TOP BİR O KALEYE BİR BU KALEYE SONUÇ ALMANYA KAZANIR

İngiltere futbolunun önemli golcü isimlerinden biri olan Gary Lineker şöyle bir laf etmişti, yanılmıyorsam; “Futbol basit bir oyundur. 22 kişi, 90 dakika bir topu kovalar, top bir o kaleye gider, bir bu kaleye gider ama sonunda hep Almanlar kazanır”. Bilindiği üzere Lineker futbol kariyeri boyunca hiç sarı ya da kırmızı kart görmeyerek futbol tarihine en centilmen futbolculardan biri olarak geçmiştir. Kelamının açık ve gizli manaları üstüne sırf bu sebeple bile fokuslanmak manalıdır, bence…

Gerçi sonradan İngiltere Kadın Milli Takımı kazanınca da bu sözü değiştirir; İngiliz eski milli futbolcu Gary Lineker bu sefer hafızalarımıza kazınan meşhur sözünü, 2022 Avrupa Şampiyonu olan İngiltere Kadın Futbol Takımı için güncelleyerek Twitter hesabından “Futbol basit bir oyundur. 22 kadın, 90 dakika top koşturur ve en sonunda İngiltere gerçekten kazanır. Tebrikler” şeklinde tekrarlar.

1977 yılı seçimlerinde hangi gazete de olduğunu şimdilerde hatırlayamadığım bir karikatür yayınlanmış idi. Tek kelime ile sistemi ve muhataplarını anlatması açısından muhteşem bir şey olup; seçim sonuçları TV’de açıklanır iken diğer odada gazete okuyan eşine “bey haydi gel seçim sonuçları açıklanmaya başladı” diye seslenen hanımefendiye “aman, nasıl olsa bizim parti kazanır” diye cevap veren bir Türkiye oligarkını karikatürize ediyordu. Ne müthiş bir övendire…

Çeşme kahvehanelerinde özellikle de kış aylarında “maça kızı”, “pişti” başta olmak üzere çok çeşitli kâğıt oyunları oynanırdı, gençliğimdeki tanıklığımda… “İspenç Mehmet” adlı bir büyüğümüz bu oyunların birçoğunda yer almaktan, her daim oyuncu olarak kare kurmaya nazır vaziyette bulunmaktan vazifeli birisidir. Diğer gruplardaki davranışlarının da benzeri bir davranış gösterirdi de esasen birlikte oynadığımız maça kızı oyunlarında, her oyun bitişinde deste önüne itelenir, kâğıt dağıtması istenirdi, itirazsız o da bunu yapardı. O kadar ki insanların bir kısmı bu tarzın “ispenç Mehmet” tarzı olduğunu bilir kendilerine benzer muamele yapılınca da bırakın ispenç muamelesini diyerek itiraz ederlerdi.

Bir de özellikle askerde sık duyulan bir tekerleme vardır, “alavere dalavere, …. Mehmet nöbete” diye… Nöbetçi her daim bellidir, ama seve seve ama söve söve ama döve döve…  

Evet, sonuçta hep aynı abi nöbete gidecek, hep aynı abi kâğıdı dağıtacak, hep aynı abiler seçimleri kazanacak filhakika netice hiç değişmeyecek… Değişse de Almanya yerine İngiltere kazanacak… Aynı masada makûs kaderimiz haline gelmiş gelişmelere de biz seyirci kalacağız, itiraz etmeyeceğiz… Sonra hangi sebeple, hangi münasebetle bu böyle oldu diyeceğiz, hani “Firavuna sormuşlar; nasıl firavun oldun diye, kimse itiraz etmedi ki” demiş ya… Biz İspenç Mehmet olduktan sonra… Oyunda sürekli bize kâğıt kardırırlar, dağıttırırlar… Esasen sebep de, münasebet de pırıl pırıl da…

Esasen oyunun kazananlarının kim olduklarını ve kim olacaklarını gözümüzün içine bakarak, adeta “kör kör parmağım kör gözüne” ahvali infazı kabilinden ulu Türk büyüğü Eczacıbaşı’nın mahdumu teşrih eylemişti alenen… Ne demiş idi, “biz sermayedarlar rejimin ne olduğuna bakmayız, kazandığımız paraya bakarız”… Biat öncellenmiş, itiraz ötelenmiş, istintâk fesh edilmiş, hizaya gelmek hüsnü kabul olmuş ise, tüm kelam lüzumsuzdur, sokak deyimi ile fazla traş cildi bozar.  

Şimdi dedim ya, değişmezlerin değişimi ancak Almanya yerine İngiltere olur, o kadar… Yoksa bu arada gider geliriz, duraksamaksızın… Esasen bu kelam sokakta “değişimin değişmez kuralları” diye geçerken hayatın dayattığı hali ile “değişmezlerin değişim kuralları” hiç değişmiyor. Kaybedenler kümesi, kazananlar kümesi mütemadiyen birbirine teğet geçerek billurlaşıyor. Peki, bu tespitin bir faydası var mı pratik hayatımıza, yorum tatmini dışında… Ne yazık ki yok… Bu kaideler sadece bizim yurdumuzda mı zuhur ediyor, zinhar. Beynelmilel düzeyde de “aynen zıvaynen” vallahi… Çeşmeli Feylesof’un kelamı ile “nereye dönersen dön, arkan arkandadır”…

Evet ve nihayetinde, kendini değiştirme, çevreni değiştirme, bulunduğun alanı değiştirme, fikrini değiştirme, aslını değiştirme, işini değiştirme, eşini değiştirme, gücünü değiştirme, ülkeyi değiştirme, kimliği değiştirme, inancı değiştirme, temel ihtiyaçları değiştirme, duyguları değiştirme, ilişkileri değiştirme, değerleri değiştirme, ölümü değiştirme, vs vs mevzularında başta necip milletimiz olmak üzere tüm dünya milletleri istikrarlı bir şekilde, bol miktarda konuşulsa dahi, eleştirilse dahi konservatif bir davranış içindedirler. Paradigma iflas etti lakin ilamı ertelendi… “Neo klasik futbol düşüncesinden epistemolojik bir kopuşu temsil eden heteredoks futbol yaklaşımı günümüzde giderek ön plana fazlaca çıkan davranışsal futbol ve nöro hayali futbol daha fazla önem kazanmaktadır” dedi ya Morrrinyo…

Şimdi bizim buralardan bir kıssa ile sona gelelim. Bizim Hüdaverdi abimiz var, Çeşme Seyahatin eski ve efsane şoförlerinden, fazla oyalanarak, sallanarak girilen Ilıca ve Alaçatı seferleri üstüne İzmir’e geç kalınacağı sanısına kapılan birkaç yolcunun “artık biraz acele etmesi” talebi üzerine dediği “ayağım gazda telafi ederim” lafı bana göre bu yüzyılın önemli laflarından biridir, gaz alma adına… Bakıyorsun, siyaseti, futbolu, ekonomiyi yöneten muhteremlere, neredeyse hepsi ittifakla benzer lafları ederler, “iş kazası oldu, telafi edeceğiz”. Peki, telafi edilen bir şeyler oluyor mu? Mesela, Fenerbahçe şampiyon olabiliyor mu? Kaç yıldan beri “o sene bu sene işte” demelerine rağmen… Epistemolojik ve heteredoks futbol kopuşunun üstadı takımın başına getirilmesine rağmen… Peki, yönetim değişiyor mu? Gitme sana muhtacızın muhteşem korosu iş başında…

Savruk bir yazı gibi görünse de ihtiyaç sahiplerine nasip olacak hisseler çoktur… Tecrübelerden, herkese, şu mübarek günlerin yüzü suyu hürmetine, hisse nasip eylesin…

Her şeye rağmen son söz Neyzen Tevfik’ten gelsin; “Osmanlıda sormadan asıyorlardı, cumhuriyetten sonra sorarak asıyorlar”… Bu da az bir şey değil hani… 

BİZ FUTBOLU SOKAKTA ÇOK SEVDİK

Çocukluğumuz futbolu sokakta oynayarak, izleyerek, üstüne muhabbet ederek, zaman zaman da kavga niza ederek lakin çok severek geçti dersem isabetli bir yaklaşım göstermiş olurum. Esasen bizimki biraz farklı bir sokaktı, sokaktan uzak, o dönemdeki Çeşme Kalesinin denize bakan 2 kulesinin arasında kalan yaz ayları hariç daima yemyeşil çimenden oluşan alan ile eski Hükümet Binası arkasındaki bizim Ali Sami Yen diye adlandırdığımız alan ki buralar beynelmilel “sahalardı” bize göre… Bir de tam manasıyla sokak diye tariflenebilecek etrafı topun kolay kaçmayacağı etrafı yüksek duvarlarla çevrilmiş, “Hulki’nin Sinema” arkasındaki dar sokak ile şimdiki 1034 sokak o zamanki adı ile trafik kazasında vefat etmiş Çeşme Kaymakamına ithafen “Süheyl Maksudefendioğlu Sokağı” nispeten yerel sahalarımızdan idi… Bu sokak futbolu bana göre tam teşekküllü mutluluk kaynağı olup başta benim gibi kabiliyetsiz insanların çok yaygın biçimde geniş bir gençlik kanadı için adeta bir sosyal şenlik tadında yürümesinin ana damarıdır. Düşünsenize spor kursları yok lakin hemen herkesin tasnifsiz, ayrımsız katıldığı ya da katılabildiği ve katılan çocukların tamamının en yaygın ve en eşit mutlu oldukları eğlence festivali… Efendim vücut kitle endeksi, yaş grubu uyumu, kabiliyet seviyesi değerlendirmesi, şişman ya da zayıf olunması gibi bugünkü seçmelerde evvelemirde kriter teşkil edecek haller zinhar mesele değildir, şişmansanız bile en azından kaleci olarak takıma katkı verebilirsiniz lakin kollektif eğlencenin katıksız ve tadına doyulmaz elemanı olursunuz… Konunun en mühim kısmı sınırsız ve sorumsuz eğlencenin merkezidir mezkûr faaliyet hatta kabiliyet ve maharet çok sınırlı olsa dahi… Mutluluğun esas olması yanında kavgalar, nizalar ve tartışmalar genellikle çok etkisiz ve kısa süreli olurdu hatta o kadar ki nizalı durumlarda karşı takımdan bile sizi haklı bulanlar olurdu, zinhar kendi takımından bile kimse küsmez, kızmaz idi, şüphesiz bugünkü futbolu yönetenler keşfedilmemişlerdi daha… Mutluluğun; envai türden futbol topuna dönüşerek sokağa düşmesi herkes için olmakla birlikte, herkese eşit sürede nasip olamıyordu, herkesin nefesi uzun soluklu değildi… Sokak futbolu bizler açısından öyle zannedildiği üzere sayısal yeterlilik aranır bir şey değildi, en az iki en çok 12 kişinin oluşturduğu 2 takımdan teşekkül etmekteydi… İki kişisiniz ve bir topunuz var, hemen iki takım haline gelmek kolay, kura ile biri kaleye geçer diğeri de belli mesafelerden şut çeker, belirlenen sayıdaki gol sonrası, golcü kaleciye, kaleci golcüye dönüşüverirdi. Futbolun çocukça icrasından doğan mutluluk sınırsızdı. Kuralar ise şimdiki gibi para atışı ile gerçekleştirilemez, genellikle yassı bir taşın bir tarafı, gerek tükürük gerekse de su ile ıslatılır, tercihler de ıslak ya da kuru şeklinde yapılırdı…

Hemen her çocuğun hatıralarını süsleyen, sokakta oynanan futbol oyunlarından bir bölüm mutlaka vardır. Hani, futbol zamanı gelmişse, çocuklar bir araya gelir, behemehâl ittifakla kabul gördüğü üzere 2 iyi top oynayan çocuk karşı takımların tabii kaptanları olarak, atılan adımlarla tayin edilen seçme hakkına binaen sırayla birer birer olmak kaydı ile son çocuğa kadar oyuncu seçimi yapılırdı… Bu seçimlerde aslolan kimsenin açıkta kalmamasıdır, bu manada da inanılmaz hakkaniyet ve sosyallik içerirdi. Takımların teşkilini binaen kaleler yine adımlanarak hayali kalelerin tayini küçük taşlarla röperlenerek yapılır, kaleciler ise genellikle de görece şişman çocukların arasından seçilirdi. Devamlı kaleci olmayı kabul eden birileri de yoksa kaleciler, oyun süresine bağlı olmak üzere kâh zamana bağlı, kâh gol sayısına bağlı sürelerde tüm oyuncular tarafından dönüşümlü ve sırayla olarak seçilirdi. Gollerin geçerli olması için de, topun tayin edilen taş aralığından geçmesi şart iken belden yukarıdan gitmesi halinde geçerli olmayacağı da mezkûr kaidelerin başında gelirdi.  Enteresan ve kendine has kaide ve usulleri olan bir oyun oynanır, oynanan oyunun süresi ise bazen hava kararmasına, bazen ezan okunmasına, bazen de ana baba tarafından çağrılmaların başlamasına bağlı olur lakin galibi tayin etmek için de birbirine yakın gol atılması söz konusu ise gol atan galip denir ve maçlar bu enteresan biçimde nihayetlenirdi. Sokak futbolunun beynelmilel kaidelerinden birisi de 3 korner 1 penaltı kaidesidir, penaltı atışları minyatür kalelere yapılıyorsa da mutlaka boş kaleye sırt dönülmek suretiyle topukla vuruş gerçekleştirilirdi. Penaltılar görece büyük kalelere ve kalecilere karşı atılıyor ve penaltı atışları sebebiyle de kaleci değiştiriliyorsa yine sokak futbolu beynelmilel kaideleri gereği 2 penaltı atışı yapılır lakin birincisi gol olursa da ikincisi atılmazdı… Bazen penaltı atanların çok güçlü vuruşları varsa, diğer oyunculardan, kalecinin gönlünü almak üzere de “merak etme aslanım, abanmayacak, teknik vuracak, acıtmayacak” gibi kâh alaycı, kâh teskin edici yaklaşımlar da olurdu. Maçlarda genellikle hakem olmaz faul ve penaltı kararları oyuncular tarafından belirlenir velev ki çok iddialı bir durum söz konusu oldu tartışmaya hatta nizaya müzahir bir durum haline geldi yoldan geçen birine ya da var ise seyreden birine yetki kullanma hakkı verilirdi. Bir de hatırladığım “pis burun vurma” ve “abanmak” diye tarifler vardı ve bunları yaptığına karar verilenlerin aleyhlerine serbest atış kullanılırdı. Bu konuda artık oyuncuları mı korumak yoksa topu mu korumak ön planda olurdu hatırlamıyorum… En önemli araç top olunca ve topun öyle maddi açıdan kolayca alınabilir bir şey olmadığı yanında imkân var ise de ulaşılması ya da bulunulması da bir başka sıkıntı noktasıydı.  Bu sebeple top sahibi olmak bir ayrıcalık gerekçesi olarak, top sahibinin takım teşkili ve oyun alanının ve dahi kendi oynayacağı mevkiinin tayinine hakkı doğduğu ittifakla kabul edilmiş görünürdü. 

Bir de “topu kaçıran, topu getirir kuralı” vardır ki velev ki maç etrafı duvarlarla çevrili bir yerde oynanmıyorsa, bazen top birinin güçlü vuruşuyla başka taraflara gitti hemen topu getirme konusunda tartışma başlar, “aslanım, sen abandın, top kaçtı” iddiası ile suçlu tayini gerçekleşirdi. Kaleciler degaj ile gol atamazdı, oyuncular kaleci dâhil herkesi çalımlamış ise de o da ayakla gol atamazdı, mutlaka yere yatıp kafa ile ya da popo ile gol atılabilirdi…

Nadiren gerçekleşen kavga gürültüler kalıcı sürtüşmeler ve hasımlıklar da oluştururdu, o kadar ki bir vade bu kavgalar başka başka alanlarda da tezahür ederdi, şüphesiz büyüklerin araya girmesi ya da başka sebeplerle milli beraberlik ve bütünlük bir şekilde yeniden tesis edilirdi… Bizim maçlarda her daim centilmenlik kazansın diye niyet edilirse de bazen bir şekilde bir yol bulunur taşlar, soplar, yumruklar havada uçuşur, niyetler gerçekleşmezdi.