu manada hızlı bir şekilde bir tarafı ile kaygısızlar tarafından gerek global ısınma, gerekse hızlı ve gereksiz kirletme, gerekse de temizlememe ya da arıtmama davranışları, diğer tarafı ile de tüketim çılgınlığının sebep olduğu kaynak israfı fahiş artışları ile tehlike çanları yavaştan çalmaya başlamış görünmektedir. İnsanlar ne yazık ki bu tüketim çılgınlığı içinde bil(e)memek, öğrenme çabası göstermemek ve nihayetinde kendi tercihleri de olan kifayetsiz muhterislerin dolmuşuna da binmek gibi bir gaflet ve dalalet içinde fakr-u zarurete tam gaz ilerliyorlar. Gelecek feci sonuçları görebilen, hesaplayabilen bilim insanlarının sesi ne yazık ki kifayetsiz muhterislerin debdebeli propagandaları ve haykırışları yanında hiç duyulamamaktadır.

Halen ve esasen insani kullanımlar, yani direk ya da reel kullanımlar yani içme, banyo, tuvalet ve mutfak amaçlı kullanımlar kaynakları tehdit ediyor görünmemektedir, en azından benim okumalarım böyle gösteriyor, ancak dolaylı kullanım ya da genel manada kabul edildiği biçimi ile sanal kullanım ya da tüketim inanılır gibi değildir. Diğer taraftan dünyada ortalama tüketilen suyun %70’i tarımsal amaçlı, %20’si endüstriyel amaçlı, %10’u evsel amaçlı kullanılıyor olduğu tespiti ile değerlendirme yaparsak en fazla tarıma odaklanmak gerektiği aşikardır.  

İnsan vücudunun %70’nin su olması hasebiyle bir kişinin sindirim, solunum, dışkı, idrar, terleme gibi insanı faaliyetler sonucunda günlük harcadığı su miktarını en az 2,5 ya da 3 litre olduğu bilinmekte ve diğer kullanımlar için, yani banyo, tuvalet, mutfak vs gibi, ortalama günlük yaklaşık 200 litre su kullanıldığı kabul edilmektedir. Bu miktar gelişmiş ülkelerde tüketim alışkanlıkları mucibince 700 lt’lere kadar çıkar iken fakir ülkelerde 60 lt’lere kadar düşmektedir.

Ancak yine de bu gereksinim istatistiklerine bakılınca su sıkıntısının esasen en büyük sebebi tarımsal amaçlı kullanılan ve üretimde ihtiyaç duyulan su miktarıdır. Üretimdeki kullanılan suyu sadece tarımsal amaçlı düşünmeyelim. Örneğin süt ve et elde edilmesi; bir ineğin süt verebilmesi için onun beslenmesi, ot yemesi gerekiyor ve bu ineğin yediği otun ve ineğin suya ihtiyacı vardır. İnekten elde edilen sütün paketlenmesi için de su kullanıldığı düşünülürse tüm bu zincirlerin hepsinde su tüketiliyor ve en son bize et ve süt olarak dönüş sağlıyor. Üretim süreçlerindeki su tüketimleri de öyle zannedildiği kadar az olmadığından ciddi manada dikkat gerektirmektedir. Dolaylı ya da sanal su tüketimi denilince hemen örnekleyelim ki müşahhas olsun ve kastımızın önemi, ciddiyeti ve büyüklüğü anlaşılabilsin. Örneğin, 1 adet domatesin soframıza gelene kadar yaklaşık 13 lt su tükettiğini, 1 bardak sütün (200 ml) 200 lt, 1 fincan kahvenin (7 gram) 140 lt, 1 kg buğdayın 1.300 lt, 1 kg pirincin 3.400 lt, 1 kg soğanın 1.400 lt, 1 kg peynirin 5.000 lt, 1 kg bifteğin 15.500 lt, 1 adet yumurtanın 200 lt, 1 kg çayın 9.200 lt, 1 tshirtün 2.700 lt, 1 adet kot pantolonun 10.800 lt, su tükettiğini biliyoruz, bu örnekleri çok uzatmak mümkün ama merak edenlerin internet ortamında bu bilgilerin tamamına çok kolayca ulaşabileceği de aşikardır. Görüldüğü üzere suyu doğrudan değil dolaylı (sanal) olarak ciddi manada fazla tüketiyoruz. Bir ürünün veya hizmetin üretimi için kullanılan su kaynaklarının toplam miktarı suyun tüketim göstergesi olup bu manada tüketilen suya da gizli tüketim ya da sanal tüketim denilmektedir.

Üretimde kullanılan su miktarları, hammaddelerin nereden geldiğiyle de ilgili olup ürünün hangi şartlarda üretildiği ile doğrudan bağlantılıdır. Esasen yağışı bol olan bir ülkede yetişen bir ürün diğer kurak bir ülkeye ithal edildiğinde aslında sanal su da ithal edilmiş olur. Buna en güzel örnek pamuktur, bilindiği üzere pamuk üretimi çok fazla suya ihtiyaç duyar. Pamuk işlenerek tişört, pantolon gibi çok çeşitli tekstil ürününe dönüşür, sonuçta da boya vs gibi yine su ihtiyacı olan işlemlerden geçirilmektedir. Kullanılan su tişörtün rafta satışa hazır olması ile de bitmemektedir. Tişört üretimi tamamlanıp bizlere ulaştığında her giydiğimizde temizlenmesi için sürekli olarak yıkamaktayız. Günümüzde tüketim çılgınlığı arttıkça su kaynakları da bilinçsiz ve kontrolsüz kullanmaya başlandı, ne yazık ki, işte tam da bu nedenle dikkatimizi en fazla bu alana teksif etmeliyiz.

20. Yüzyılda dünya nüfusu 3 kat artmasına karşın tüketilen su miktarı 7 kat artış göstermiştir. Tüm bu değerler ve sonuçlar su kaynaklarını bilinçli ve etkin kullanmaya yönelik önlemler almamız gerektiğinin en önemli gerekçesini oluşturmalıdır. Suyun plansız, verimsiz ve aşırı kullanılması, su kirlenmesi ve su kaçakları en büyük sorundur. Tarımsal sulamanın kontrolsüz olması, tüketim çılgınlığı ve insanların su tüketim alışkanlıkları su kaynaklarının tüketilmesinin nedenidir. Su kaynaklarının korunması için öncelikle insanların su hakkında bilinçlendirilmesi gerekmektedir.  Elektrikli aletlerde bulunan enerji tüketimi bilgisi gibi yiyecek ve giyeceklerde su tüketim bilgisi verilebilir.

Tüm bu yazılan ve söylenenlere rağmen, devamlı şekilde fazla su kullanmayın, şebekelerden evlerimize gelen suları verimli ve tutumlu kullanın, tarımda çağdaş teknikler ile az su ile çok verim alınacak yöntemlere itibar edin, az tüketin ya da kontrollü tüketin, ihtiyaç kadar tüketin, ikazları tüketilen suyun miktarları görülünce belki anlamlı olacaktır.

Kifayetsiz muktedirlerin savaşlarına destek vermemek adına bu konuda yazmaya devam…

YAMALI ELBİSE

Marka yaratıyoruz adına bir tüketim çılgınlığı tuzağına ne yazık ki düştük ve bu ketenpereden çıkış ne yazık ki bu kafa ile mümkün görünmemektedir. Sosyalizmin yıkılışı diye sunulan büyük geri sıçrama sonrası kapitalizmin dünya egemenliğini ele geçirmesi ve büyük motivasyon neticesi yaratılan tüketim çılgınlığının mefhumu muhalifinin üretim çılgınlığı ve nihayetinde dünyamızın dengesinin bozulmasına kadar varan kaynak israfına dönüşmüş olduğu hep göz ardı edilmiştir. Ne olursa olsun üretelim, efendim ihtiyaç var yok sorun değil, yeter ki üretelim, yeter ki satalım, yeter ki millet kullansın, yeter ki para kazanalım, dünya isterse yansın yok olsun. Gelinen noktada durum bu maalesef… Üstelik bunun daha düne kadar “üretileni devlet alıyor ama sonra yakıyor/döküyor/yok ediyor alım garantileri kalkmalı” yaklaşımından rahatsız olduğu görüntüsü verenler tarafından trend haline getirilmiş olması bir türlü de tespit edilemiyor biz garipler tarafından. Oysa ki; bir bilinse yaklaşık 250 gram pamuktan üretilen bir adet “gömlek” imalatında, pamuğun yetiştirilmesinden başlayarak, sırtımıza giyene kadar geçen süreçte, yaklaşık 2.700 Lt (yazı ile ikibinyediyüz litre) su kullanılmakta olduğu ve de ne yazık ki bu suyun yeterince arıtıl(a)madan doğaya defedildiğini, acaba hala gömleklerimize ve pantolonlarımıza hülasa giysilerimize hala bu kadar hoyrat ve savruk davranabilir miyiz? Yani, anlayacağımız, bir kapitalist abi yarattığı bir gömlek markasından ciddi bir para kazanacak diye, 2.700 lt su kirletiliyor ya da yeniden kullanılamaz hale geliyor. Son tahlilde “dünya kirleniyor”, “kaynaklar tükeniyor”, “gelecek kuşakların hayatı ipotek ediliyor” gibi kaygılar sadece bir grup çevrecinin ve antiemperyalistin omuzlarına bırakılmış durumda. Zannedersiniz ki bu kapitalist abiler başka bir dünya yaşayacak, işte kullanılacak ise eğer “aynı gemideyiz” sözü, tam da burada kullanılmalı. Ama insanlığın sosyal ve ahlaki davranışının toptan irtifa kaybının sonuçlarından biri de aklın afakının cehaletin çelik duvarının ihata ve istinadına tesellümüdür. Sonuçta böyle millete böyle kapitalist sözü “hacı hacıyı Mekke’de Hoca hocayı tekkede bulur” sözü mucibince hayatımızın bizatihi kendisi olur. Sadece suyu tüketme açısından bakılırsa, bir ayakkabı için yaklaşık 17.000 lt ve bir kot pantolon için 11.000 lt dir, tüketim ve sonuçta zayiat, konunun daha ciddi anlaşılır hale gelmesi mümkündür. Tam da bu yüzden çocukluğumuzda; tutumluluk üstüne ciddi bir tedrisat takip edilir idi. Peki; sadece bu süreç su tüketimi açısından mı değerlendirilmeli, şüphesiz hayır, toprağın mineralinin tükenmesinden tutun da toprağın verimsizleşmesine kadar bir dolu parametrenin göz önünde tutulması gerekir ama kimin umruna… Varsa yoksa üretim ve tüketim ve kar, ne kadar ekmek o kadar köfte misali… Şimdi gömlekte bir leke var at gitsin yenisini al, kim uğraşacak temizlemeye, pantolonda küçük bir yırtık mı var, at gitsin kim uğraşacak dikmeye/yamamaya, al yenisini… Zaten tam da bu yüzden kapitalizm, üretim üretim diye tepinip duruyor… Ne kadar üretim o kadar kâr… Olumsuz sonuçları varmış, kayıplar yenilenemiyormuş, telafisi yokmuş, boşver bak kârına…

Bu nüfus artışına uygun iş üretiminde zafiyete düşülmesi neticesi inanılmaz bir şekilde iş yeri verimsizliği oluştuğu açıktır. 2014 yılı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü’nün bir raporuna göre canım yurdumda toplam Esnaf ve Sanatkâr Sayısı 1.510.945 olup Esnaf ve Sanatkârın İşyeri Sayısı ise 1.628.124 dir. Bu rakamlar üstüne çok ciddi ve uzun yazılar yazıp akıl oluşturmak mümkündür ama konumuz bu değil. Şimdi mezkûr yılda canım yurdumun nüfusunun 77.000.000 olduğunu düşünürsek demek ki esnaf başına yaklaşık 50 müşteri düşmekte ve işyeri sayısı da 1.628.124 olduğuna göre işyeri başına yaklaşık bir işveren düşmekte olup bu 50 müşterinin kaçı kaç günde bir gider alışveriş yapar da bu ticari hayat döner vallahi akıllara ziyan… Ama esnafın ağlaması bu rakamlar muvacehesinde hiç te sahte değil gibi… Neyse bu kabil soruları bu rakamlar üstünden çeşitlendirme işini okuyucuya bırakıp biz asıl konumuza dönelim.

Çocukluğumuzda öğretilen ve yaşanılan tutumluluk mucibince, zengin fakir ayırt etmeksizin söylüyorum, insanlar daha tutumlu ve görgülü davranıp, yılda bir ayakkabı, ya da bilmedim 2, birkaç gömlek ile idare ederken şimdilerde nerdeyse haftada bir ayakkabı ve gömlek satın alma tercihi yapmaktadır. Yırtılan hatta küçücük bir yırtık olsa bile tamir ya da yama yoluna gidilmemektedir, ehhh ne de olsa artık; “Yamalı giymek ayıp değil yırtık giymek ayıp” sözü çok gerilerde kaldı. Ne yazık ki; kapitalizmin ve emperyalizmin siyasi etik defolu yetiş(tiril)miş devlet adam müsveddeleri marifetiyle; her gün toplumun kafasına adeta çakarak “ben zengini severim” ya da “zenginden zarar gelmez” kabili akla ziyan beyanlarla mode deyim “subliminal mesaj” marifeti ile akli muvazenemizi bozdular. Hülasa artık yamalı giymekte ayıp, fakir olmakta ayıp vs vs…

Oysa fakirliğin ayıp sayılmadığı dönemlerde yani yozlaşmanın henüz bu kadar tahribatının olmadığı dönemlerde, aslolan kirli olmamak idi, yırtık yerine yamalı giymek tercih edilirdi. Şimdilerde yamalı pantolon giymenin ne olduğunu bilmeyenlere kısaca o günleri özetlemek istiyorum özellikle çocuklarda ve de özellikle dizlerde gerek düşmekten gerekse de yıpranmaktan mütevellit oluşan yırtıklar annelerimiz tarafından özenle yamanırdı ve yamalı giyilirdi ve de kimse bundan ötürü bir eksiklik hissetmezdi. Hatta bu tamir işi o kadar geliştirilmiş idi ki, artık kullanılamaz durumdaki birkaç pantolondan yeni bir karışık renkli pantolon bile üretilirdi. Daha sonraları küçük küçük dükkanlarda “örgü makineleri” kurularak daha profesyonel yama işi yapılırdı, şahsen benim de yolum bu örgücülere (örücü) çok düşmüş idi. Ceketlerin en hızlı ve fazla yıpranan dirsek yerlerine özen ile parça ilavesi yapılır, gerekir ise de yeniden değiştirilir idi, gömleklerin yakaları ters yüz edilirdi, vs vs. Endüstri bu kadar gelişmediğinden (yani kapitalizm ve sömürü) bu işler evlerde annelerimiz tarafından çoğunlukla halledilirdi, nerdeyse her evde bir dikiş makinesi bulunması (varlığını övmek tezat oluşturuyor ama neyse) zorunluluktu. Bizim ilkokul ya da ortaokulda, kız erkek ayrımı yapılmaksızın “el işi dersinde” teğel ve makine dikişi öğretildiğini hatırlıyorum. Dönem itibari ile kumaş kalitesi daha yüksek olmasına rağmen tamir ve yamanın tercih edilmesi sadece ev ekonomisi ile izah edilemez bir durum imiş, şimdiler de anlıyoruz, aynı zamanda doğayı da koruma planı olarak şekillenmiş. Gelinen noktada da müthiş bir tezat; al sağlam pantolonu yırt giy ya da sağlam pantolonu yırtıp satsın sana abiler… Vay ki vay… Minimal hayata yönelik yazmaya devam edeceğim.

 

ZEYTİN EGELİLER İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR

Zeytin; biz Egeliler için çok önemlidir, bizim için savaş değil barış temsilcisidir, bizim için imam hatip değil köy enstitüsüdür, bizim için tabu değil aklın ve bilgeliğin sembolüdür, bizim için buyurganlığın ve saltanatın  değil hoşgörü ve adaletin sembolüdür, bizim için yokluğun ve kıtlığın değil bolluğun, refahın ve bereketin sembolüdür, bizim için maraz değil sağlık işaretidir, bizim için yok oluşun değil yeniden doğuşun ve güncellenmenin ifadesidir, bizim için cehaletin karanlığı değil bilgeliğinin nurudur, bizim için bulanmanın değil arınmanın nefasetidir, bizim için bayağılık ve çirkinlik değil efdal ve fazilettir, bizim için melamet değil gönenmedir, hülasa hepsi olmasa bile birkaç değerlendirmenin hemen hemen herkes için geçerli olduğunu düşündüğüm bir zirai üründür.

Tarihte en önemli değerlerin sembolü olarak görünen “zeytin ağacı” dinler açısından kutsaliyetini korumakla birlikte neredeyse tüm dini kitap ve yazılı kaynaklarda ve yaratılış ve de kuruluş menkıbelerinde sitayişle bahsedilen yegane ağaçtır. Okuduğum kaynaklarda; ittifakla bahsedilen Latince “Olea prima omnium arborum est” gibi bir ibare bulunmakta ve “Zeytin bütün ağaçların ilkidir” anlamına gelmektedir. Böyle bir söz gerçekten var mıdır, yoksa “zeytinyağı tekellerinin” bir yanıltması mıdır gerçekten bilmiyorum ama kaynaklar zeytin yetiştiriciliğinin ilk insanlarla birlikte başladığını kaydetmiş görünmektedir ve kayda uygun da tarihsel ve kültürel manada her daim değerli ve derin anlamlara haiz kabul edilmiştir. Yine kaynaklara göre batı dillerinin tamamında değişik söyleniş biçimleri olmakla birlikte “oil” kelimesi, eski Yunancadan mülhem, zeytin ağacı anlamına gelen “eleia” kelimesindendir. Efsaneye göre ilk peygamber Âdem cennetten kovulduktan sonra hep Tanrı ile barışma yollarını aramıştır, lakin ölene kadar muvaffak olamaz ve ne yazık ki barışamadan ölür ve İsrail kuzeyindeki Tabor Dağı yakınındaki bir vadiye gömülür. Adem’in gömüldüğü yerde üç ağaç yeşerir, bunlardan biri zeytin, biri sedir ve diğeri de servidir. Bu yeşeren 3 ağacın tohumlarını ölmeden önce Âdem ağzında ıslatıp bekletmiştir, ıslatma ve bekletmenin yüzü suyu hürmetine de tohumlar Tanrı tarafından fide haline getirilmiştir. Tam da bu nedenle Tanrı ile Âdemoğlu arasında barış sağlandığına inanılmıştır.  

Zeytin ve zeytinyağı için tarihte, muktedirler sürekli şu ya da bu nedenle koruma ya da teşvik kararnameleri ve uygulamaları hazırlamışlardır. Ancak tarihte bilinen zeytini korumaya yönelik ilk korumanın, eski Yunanda bilge kişi Solon’un koyduğu kurallara göre zeytin ağacı kesenlere ağır cezalar uygulandı, bu kurallarda “Solon Kanunu” adı ile tarihteki yerini almış oldu.

İnsan oğlunun zeytin yağını; sağlık için, sırasıyla kas yumuşatmaya, cilt sağlığı ve korunmasına, sindirim sistemi hastalıklarına karşı, kalp sağlığının korumasına, antioksidan olmasına, safra kesesi sağlığına, kanser riskini azaltmaya yönelik kullanırken, hijyen malzemesi olarak başlarda yıkanamayanlara vücuda sürme tavsiye edilirken günümüzde kolonyasının üretimine kadar geniş bir kullanım alanı bulmaktadır. Ancak tarihte karanlıkların aydınlatılması anlamında ilk başlarda, kandil ve bilahare de lambalarda kullanılmasından meşalelerin hazırlanmasına kadar kullanıldığı aynıyla vakidir.  Tarihte olimpiyat kahramanları ve başarılı sporcuların “zeytin dalından yapılan taçlarla” ödüllendirildiği de bilinmektedir.  

Zeytin, Egeliler için önemlidir dedim ya, bunun en önemli nedenlerinden biri de, sadece Çeşme Yarımadasına yani Karaburun ve Urla’yı da içine alacak şekilde bu yöreye özgü hasat edilir edilmez tüketilebilen bir zeytin biçimi vardır; “hurma zeytin”. Bu yörede ve sadece bu yöreye has çevre ve iklim şartlarından mütevellit bazı zeytin ağaçları üzerinde bir tür mantarın enzimatik etkisi ile zeytin acılığını kaybeder ve yine yöreye has nispi nemin ve de yöreye has poyraz rüzgarlarının etkisi ile herhangi bir ilave işleme gerek kalmaksızın yenmeye hazır bir zeytindir hurma zeytin. Egelilerin dışındakilerin ilk başlarda çürük ya da çürümüş zeytin diye dudak büktükleri hurma zeytin şimdilerde sofralarda has yerini almıştır gayri. Yukarıda; zeytin bize köy enstitüsüdür derken geçmişte, köy enstitüsü mezunları ile hurma zeytinin metaforu üstünden, vicdanı ve aklı hür nesilleri konu alan  keyifli bir yazı okumuş idim, tam da kastım odur.

Zeytin hasadı ise üretici ve ağaç arasında bir başka ritüeldir zira kimi ağaca son derece hoyrat davranır uzun sopalar ile zeytini çırpar, kimi de son derece sevecendir tek tek elle toplar, biri hoyratlığının nedenini ağacın kırılan filizlerinin bir saç traşı durumu oluşturması gibi anlatırken diğeri de ağacın da en az insan kadar sevgiye ihtiyacı vardır diyerek durumu izah eder.  Sonuçta hepsi ağaçlarını son derece sever ve korur, bazen öğretme isteği sevginin önüne geçtiği durumlardaki gibi nasıl ki çocuk “eşek sudan gelene kadar dövülürse” zeytin ağacı da son tanesi yere düşüne kadar çırpılır. Necip milletimizin sevgi tezahürü, ne diyeceksiniz işte. Arada 3 kuruş anlamsız ve kısa süreli çıkar ihtimalinin tezahürüne aldanıp saf değiştirenler olsa da zeytin ağacı sahipleri nerdeyse ittifakla ve topyekûn zeytin ağacı katliamlarına karşı durarak bu konudaki sevgi gösterilerini sahnelemişlerdir. Ancak bir takım gafil, müptezel, münkir ve münafıkların sahne alıp, zeytin ağacı özelinden hareketle tüm ağaçlara karşı taarruza geçtiklerine bakmayın, hani “zeytin ağacı Yahudi ağacıdır” vs gibi muhakemat derc ettiklerine bakarak yeise kapılmamak gerekir. Bunlar aslında gaflet, dalâlet ve hatta ihanet içinde, şahsi menfaatlerini müstevlilerin siyasi emelleri ile tevhit etmiş olmadan yapılabilir işler olmaktan ıraktır. Biz; biz olarak başta zeytin ağacı olmak üzere tüm ağaçlara sahip çıkarken asla ve kat’a “doğanın bize atalarımızdan bir miras değil, çocuklarımıza aktaracağımız bir emanettir” şiarını unutmamalıyız. Evet, zeytin biz Egeliler için çok önemlidir, tıpkı Doğu Karadenizlinin fındığı gibi, çayı gibi… Karadenizlilerden de beklentimiz bizim fındığa ve çaya sahip çıktığımız kadar, onlarından da zeytine sahip çıkmaları, burası bizim ortak vatanımızdır demek kadar kolay olan sahiplenmeye de, evet…

Büyük usta Nazım Hikmet’in “yaşamaya dair” şiirinde insan zeytin ağacını yetmişinde bile dikmelidir der iken, duygularını anlamaya çalışıyoruz.

Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,

yetmişinde bile, mesela, zeytin dikeceksin,
           hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,
           ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,
                                      yaşamak yanı ağır bastığından.

İYİ Kİ SİGARAYI BIRAKMIŞIM

Canım yurdumun her daim yol göstericileri, baba rolünü iyi oynayan tavizsizleri olmuştur ve bundan sonra da olacaktır, kendi amaçlarına uygun karamsar tablolar çizip, buradan kurtuluş yolları gösterip, peşine insanları takacak bedhahları, sürekli kafaları karıştıranları olacaktır, bu nedenle herhangi bir yeise kapılmanın ne alemi ne de manası var. Bu bedhahları, geçici sevgi ve sevdaları ile avuçları patlayana kadar alkışlayarak baş tacı edecekler de olacaktır. Ahir ömrümün en önemlisi tavizsizi diktatör Kenan Evren olmuştur, şimdilerde halini görünce sevinçten içim içime sığmamakta beraber, arkadan gelenler için de gülüp duruyorum, tıpkı “hicvin büyük üstadı Neyzen Tevfik’in” bir beytinde buyurduğu üzere;

Bay Hitler'e yaralandı, dediler.

Menhus yıldız çabuk doğar dulunur;
Sen köpeğe kuduz de de geçiver,
Nasıl olsa bir öldüren bulunur.

70’li yılların ilk yarısı lise dönemi, yatılı okuyoruz ve sigarayı sanki ekmek arasına koyup yiyecek kadar severek içiyoruz, ancak okul disiplini hele hele de yatılı olmanın disiplini bir başka idi, soyadını anımsamadığım müdür muavinlerinden Özkan Hoca diye biri vardı, ki kendisini hiçbir öğrencinin iyilikle yad edebileceğini düşünmüyorum, yatılı öğrencilerin akşam ders çalışmalarına (mütalaalarına) gözetmen olarak kaldığı zamanlarda terör estirir idi. Değme röntgencilere taş çıkartacak şekilde pusuya yatar hangi öğrenci sigara içecek, hemen “canına okumak” üzere fırlar avına atlayan pars misali, tuvaletleri ya da banyoları basar, sigara duman izler, yakalarsa eğer nihayetinde de tabiri caizse “eşek sudan gelene kadar” döver idi. Aslında Özkan Hoca, bir tokatlık canı olan, kısa boylu, yerden bitme bir pigme adam idi ama elinde yetkisi var ya, yanında bodyguard misali sadece iaşe ve ibate karşılığı görev yapan birkaç tane üniversite öğrencisi var ya, disipline sevk edip, oradan sonrada okuldan atılmaya kadar gidecek bir yetkisi var ya, dibine kadar kullanırdı bu yetkisini, kinini iyi beslemiş biri idi anlayacağınız… Bir keresinde tam da 15 tatile hazırlandığımız dönemde, banyoda sigara içer iken maalesef bu gaddar, Hitler kılıklı sadist hocaya tüm dikkatime rağmen yakalandım ve “yandı gülüm keten helva” vaziyeti. O kısacık boyunu uzatacakmış gibi ayak başparmaklarının üstüne bir horoz gibi dikilerek, el başparmaklarını boynumdaki şah damarına basıp, bilahare serbest bırakır bırakmaz çift taraftan çift elle kulaklarıma, Allah ne verdi ise, vurmaya başladı, esasında bir kafa ve bir yumrukluk canı vardı ama o kısacık sürede ailem ne der, okuldan atarsa ne yaparım, üniversiteli abilerle birlikte daha fazla dayak atarlarsa, gibi korkularla donatılmışlığın korkularının ağır basması neticesi, el ayak bağlanıyor. Tıpkı her gücü bu kabil kullanan muktedirlere karşı el ayak bağının oluşması gibi, yedim dayağı oturdum yerime, hırsımdan ağlıyor olmam bir kenara yediğim dayağın şiddetini gören arkadaşlarımın çok üzgün bakışları altında ezildim kaldım. Mezkûr dayaktan sonra o okulda okumama kararı aldım ve bunu 15 tatil için eve gelince ilk iş olarak anneme söyledim, gerekçesini de uzun uzun anlattım ama bunu babam ile paylaşmasını da istemediğimi kendisine söylemiş idim. Ancak ve ne yazık ki babam ile paylaşılan bu konu babamı harekete geçirmiş ve derhal okula gidip ilgili Müdür Muavini bulunmuş, “neden çocuğumu dövdün?” “Neden hemen bana haber vermedin ki bir cezası olacaksa ben vereyim kaldı ki bu yüzden cezalandırma olmaz” gibisinden gayet esaslı bir fırça neticesinde, idarenin daha doğrusu Özkan Hocanın tavrı bir hayli yumuşamış idi. Bende okula devam ettim, liseyi bu okulda tamamladım. Ancak bu olan bitenden hiç haberim olmadı sadece babam okul değiştirmemin mantıklı olmadığı konusunda beni ikna etmiş idi, yani ben öyle zannetmişim, yıllar sonra bir gün otomobilini park eder iken dibinde bittiğim Özkan Hoca, tüm olan bitenleri anlatınca, konu anlaşılmış idi. Özkan Hoca babamın karşısında yaşadığını tahmin ettiğim korkunun benzerini yaşamış idi yeniden beni görünce ama kendisini dövmeye çok kararlı olmama rağmen, gözünde ve yüzünde oluşan korkudan ötürü de acımış idim kendisine… Demek ki bu kabil sadistler bir gün yetkilerinin biteceğini, hayatta yalnız ve korumasız kalacaklarını hiç hesaplamıyorlar. Sürekli güçlü kalacaklarını zannediyorlar demek ki… Ya da düşünmekte çok haklı oldukları bir sonuç bekliyorlar, insanlar ya “Allaha havale ediyorlar” ya da hafıza kısalığına bağlı “unutuyorlar” … Aslında kimsenin yanına yaptığı sadistlikler ya da haksızlıklar kalmamalı, çağdaş hukuk çalışmalı ve gereğini yapmalı…

Yıllar sonra, çok şükür ki, herhangi bir zorlama ya da sağlık dayatması olmadan “sigara içmeyi sonlandırdım” ve ne iyi yapmışım anlatılamaz, bu iyilik ancak yaşanır, çünkü domatesin ya da zeytin yağının tadını ben nasıl anlatayım, hala ısrarla ve kararlılıkla sigara içene… Çok zor… Domatesin, zeytin yağının, peynirin ve kavunun ve de rakının sigarasız gidişini bana ballandıra ballandıra anlatan ve imrendirme ve özendirme yaratan arkadaşıma da bu arada teşekkür ediyorum… Çok şükür ki sigarayı bırakmışım…. Ama rakı içerken yakalanırsam ne olur, belki “bu zındıklar aksırana tıksırana kadar içiyorlar” sözünü duyarak durumdan sıyırabiliriz… En azından şimdilik… Çok şükür devlet büyüklerimi şahsıma “bak zararlı iş yapıyorsun”, “bak cezai müeyyidesi var” gibi sözler söyleyip lüzumsuz söz sarfiyatından da kurtarmış oldum böylece… Bu kadar meşguliyetleri arasında kalksın bir de bizimle uğraşsın, çok şükür çok şükür kurtardım onları bu meşguliyetten… Babam sigara içtiğimi öğrendiği zaman artık benim ciddi manada bilgi sahibi birisi olduğuma kanat getirmiş olmalı ki asla ve kat’a bana bilgiçlik taslayarak “senin sağlığını düşünüyorum” gibi kelam ederek pespaye durumlara düşmedi… Babam babalık iddiasının nerelerde yapılacağını Allahtan ki bilebilen birisi idi… Allahtan benim babam bana hiçbir zaman “neden sigara içiyorsun”, “babanın karşısında sigara içilmez, utanmıyor musun”, “orada sigara içilmez, terbiyesiz herif, baban söylüyor”, gibi kelamları zinhar etmemiştir. Çünkü babamın hayata ve bana karşı bir ispat iddiası taşıdığına asla tanık olmadım, benim babam son derece anlayışlı olup asla ve kat’a bana sigara nedeni ile hiçbir kızgınlık göstermemiştir, ilk öğrendiğinde kızabileceği ihtimalinden epey ürkmüş idim… Evet, sonuçta iyi ki sigarayı bırakmışım, benim babama hiç benzemeyen eli sopalı başka babaların bana tahammülü olmayabilirdi de…

Şimdi kızıma da ben aynı yaklaşımı gösteriyorum, gerçi asla sigara içiyor olmasını istemiyorum ama bu çocuk benden daha mı cahil, benden daha mı az düşünür sağlığını, ben onun düşündüğü şeyleri bilirim ve tam da bu yüzden karışmam, çünkü bana da kimse karışmamış idi sigarayı bırakır iken ne öğretmen ne baba ne anne ne vali ne devlet büyüğü, tamamen kendi isteğimle bıraktım…

Bir de ben sigaranın sağlığa bu kadar zararlı olduğunu köpürterek söyleyenlere fazlaca itibar etmem hele bunlar bir de devlet büyüğü ve yetkilisi olurlar ise, sanki sigara zararlı da, asbestli borulardan su içmek zararsız ya da zehir soluduğumuz çevre faciaları, tarımsal ilaçlara gark olmuş vücutlarımızın iflası, hormonlu gıdalar, atıksuların arıtılmasındaki özensizlik, trafik kazaları karşısındaki aymazlık… Hele bir de sigara paketinin üstüne “sigara içmek öldürür” ibaresinin konması iradesini buyurup ta sigara üretimi konusunda hassas olun(a)mamasını hiç anlamam, efendim hür teşebbüs, tüketim özgürlüğü gibi ucuz yaklaşımlara da güler geçerim, özgürlük ise dert, bırakın insanlar özgürce ifade etsinler asıl düşündüklerini, tam bir taşları bağlayıp köpekleri serbest bırakmışlar durumu. Allah selamet versin…

Doğu toplumlarının karakteristik özelliğidir bilindiği üzere yani “pederşahilik”, baba yanında asla ve kat’a, hatta diğer büyüklerin yanında bile sigara içilmez, içilirse de bunun adı “düpedüz terbiyesizliktir” diye bir düşünüş vardır. Düşünsenize böyle bir babam olmamış olsa idi o zaman, düşünsenize sigarayı bırakmamış olsaydım şimdi, ne olurdu halim, maazallah…