DİL BAYRAMI

Canım yurdumun reel enflasyonunun bayram, kutlama, şenlik ve festival yansımalarının maalesef ucu bucağı, dibi durağı yok, her gün bir bayram, festival, kutlama ya da etkinlik bulmak mümkün iken bazen de konunun önemine binaen “hafta” zamanlı kutlamalara/anmalara evrilme de söz konusudur. Eeeee ne de olsa “deliye her gün bayram” sözü de bu topraklara ait…

Neyse her bayram bizim konumuz olamaz bu yazıda yerimiz dar, yenimiz dar… Geçtiğimiz günlerde her yıl olduğu üzere 26 Eylül “dil bayramı” kutlamaları gerçekleştirildi, adına konulmuş ödüller dağıtıldı… Hoş anışlar ola diyelim ve devam edelim. Canım yurdumda her yıl 2 kez “dil bayramı” kutlaması gerçekleştirilir bilindiği üzere ama birisi nedense çok öne çıkmaz çok fazla yerel kalır, artık Selçuklu anması yapılması mı istenmemektedir, yoksa diğeri Cumhuriyet dönemi mahreçli olması hasebiyle mi daha fazla öne çıkar bilemedim. Malum olduğu üzere, ittifakla Türkçenin Başkenti kabul edilen Karaman’da, her yıl 13 mayısta, Karamanoğlu Mehmet Bey fermanı ile, 13 Mayıs 1277’de Türkçenin ilk kez resmi dil olarak kabul edilmesinin sene-i devriyesinde, “Türk Dil Bayramı” kutlanmaktadır. Çok çeşitli yazılış ve söyleniş biçimlerinden bahsedilse de benim en çok hoşuma giden ve Karamanoğlu Mehmet Bey’e ithafen yazılan fermanın ana vurgusu şöyledir; “Şimden gerü hiç gimesne divanda, dergahda, bergahda ve dahı her yerde Türk dilinden özge söz söylemeye”. Sonraları Osmanlı Selçukluyu ilhak edince dilde kıble de değişir, Selçuklu Öztürkçe’yi öne çıkarır iken, Osmanlı ise Bizans özentiliğinin de fail-i müessir ortamında İslam dininin de mahreci hasebiyle Arapçayı öne çıkarır. Bilahare ilhak edilen ve de ilhak edilemese dahi edilmiş kabul edilen coğrafyalardan da müessiren içine başta Farsça olmak üzere birçok dilden halita “Osmanlıca” diye bir dile geçiş olmuştur. Hani gelinen noktada Osmanlı, ataları olan Büyük Selçuklunun mezar taşlarını bile okuyamaz hale gelir, dersek hiç de abartılı yaklaşım göstermiş olmayız. Toplumların tarihi tercihlerini yanlış-doğru içtimasına sokmayı hiç sevmem bilenler bilir, o yaşanmış vakadır gayri, bizler bunun üstüne sadece doğru tespitler yapmakla, komşu coğrafyalarda yaşananlarla, dünyanın medeniyet seviyesi ile mesafesi üstüne mukayeseli yaklaşımlar göstermekle mükellefiz diye düşünürüm.

Diğer taraftan, ülkemiz genelinde kutlanan “Türkçe Dil Bayramı” ise genç cumhuriyetin sosyal ve ticari hayat üstüne tercihleri ile çağdaş medeniyetin ülkemize yansımalarının intikal hızını arttırabilmek için ve ahenk yakalayabilmek adına bir dizi yapısal değişiklik içindeki 26 Eylül 1932 tarihli “Türk Dili Kurultayı”nın açılış gününden mülhemdir. Malumu aliniz; 12 Temmuz 1932 de “Türk Dil Kurumu”nun öncülü “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatı ile kurulur ve umdesi de Türkçeyi her yönden geliştirmek, yabancı sözcük ve terimlerden arındırmak çalışmaları olacaktır. Siyasi tesir ve mülahazalardan görece korunmak amacı ile de cemiyet, akademik, mali ve hukuki özerklik ile teçhiz edilmiştir. TDK (Türk Dil Kurumu) mezkûr prensipler ve özerk durumu ile taaa 12 Eylül faşist darbesine kadar çok başarılı çalışmalar da yapmıştır. 12 Eylülün cuntacı generallerı, Atatürkçüyüz elhamdülillah temennası ile, Atatürk’ün vasiyetinin hilafına, 1983 yılında TDK’yı özerk kurum olmaktan çıkarıp devlet dairesi düzeyine kilitlediler. Mezkûr kapatma tarihinden itibaren Türk Dilini gözetme ve geliştirme görevine sıkı sıkıya bağlı akademisyen ve gönüllülerin girişimi ile “Dil Derneği” kurulur ve kendisine genç cumhuriyetin kurucuları tarafından tevdi edilen görevi olabildiğince ve güncelleyerek yürütüp ilaveten günümüzde “Türk Dil Bayramı” kutlamaları da onlar tarafından deruhte edilmektedir.

Birinci Dünya savaşı sırasında Şark Cephesinde asıl adı “Agop Martayan” olan bir asker, savaş içerisinde Osmanlı adına gösterdiği yararlılıklar yanında birlikte savaştığı Alman askerlerinin Türkçe öğretmenliğini de üstlenir, Sovyet devrimi neticesinde cephe önemini kaybedince Güney Cephesine tayinini müteakip Mustafa Kemal ile tanışır ve ilk kez Türkçe üstüne muhabbet ve tefekkürler burada gerçekleşir. Mustafa Kemal bu konu ile bu kadar ilgili ve bilgili muhtereme mim koyar.  Mezkûr muhterem Martanyan, savaş sonrası ve Cumhuriyet döneminde Türkçe üzerine ciddi ciddi yazılar yayınlar, yazılarının çoğu Ermeni gazetelerinde yayınlanır, bu yayınlar çok dikkat çeker. Ne zaman ki, Türk Dili Kurultayı toplanacaktır, Atatürk hemen mezkûr zatı hatırlar ve kurultaya davet edilir, kurultay sonrası İstanbul’a yerleşir. Dolmabahçe Sarayında Atatürk’ün masasındaki Türkçe üzerine ve genel manadaki dil tartışmalarına katılır, Türkçenin eski değerlerini araştıran yazılar yazar, 2. Türk Dili Kurultayındaki bildirisi de sitayişle karşılanır. Bu bildiri yaşamının yönünü değiştirir artık kurultaydan sonra TDK’nın başuzmanıdır, bilahare TDK’nın ilk genel sekreteridir. Dil üstüne çok başarılı çalışmalar yürütmesinin yanında, Ziya Gökalp’in Türkçülük faaliyet ve çalışmalarına eksik bulmakla birlikte Kemalist içerik kazandırma faaliyetleri, Güneş Dil Teorisi gibi sonradan iflas eden teoriye verdiği destekler ile de tarihteki yerini almıştır. Gerçi artık adı da “Agop Dilaçar”a çıkar, soyadı kanunu çıkınca Mustafa Kemal Atatürk önermiştir bu soyadını. Ancak Agop Dilaçar’ın en büyük engeli Ermeni olmasıdır ve ne yazık ki bu da karşısına sürekli çıkar, kâh ajan kâh düşman kâh dost tanımlamaları içinde, ömür 1984’te nihayetlenir. Uzun yıllar görev yaptığı, adına ciddi çalışmalar yürüttüğü TDK taziye yazısında adını sakıncalı bulduğundan olsa gerek utangaç bir vaziyette “A. Dilaçar” diye anmayı uygun bulur. Enteresan. TRT ise Dilbilimci “Adil Dilaçar” diye söz eder, mahcubiyet içinde. Bu daha da enteresan. Ama günün ruhuna çok ta uygun maşallah…

Benim açımdan Türkçe, önek ve sonekleri ile çok üretken bir dil olup kendisi ile yazı yazmayı ve okumayı çok seviyorum. Türkçe için söylenilen olumsuzlukların çok büyük bölümüne asla katılmam. Ama ben bu konuda fazla kelam edebilecek durumda mıyım? Zinhar…