SUNAY AKIN “ONLAR HEP ORADAYDI’DAN” EFSANEVİ KAPTAN ŞEFİK GOGEN’E

 

Sunay Akın okuyorum ilk kez, bu ilk kez olması da bana yeter bir ayıp. “Onlar Hep Oradaydı” adlı kitabı büyük heyecan ve şevkle hızlıca okudum. O ne güzel konu seçimi, sunumu ve dili… Gerçi burada neşredilen yazıların bir kısmını gazetelerde yayınlanan halleri ile okumuş ve beğenmiş hatta yetinmiş idi ama eksiklik işte, müthiş güzel konu seçimi, takdimi ve anlatımı… Mezkûr kitapta, “Pearl Harbor’dan Haliç Kıyısına…” başlıklı yazıda Türkiye Denizcilik tarihinin önemli gemilerinden biri olan “Ankara Gemisinin” tarihine denk geldim, işte bu detayları da bilmiyordum.

Sunay Akın takdimi şöyle yapıyor; “1941 yılının 7 Aralık günü, iki saat içinde onlarca geminin sulara gömüldüğü bir tarihtir. O gün, Amerika’nın Pasifik donanmasına bağlı 127 gemiden 97’si Pearl Horbor Limanı’nda demirlidir.

Pazardır günlerden… Denizcilerin çoğu, geç vakitlere kadar yazdıkları ve karaya çıktıklarında postaya verecekleri mektupları başucunda, uyumaktadırlar…

Saatler 07.55'i gösterdiğinde bir patlama sesi duyulur. Ardı ardına gelen patlamalara saldırı haberi veren siren sesleri de karışır… Ama, her şey için çok geçtir.” Amerikan Donanmasının nerdeyse tüm gemileri denizin dibini boylar… Bu saldırıdan bir adet gemi yara almadan kurtulur, adı “Solace”dir, hastane gemisi olması ve üzerinde kocaman bir haç bulunması sebebiyle Japon Pilotların hedefini oluşturmaz, torpil geçilir yani… İşte bu geminin yıllar sonra Türkiye Karasularında Amerika’dan satın alınmak suretiyle Denizcilik İşletmelerinin uhdesinde yolcu taşımacılığı maksadı ile kullanılan “Ankara Gemisi” olduğunu öğreniyorum. Gerçi sonradan öğreniyorum ki, aynı adla farklı farklı gemilerde benzer görevler adına satın alınmıştır. Ben de bunlardan bir tanesini İzmir Limanına yanaşıp yolcu alıp, indirmelerinden hatırlıyorum. Mezkûr devirde, İstanbul, İzmir, Antalya ve İskenderun bağlantılı tarifeli seferler yaptığını hatırlıyorum… Özellikle hafta sonları müsabakalarına katılmak üzere İzmir Futbol Takımlarının İstanbul seyahatlerini haberleştiren gazetelerden öğrenirdik.

Sunay Akın aynı makalenin bir başka bölümünde; “Bir geminin öyküsü yazılırken, kaptanı unutulur mu?.. Elbette unutulmaz; Şefik Gogen’i görürüz Ankara Gemisinin kaptan köşkünde.”

New Port News’de 1927 yılında inşa edilen Ankara Gemisinin, ilk adı, “Altı Uluslar” diye bilinen Kızılderili Kabilelerinin ortak adı “Iroquois”miş, Sunay Akın’ın aktardığına göre… Özel bir şirket tarafından çalıştırılır iken ABD Deniz Kuvvetleri tarafından 1940 senesinde satın alınarak “Solace” adı altında bir hastane gemisine tadil edilmiş. 2. Dünya savaşı sonrası hizmet dışı bırakılan mezkûr gemi 1948 yılında Türkiye Deniz Kuvvetleri tarafından satın alınır.

Bu sebeple Ankara Gemisi bilgilendirmeleri, kütüphanemde bulunup, henüz okumadığım Osman Öndeş tarafından yazılmış “Efsanevi kaptan Şefik Gogen”  kitabına yöneltti… Behemehâl okunmalıydı ve onu da kısa sürede okudum. Enteresan hatıralar…

“Efsanevi kaptan Şefik Gogen”  kitabında yazar kaptanın ağzından Ankara Gemisi için; “Bu bembeyaz gemi kısa zamanda herkesin sevgilisi olmuş. Pek çok kimse seyahat etmek için Ankara’yı ötekilere tercih etmeye başlamış. İdare, gemiyi tarifeli seferlerde çalıştırdığı gibi, sık sık da başta Gazeteciler Cemiyeti olmak üzere kruvaziyer seferlerine yollamış. Kuzey Akdeniz, Amerika, Kuzey Denizi derken Ankara uzunca bir süre de Swan adlı yabancı bir firmaya kiralanıp anlaşma gereğince aylarca yurda uğramadan tarifeli iç ve dış hatlarda sefer yapmış” diyerek toplumdaki karşılığı üzerine bir özet yapmıştır.

Bir başka bölümde ise Efsanevi Kaptan’ın hatıratından; “Bir çözüm ise rotayı kısaltmak ve limanlardan vaktinde kalkmakta yatıyordu. Böylece hem gemi zorlanmıyor ve hem de limanlara vaktinde varmış oluyorduk. Bu nedenle her zaman limanlardan vaktinde kalkmışımdır. Hatta bir seferinde İstanbul Valisi Lütfü Kırdar İngiliz Elçisini yolcu etmek için Ankara Gemisine gelmişti. Emniyet Müdür Kaptan Köşküne gelerek “gemiyi geç kaldırmamı” söylemesine rağmen programımı bir dakika bile değiştirmedim. Lütfü Kırdar’a “Pasaportunuz olmadığı için sizi dışarıya götüremeyeceğim. Çanakkale’de sizi karaya çıkaracağım” dedim. Neyse hemen yakınımızda olan lahana yüklü bir motoru çağırdılar ve Lütfü Kırdar bu motora geçerek Sarayburnu’nda karaya çıktı”. Şimdilerde herhangi bir kaptan, herhangi bir Vali’yi bırakın Valiyi, herhangi bir Kaymakama böyle davransın da görelim, bakalım. “Benim Valime” bu muameleyi layık görenin, layık görüleceği muameleyi hayal bile edemiyorum, Allah Muhafaza. Demek ki eskiden valiler de epey hoşgörülüymüş, en azından bu kabil ilişkiler içinde.

Hatıratın bir bölümünde de, yüksek mevkilerdekileri rahatsız edeceğini bile bile edilen kelamların kendisine nasıl neması ile tehdit ve hakaret olarak geri döndüğünü ise; “Bilhassa Karadeniz kıyılarından başlayarak içerlerdeki kasabalar, kentler ve köyler karayolu olmadığından yaşamları için gerekli olan en basit bir malı dahi ancak denizyoluyla elde edebiliyorlardı. Karayolu olmayan Karadeniz ahalisi perişandı ve kışın bu insanların dünyayla ilişkisi kesiliyordu. Onun içindir ki posta vapuru bir limana geldi mi iyi havalarda orada bayram edilir, halk sandallara dolar geminin etrafından çoluk çocuk dolaşırlardı. O insanlar yol olmadığından dolayı uzun yıllar çok ıstırap çekmişlerdir, fakir kalmışlardır. Ben okulları bile olmadığından, var olan okullara ulaşacak yolları bulunmayan Karadeniz ahalisini çektiği sıkıntıları gördükçe kahrolur ve İstanbul’da her yer ve mevkide bu içler acısı durumu şikâyet edercesine anlatırdım. Okuyamayan insan ne uygarlığı takip edebilir, ne de doğru dürüst bir meslek sahibi olabilir! Hatta kendine böylesine aldırmayan devletine küser… Ben bu ilkel tabloyu anlattıkça herhalde birilerinin fincancı katırlarını ürkütmüş olmalıyım ki, “Vatan savunmasını zayıflatıcı ifadeler kullanıyor” ithamı altında bırakıldım. Daha da ileri gidilerek, çok tehlikeli bir dünya harbi sırasında memlekete kötülük ettiğim ileri sürülerek yazılı şekilde tehdit ve ihtar edildim.” diyerek aktarmaktadır. Gel de, dünden bugüne değişmeyen sosyal ve siyasal hatırlatması olan Neyzen Tevfik’in ünlü beytini hatırlama;  

“Türkü yine o türkü, sazlarda tel değişti,

Yumruk yine o yumruk, bir varsa el değişti!”

Kaptan Şefik Gogen, bir bölümde deniz ve denizcilik üstüne söz ederken; “Denizlerdeki sessizlik ve yalnızlık bize sanki başka bir dünyaya göç etmişiz hissi veriyor, bu sessizlikten korkacağımıza garip bir haz, belki de kendimize güven duyuyorduk. Ticaret gemilerinin olmadığı bu denizlerde savaş gemileri de olmaz diyorduk! Galiba birbirinden korkanların herbiri bir tarafa sinmiş, geriye bir ufuktan öbür ufka kadar bomboş bir deniz kalmıştı. Sadece arada bir martılar görüyorduk ki, onlar da güney denizlerinde kaybolup gittiler! Böylece gök, lacivert bir deniz, göremediğimiz balıklar ve Tunç gibi bir şileple biz vardık. Yaşamı temsil eden bir aile gibiydik ve bu dünyanın tamamı bunlar mıydı?” diyerek hissiyatını son derece enteresan bir şekilde ifade etmektedir.

Netice itibariyle, Sunay Akın’ın güzel anlatımı, dili ve işlediği konular itibariyle bilgilendirici kitabı üstüne Osman Özdeş’in enteresan hatıraları aktaran kitabını okumak çok keyifli idi, şiddetle öneririm okumayı sevenlere…

 

HASAN KAN, BİR MÜMTAZ ESNAF

Hasan Omay’ın çıraklığından esnaflığa uzanan müthiş bir ömür söz konusudur Hasan Kan büyüğümüz adına ve adeta Çeşme Esnaflarının resmigeçididir hayatı. Tüm yaşıtları gibi çok çalışkandır, çok disiplinlidir, çok özverilidir netice itibariyle de çok da başarılıdır. Çocukluğumun 2 önemli esnafıdır, Hasan Omay ve Hasan Kan. Onların dükkânlarının adı, tuhafiyedir, manifaturadır. 

Baktığım etimoloji sözlüklerinden anladığım  “tuhafiye” Arapça kökenli tuhaf kelimesinden türemiş ve hediye manasında bir kelime olup, muhtemelen de hediyeler dükkânı ya da hediyelik eşyacı gibi anlamlar yüklense de bu mananın çok ötesinde bir vazife üstlenmiş gibi görünmektedir. Esasen, kasaba ve nahiyelerde giyim, kuşam başta olmak üzere devrin her türlü ihtiyacın malzeme ve araçlarının satıldığı süper esnaflardır, toplu ve dikiş iğnesinden, her türlü kumaşa, oradan don lastiğine, oradan kefen bezine kadar her şeyin temin edildiği yerler. Genelde hatırladığım, özel birkaç tanesi hariç hemen her esnafın tam manasıyla yaptığı işi severek yaptığından olsa gerek, sevecenlik, güler yüzlülük, mütevazılık, dürüstlük hep ön planda olurdu. Mesela; insanların, oradan fiyat alayım diğerleri ile kıyaslayayım derdini hiç ön plana çıkarmadıkları devirdir. Bilirler ki kazıklanmak ve kazıklamak fikri ve zikri en son akla gelecek davranıştır. Herkes kendi münasebetleri çerçevesinde bir esnafı tercih eder, oradan alışverişini yapar, şimdiki gibi kredi kartı icadı tuzaklar yerine “veresiye defterleri” tutulurdu. Her müşterinin farklı ürün hasat dönemlerine münasip ödeme vadeleri olurdu. Kimi tütün, kimi zeytin, kimi kavun vs. vs. Esnafın da daha paradan para kazanma bilinç ve hırsına kapılmadığı devirdir ne de olsa… Esnaf temin ettiği malın üstüne makul kar koyarak sattığı ve bununla yetindiği daha fazlasını beklemediği zamanlardır küçük kasabalarda diğer tatbikatlar başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlerdedir. Oktay Akbal’ın “önce ekmekler bozuldu” adlı kitabı yayınlanmış ve orada “önce ekmekler bozuldu sonra da her şey” fikri olsa da büyük şehirlerden yansımaları daha kasabalara sirayet etmemiştir. Esnaf açgözlü değildir, kanaatkârdır.

Hatırladığım bu tuhafiye dükkânları, ben Çeşme’deki her ikisini de biliyorum, Hasan Omay’ın orası iç içe geçmiş 2 dükkândan oluşur. Biraz loş, lakin hoş kokulu bir ortam idi. Bu koku muhtemelen raflara dizilmiş çok çeşitli kumaşların dokuma ya da boyama detaylarının bir tezahürü idi. Hasan Omay’ın oğlu Sami Abi sonraları bu işi tamamen devir aldı, 1970’li yılların ikinci yarısında ise günün modası turizmin Çeşme’ye kazandırdığı bir başka tür “hediyelik eşya” Levent Omay öncülüğünde sahne aldı. Hasan Kan Abimizin dükkânı ise Haralambos Kilisesi karşısında şimdiki İmren Pastanesinin bulunduğu yerde olup, son yıllara kadar günün icaplarına mütenasip şekilde kâh küçülerek, kâh ürün değiştirerek, lakin çok büyük değişiklik olmadan küçük oğul Fatih Kan tarafından çalıştırıldı. Şimdi artık prestijli bir pastanedir.  

İşte böyle bir ahvalin esnafıdır, Hasan Kan büyüğümüz. Kendisinden önce bu işe başlamış ve önemli bir yer edinmiş Hasan Omay yanında çıraktır, hem de çok başarılıdır. Düzen, tertip ve malzeme tedarik ve temininde patronunun eli ayağıdır adeta. Toptancıdan eksiklere yönelik temin edilecek malzemelerin tespiti ve tedariki, dükkânın büyük ölçüde düzen ve tertibi, müşteri ile muhataplıklar ve satış, satışların ve veresiye defter kayıtlarının tutulması da artık onun görev tanımları içindedir. Bu hem kendisini olgunlaştırır, hem de kabiliyet ve ilişkileri bakımından zenginleştirir. Artık çıraklıktan kalfalığa evrildiği mezkûr dönemde kendisinin de patron olmasının zamanı gelmiştir ve karar verir ayrılır. Hasan Kan artık kendi dükkânını açar.

Çok çalışmaktadır, sorumlulukları ve yükümlülükleri bir kat daha artmıştır, gençlik vardır lakin bu tempoya dayanmak da kolay değildir. Diğer tarafı ile bağ, bahçe ve tarla faaliyetleri de devam etmektedir. Şüphesiz bunda kendini kanıtlamak gibi bir his varsa da esasen dönemin zaruri ihtiyaçları için adeta gecenin gündüze katılarak çalışılması söz konusudur. Dükkân, tarla ve ev arasındaki gidiş gelişlerdeki zaman kaybının önlenmesi adına artık bisiklet sahibidir de… Hatıraları arasında; bir akşam gecikmiş bir vakitte tarlaya giderken, muhtemelen yorgunluğun neticesi dikkat kaybı ile bisikleti ile birlikte çalıların içerisine yuvarlanır, orada uzunca bir süre hareketsiz ve yardım bekleyen sesler çıkararak bekler. Ta ki bir diğer büyüğümüz Postacı Hüseyin Barutçu’nun sesleri duyarak yardıma gelmesine kadar. Bu vesile ile dostumuz Nail Barutçu’nun babası Hüseyin Barutçu büyüğümüzü de minnet ve saygı ile analım…

Hasan Abimiz; sıkı ve ödünsüz bir “Cumhuriyet İnsanıdır”, yaşanılan bu görece hürriyet ve asrileşme ortamında sosyal ve siyasal sorumluluklarının da bilinci ile yılmaz bir cumhuriyet bekçisidir. Bu saiklerle Cumhuriyet Halk Partisi, üyesidir, azasıdır, sonra da Çeşme Belediye Meclis Azasıdır. Çevresine ve Kasabasına meclis azalığı ile de hizmete vakit ayırmaktadır, kafa yormaktadır. Mesela, Hasan Abimizin hatıratı içerisinde Çeşme Çarşıdaki Haralambos Kilisesinin “gâvur kalıntı ve izlerinin defi” konusunda aktardığı yıkım kararı ve bilahare durdurulması da enteresandır. Şimdilerde restorasyonu tamamlanarak sergi ve toplantı merkezi olarak kullanılmakta olan eserin “çan kulesinin” olmaması mezkûr tuhaf kararın neticesi olduğu büyüklerimiz tarafından son günlere kadar konuşulmaktadır. Alınan kararın tatbikatı esnasında bir de bakılır ki, ortaya çıkan taş yığınlarının ve molozun nakliyesi devrin imkân ve araçları ile çok masraflı ve çok zaman gerektiren bir durum, behemehâl vazgeçilir.  

Bugün pastaneye çevrilen dükkân ve üstündeki restorasyonu mükemmel olmamakla birlikte olabilecek en iyi şekilde tamamlanmış ev dışarıdan Çeşme’nin eski çarşısının havasının yansıtılması adına güzel bir numunedir, hatta yanındaki bir başka büyüğümüz Tatlıcı Cemal Şakar’ın restorasyonu yapılmış binasıyla birlikte daha da fazlasıyla hoş görülmektedir.

Çocuklarını iyi yetiştirmiş olan Hasan Kan büyüğümüzün, çocuklarının tamamı arkadaşımdır, lakin artık aramızda olmayan Osman ta ilkokuldan ortaokula sınıf arkadaşım idi, ne yazık ki genç yaşta kaybettik kendisini. Bilahare de mezkur kilise gölgesinde her kesimden insanların da katıldığı lakin çok değişik konuların muhabbete özne edildiği muhabbetlerin ve benim deyişim ile “Kilisenin gölgesinde oturup gelene geçene selam vermekle sorumlu kişi” Mustafa Kan’ı da kaybettik… 

MARANGOZ NURİ SAĞIRBAY

Bizim “Bağarası Sokak’ın” muhteşem insanlarından biridir Nuri Sağırbay büyüğümüz, Çeşme’nin mezkûr dönemde belki de yükseköğrenim görmüş bir avuç insanından biridir, bildiğim. Geçen yüzyıl sonuna kadar herkesin gitmek istediği örnek ve hedef okul “Mithatpaşa Meslek Okulu” mezunudur. Mezkûr Okul, döneminin ülke çapında önemli okuludur ve şu anda üniversite adı altında faaliyet yürüten kurumların çok ilerisinde ve fevkinde eğitim, öğretim ve talim terbiye kurumudur. Muhtemelen şimdiki üniversite tabelası taşıyan birçok kurumun rektör ünvanlı muhteremlerini mezkûr döneme ışınlasak okullarda “hizmetli” görevini dahi yapamayabilirler. Meramım şimdiki üniversiteleri karalamak değil elbette, lakin “Mithatpaşa Meslek Okulunun” değer ve önemini vurgulamaktır. İşte böyle bir okulun mezunu Nuri Sağırbay için bu manada ne söylesek azdır. Zaten tanıyan ve bilen her insan kendisindeki eğitim, öğretim kalitesinin tezahürü insani ve ahlaki değerlerin mevcudiyetine şahitliği vardır ve tamdır. Büyüğümüzün “sireti suretine aksetmiş” atasözü mucibince bir hali her daim vardır, aldığı eğitim ve öğretim layığı ile içselleştirilmiş olup, her bir detayı yüzüne aksetmiştir.  

Nuri Sağırbay büyüğümüzü kısmen narenciye kısmen bahçecilik faaliyetlerine tahsis ettiği küçük lakin son derece düzenli ve tertipli bahçesi ile hepimiz tanıdık. Öyle ki artık sağlığının kendisine hareket imkânı tanımadığı dönemde bile ailesi üzerinden düzen ve tertibin temini konusunda bugün bile örnek gösterilecek bir titizlik seviyesindedir. Bahçenin sebze bölümünde benim bildiğim kadarı ile Çeşme’nin, Kurupa Faik’ten sonra tek enginar yetiştiricisidir Sağırbay Ailesi. Benim bilgilerim bu şekildedir, ilk tohum ya da “kök kardeş” Sağırbay Ailesine Kurupa Faik Çağlayık tarafından verilmiş. Hani şimdilerde canım Yurdumun her tarafında bilinen meşhur “Çeşme Enginarı” var ya, işte bu faaliyet 1960’lı yılların başında bu biçimi ile başlar. Yine Nuri Sağırbay mahdumu Zafer Sağırbay ile muhabbetlerimden öğrendiğim kadarıyla mezkûr dönemde İzmir Balçova’da da 2 üretici vardır. İşte Nuri Abimizi bu yönü ile de daima yâd etmemiz gerekir, Çeşme enginarı konusunda ve bu günlere gelmesinde önemli ve çok ciddi katkıları vardır. Abi diyorum, esasen Nuri Sağırbay, yaş itibariyle babamın dahi abisi konumundadır lakin nedendir bilinmez, belki de biz onları hep genç görmek arzusunda olduğumuzdan “Abi” makamını münasip görmekteydik… Enginar ziraatı konusunda, çocuklarından akranım Danış vasıtasıyla safahat açısından hayli bilgilenmiştim, dikimi, uyandırılması, çapalanması, yaprak alınması, sulanması vs. açısından çok da kolay olmayan bir süreçtir. Hatırladığım en şatafatlı taraf ise hasadın, kasalarda, yayılan kâğıt ambalaj içine yerleştirilip en üstünün de kâğıdın bir bölümü ile kapatılıp, iplerle güzelce sabitlenmesidir. Bu belki de bizlerin gördüğü, üreticiler tarafından gerçekleştirilen ilk ambalaj özeni ve düzenidir. Kasalara bu düzen içinde yerleştirilen enginarların artık İzmir’de teslim adreslerine hareket zamanıdır gayri kısmi görev tamamlanmıştır.  

Nuri Sağırbay büyüğümüz, meslek okulu marangozluk el sanatları mezunudur ya, Çeşme’nin önemli marangozhanesini açar, gayet başarılı çalışmalar faslı ilerlerken sebebi çok da belirlenemeyen rahatsızlığa düçar olur işlerini yine aramızda olamayan çırağı ve sonranın da önemli marangozu Hasan Öksüz abimize devreder. Artık 1969 depremi sonrası yeni ve yola yakın yapılan eve taşınılmış ve yaşanılan talihsiz ve tarifsiz rahatsızlığın neticesi ile maalesef salonun yola bakan pencere kenarında sürekli oturmaya mahkûm olunmuştur. Büyüğümüzü en son hatırlayabildiğim hali budur, geçirilen çok ağır badireler vardır hayatında, hem dönemin hem de zati şartların ağırlığı artık omuzlarına iyice çökmüştür lakin son derece hayata bağlıdır. Ben geçerken eğer pencerede ve beni görmüşse mutlaka pencereyi açar, bana her daim seslendiği biçimiyle “ne yapıyorsun be arkadaş” diye başlar dakikalarca muhabbet ederdik.  

Nuri Abimiz, gördüğüm gençlik fotoğraflarından giyimi ve kuşamı da son derece asri ve günün şıklığını yansıtır vaziyette seçimler yapmaktadır. Zaten eşi Aliye Ablamız ise bizim mahallenin 2 önemli terzisinden birisidir bildiğim, başkaları da varsa ve ben hatırlamıyorsam bunu da benim haneme eksi diye yazsınlar. Aliye Abla son derece bilgili, çalışkan, disiplinli ve en önemlisi 3 erkek 1 kız çocuk, tamamı da başarılı öğretim hayatı geçirir vaziyette büyütülecek, herkese nasip değildir. Aile büyükleri tam manasıyla Cumhuriyet Çocukları olarak, her çocuğa öğretimleri konusunda gerekli ehemmiyeti göstererek ne denli özverili ve başarılı olduklarını kanıtlamışlardır.

Deprem 1969 senesinde eski evi yaşanmaz hale getirdi demiştim ya, esasen eski ev diye benim hatırladığım havuzun üstündeki ev de, bir önceki merkezi Sakız Adası olan depremde, bir önceki evin hasar görmesi sebebiyle yapılmıştır. Hatırladığım kadarıyla havuz bahçe sulama maksadı ile yapılmış önceleri dolaplı sistemle çalışır iken bilahare elektrikli motor türbüne geçilerek dolap kuyusundan temin edilen su ile doldurulur ve makul bekleme süresi sonrası da bahçe sulama faaliyetlerinde kullanılırdı. En eski ev deprem nedeniyle oturulmaz hale gelince, belki temel yapma işinden kurtulmak ve kısa zamanda barınma sorununu çözmek, belki var olan alanı etkili kullanmak adına mezkûr havuzun üstüne ev yapılır. Havuz üstüne ev yapımı hemen akla sivrisinek mevzuunu getirse de hatırladığım ve Zafer Sağırbay’ın anlattığı kadarıyla bu konuda hemen hemen hiç sıkıntı yaşanmadığı yönündedir.

Nuri Abimizin evine, maalesef büyük oğul Ali Rıza Sağırbay’ın 1971 yılında bir eğitim uçuşu sırasında elim bir kaza neticesinde uçağının düşmesiyle vefat haberi bir ateş topu gibi düşer. Yaşanılan bu talihsiz ve tarifsiz travma vücut kabiliyetleri iyice azalan Nuri Abimizin omuzlarına daha da büyük bir sıkıntı yükler. Ölümüne kadar oğlunun meç’i (kısa kılıç), Türk Bayrağı ve diğer hatıralarının asılı olduğu panonun önünde oturdu, pencereden dışarıya baktı. Duyduğum kadarıyla da vefatının hemen öncesinde muhtemel hissetmeyle birlikte “Oğlum sana geliyorum” diye de mırıldanmış.   

Enginar ziraatı konusunda geriye kalan ve bugün “meşhur Çeşme Enginarı” diye anılan bir mefhum varsa bunu kendisine borçlu olduğumuzu unutmadan konu üstüne konuşmalıyız. “Nuri” olan torununda adı yaşayan lakin kendisi de asla ve kat’a unutulamayacak hatıralar bırakan büyüğümüzü büyük bir saygı ile yâd ediyoruz. Yine hep yaptığım üzere, tüm kayıplarımızı da bu vesile ile saygı ve minnetle yâd ediyorum…

AHMET ABİ (ÇAYLI) ve ÇEŞME AHVALİ

 Gençliğimizin kış akşamlarının kahvehane buluşmaları rutini üstüne evlere gidilmeden bir başka rutini sahilde grup halinde yürümek idi. Kahvehanelerde bizim yörede çok yaygın oynanan “maçakızı” iskambil oyunu ile yeni yeni yaygınlaşan bira içilmesi tamamlandıktan sonra, kahvecinin kovması ya da dönemin gecelerinin tek hâkimi kanun adamı “Bekçi Recep’in” duydunuz zilin sesini kesinliğinde bekçi düdüğünün duyulması üzerine kendimizi sahilde bulurduk. Gençlik başımda duman halleri, oynanan iskambil oyununun kesafetiyle muhabbet edememenin verdiği rahatsızlık, hem sahil yürüyüşü yapılmayı hem de derin mevzulara dalan konuşmalara vesile olurdu. O muhabbetler, efendim rüzgâr var, rüzgâr çoktur gibi bahanelerin arkasına saklanılarak iptal edilecek bir faaliyet de değildir, mutlaka yapılacaktır. Haliyle ve para durumumuza bağlı içilen biranın genç ve dinamik vücutlarımızda birikiminin fuzuli bölümünün def edilmesi de söz konusudur. Günün önemine binaen irticalen tayin meseleler üstüne kafa yormalar, kendimize özgü ciddiyet içerisinde yapılırdı. Devir itibariyle de, din ve ideolojinin akranlarımız arasında tasnif ve tefrik yaratamamış olması hasebiyle, hep bir halli misali, her fikri ve inancı savunan arkadaş grubu olarak yapılırdı bu yürüyüşler… Ailelerimizin dini ve siyasi tercihlerinin tam tersi esasen de dönemin meşrebine çok uygun bir siyasal format içinde idik sanki… Neyse bu genel değerlendirmeler yeter, Ahmet Çaylı büyüğümüzün bizdeki anılarına marş…

Ahmet Abi, Canım Yurdumun; “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller yetiştirmek” umdesine mütenasip yetiştiğini düşündüğüm bir büyüğümüzdür. Bilgili, görgülü, bildiğini yapabilen, yaptığını anlatabilen, anlattığı dinlenebilen, dinlendiğinde bilgisinden nasiplenilen birisidir… Hülasa benim gözümde Çeşme’nin bir diğer “kitapsız feylesofudur”, yaşanılanlardan çıkardığı hayat ders ve özetleri, bunları yeniden yeni haliyle sunuyor olması, bulunulan dost sohbetlerinin olmazsa olmazı ve dahi arzu edilen en önemli parçasıdır. Ahmet Abinin; özellikle teknede kurmuş olduğu sofralardan, denk geldiğimizde nasiplenmiş birisi olarak yenilenden çok konuşulanın önem arz ettiği aşikârdır. Bu sofralar aç karın yerine aç fikriyat ikmaline matuf mevkilerdir… Benim bulunduğum dönemlerde mevzu, güncel memleket problemleri, çözümleri ile bunların zati hayatımıza tezahürüdür genellikle… O kendince derlediği, toparladığı fikirlerini inanılmaz tatlı dili, mevzuyu pekiştirmek adına müthiş mimik kabiliyeti ve vurgulamaları ile anlatırdı ki tadına doyum olmazdı… Bu konuşmalardan her zaman fikri ittifak çıkar mı idi derseniz, şüphesiz ki hayır…

Ahmet Abi bir diğer tarafı ile de inanılmaz nüktedan birisidir, etrafındaki herkes bu duruma alışıktır. Bazen, ciddi bir itham ve iddia ile latife durumu, kendisinin rolü ziyadesiyle içselleştirmesi ve yüksek kabiliyetle icrası neticesi karışır durur, bazı problemlerin tezahürü de kaçınılmaz olurdu. 

Bizim, kahvehane çıkışlarındaki rutin sahil turlarımızdan birinde, Barınak tarafından geriye döndük geliyoruz, uzaktan Ahmet Abi göründü, hafif de meylenmiş ve demlenmiş vaziyette bize doğru geliyor. Loş ışık altında, bizim gruptan beni hedefleyerek; “Ruhi, sana adam diyenin…” diyerek bize doğru geliyor, bekliyorum ki, ilave bir şey daha desin ve ayaküstü muhabbete başlayalım… Ağır adımlarla, bize doğru geliyor, lakin nakarat devam; “Ruhi, sana adam diyenin…”. Hay Allah, “ne oldu, acaba Ahmet Abi’ye de bana hakaret ediyor” diye düşünmeye başladım aynı zamanda benim de sinirler motoru çalıştı. Yaklaşıyor, lakin tekrar edilen kelam değişmiyor… Ahmet Abi, bilge, nüktedan, kötü bir şey düşünmek istemiyorum, nakarat aynı yaklaşıyor… Artık, ben de gençlik var, arkadaş grubundan da yüzüme “bir şey demeyecek misin?” edasıyla bakışlar çoğaldı, istenmez bir gerginlik oluştu… Artık diyaloğun değişmesini bekliyorum, ilave bir kelam bekliyorum, nafile… Artık, Ahmet Abi, bunun üstüne bir de tokat atar diye düşünmeye başladım, peki öyle bir gelişme karşısında ne yaparım diye düşünüyorum bir taraftan da, bana münasip de olmasa gereğini yaparım diye karar aldım. Birden “Ruhi, sana adam diyenin taaa …….., sen bir meleksin, meleksin şerefsizim” dedi, sarıldı… Tam ters köşe, yine yaptı yapacağını, bizi yaklaşık 10 – 15 dakika çalıştırdı, gerdi. Ama sonuç fevkaladenin fevki… Senin muhabbet ve latifelerini hala özlüyorum Ahmet Abi…

İkinci Dünya Savaşında Ege Denizinin bir insan ve malzeme kaçakçılığı alanı olduğu, kaçakçıların cirit attığı bir yer olduğunu yazmıştım defalarca daha önceki yazılarımda. Bu savaş bakiyesi vasatın Demokrat Parti döneminde özellikle Yunanistan Adalarından bize, bizden oraya biraz da şekil değiştirerek artan kaçakçılığın kimler tarafından ve nasıl yapıldığı konusunda anladığım kadarı ile kimse Ahmet Abinin bilgisine ve tanıklıklarına müracaat etmemiş, oysa ne hikâyeler var, ne değerlendirmeler var… Bizim muhabbetlerin zaman zaman önemli bölümünü bu iddia ve değerlendirmeler alırdı, hatta benim çok yakınımı dahi kapsardı. Hepsi geçti, gitti, her şey herkesin yanına kaldı, bilgiler de Ahmet Abi’de…

Ahmet Abi, Tekke’nin daha plaj diye tanımlanmadığı dönemlerde, Çeşme’nin o yönünde son evin sahibidir, kayaların üstüne yapılmış iki katlı taştan mamul beyaz boyalı küçük ev, kendisini Çeşme’nin bu tarafının “uçbeyi” tayin etmiştir adeta… O devirde, plaj mefhumu henüz Çeşme’ye gelmemiştir, denize girilmiyor mu, şüphesiz giriliyor da, bu plaj kelimesi sonradan icat olunmuştur, Çeşme’de… Ilıca’da plaj vardır ama o kadar… Şimdi onun o evi yerinde otel ve restoran bulunmaktadır.  

Ahmet Abi, bizim aynı zamanda başta da belirttiğim üzere oynadığımız “maçakızı” oyunun müdavimlerinden olup, iddiası ve kahkahası bol oyunların oynanmasının yegâne azasıdır… Yenilgiye kızmaz, üstüne doğru oynanmasına kızmaz, hayatın diğer alanlarında olduğu üzere oyunda da “çelebi” lakaplıdır, anlayacağınız. Kendisini hep anlattığım tarafı ile hayatımın sonuna kadar anacağım, ışıklarda ol Ahmet Abi… Ahmet Abinin, kardeşleri de bizim oyunların daimi üyesidirler, bir taraftan artık aramızda bulunamayan, Kazım Abi, lakabı “Kel Kazım” gerçi bu deyime çok kızar, “bana kel değil, hafif seyrek deyin” diye fırçalardı bizleri, diğer taraftan hala dostluğumuzun sıkı sıkı devam ettiği Nihat Çaylı… Nihat’a bitimsiz bir hayat dilerken artık aramızda olmayan büyüklerimizi de büyük bir saygı ve minnetle yâd ediyorum…

Ahmet Abiyi, şimdi öteki dünyada, etrafına topladığı diğerlerine tatlı tatlı hikâyeler anlattığı haliyle hayal ediyorum ve inanıyorum ki mezkûr diğerleri de can kulağı ile onu dinliyorlardır, artık Kevser Irmağından akan tılsımlı su düşünsün gerisini… Ahmet Abi yattığın yer seni incitmesin…

UĞUR ÖZTİN Ve KARAYILAN

 

Komşumuz Halide Hanım büyüğümüzün oğullarından biridir Uğur Öztin abimiz, babamın akranı ve çocukluk arkadaşıdır. Eski adı ile “Bağarası” olarak bilinen mahallenin resmi adıyla “Sü. El. Maksud Efendioğlu Sokağı” ya da vatandaş arasında bilindiği üzere “Ovacık Yolu” üzerinde halen bir ölçüde “korunabilmiş tek evin” dört çocuklu ailesinin en gencidir. Esasen bizim sokağımız, Bağarası Mahallesinin meyve ve sebze bahçeleri içinde 2 katlı geniş, aynı zamanda büyük ailelerin ziraat ile içiçe yaşadığı doğa ile uyumlu eski ama sağlam, estetik evlerden oluşmaktaydı. Sadece Uğur Abilerin evi tek katlıydı ama çok güzeldi hala da öyle güzel… Hatırladığım yolun aksine, bahçe tarafına bakan mutfaktan bahçeye açılan güzel kapıdan çıkınca, her türlü Akdeniz türü ağacın yeterince miktarda bulunduğu bahçede bulurdunuz kendinizi, hele görece büyük ve yeterince gelişmiş Çeşme Mandalinlerinin görüntüsü sizi teslim alırdı… Maalesef tüm diğer evler imar uygulamalarına kurban gitti lakin Öztin’ler orayı koruyabildiler, gerekçesi her ne ise takdire şayan bir durum. Uğur Abi, işte böyle bir evde annesi Halide Hanım büyüğümüz ile birlikte yaşadı, uzun yıllar… Doktor Namık Öztin İzmir, sonradan havacı generalliğe kadar yükselen Avni Öztin Ankara, Eskişehir, önceleri İzmir’de yaşar iken yaşanılan kesif rekabetin CHP kanadının Belediye Başkan adayı olarak tekrar Çeşme’ye dönen ve birkaç dönem de Belediye Başkanlığı yapan Hulusi Öztin Abimiz de Karadağ tarafında bir evde hayatlarını sürdürdüler… İyi komşularımızdı hala da iyi hatırlanırlar… Çeşme dışındaki tüm torunlar yaz aylarında geldikleri “büyük” ziyaretlerinde bir arada bulunduğumuz, nedendir bilinmez lakin sadece erkek çocukları ile arkadaşlık yürütüldü yaygın olarak… Namık Abimizin büyük oğlu Tayfun ve Avni Abimizin büyük oğlu Bahadır ziyadesiyle birlikte olduğumuz torunlardı… Maalesef birkaç yıl önce Tayfun Arkadaşımızı da kaybettik… Onun bir de Almanya yaşanmışlıkları vardı, bu aile ile birlikte mi idi, yoksa sonradan tek başına mı idi, şimdi hatırlamıyorum… Torunların tamamı iyi öğretim görmüş, davranış konusunda son derece asri, görgü, bilgi seviyesi yüksek çocuklardı…

Uğur Abi; hem aynı sokakta oturuyor olmamız sebebiyle hem de bir vade Dayım Yaşar Karagöz ile minibüs işletme konusunda ortaklık yapmaları sebebiyle sık gördüğümüz, sıkça adını duyduğumuz bir durumdaydı. Esasen Çeşme’nin mezkûr devirdeki nüfusunun da 3.000’e yakın olduğu düşünülürse zaten herkesin herkesi ziyadesiyle yakın tanıdığını söylemek mümkündür. Uğur Abi ile en sık görüştüğümüz devir ise yaz ayları olurdu. Ailemin Çiftlik Köyündeki zirai faaliyetleri döneminde, köylümüzün “beyaz ekmeği” keşfedip, yaptığı tercihi ile de artık köylere Çeşmeden ekmek getirilmesi dönemidir. Çiftlik’in yegâne dolmuşu Uğur Abi ile Dayım Yaşar Karagöz’ün ortak minibüsü “Karayılan” tariflemesi ile maruf, her sabah erkenden ekmekleri köyümüzün “Kahveler Önü” olarak bilinen meydanında dağıtıma hazır hale getirirdi. Ekmekler bugünkü ekmeklere benzemez idi, ortak tarafı yoktu, hikâyeleri ise asla benzer değildi… Dönem “yerli malı yurdun malı, herkes onu kullanmalı” tercihinin baş üstü edildiği dönemdir, esasen “paramız var ki ithal edebiliyoruz” şımarıklığı da zuhur etmemişti daha… Artık ahalinin ciddiyeti mi? İdeolojinin sağlamlığı mı? Ben söylemeyeyim de, herkes kendince yorum yapsın. Neyse, sabahın erken saatinde, güzel Çiftlik’imizin o devirde daha da güzel havası içinde, deyim yerinde ise yerli hatta kesif yerel malı undan mamul nar gibi kızartılmış ve mis gibi kokan ekmekler sahiplerine giderken insanlar arası koyu muhabbete dayalı sosyalleşmeler yaşanırdı… Artık Köylümüz kara ve kuru ekmekten kurtulmuştu, memleketin ufukları kadar nurlu görüntüde ekmeğe de kavuşulmuş idi… Şimdilerde de o dönemin tam tersi kara ve kuru ekmeğe kavuşma çabaları yaşanıyor, dün beyaz ekmeğe kavuştuk diye böbürlenen necip atalarımızın biz torunları bugün menşei bile tam bilinemeyen unlardan mamul kara ve kuru ekmek için çabalar dururuz… Ne yaman tenakuz, evet çok yaman… Neyse, Uğur Abi ekmek dağıtım işi yürürken, Çeşme’den haberler aktarır idi etrafındaki arkadaş ve dostlarına… Gerçi bir dönem sonra gazete bu işi üstlenmiş idi…  

Minibüs “Karayılan” “Thames Trader, yol ver birader” çıngılı ile yollarda boy gösteriyordu, biz de bu çıngılı sebebi bilinmez beğeniyor ve tekrarlıyorduk. Mezkûr minibüsün bir benzeri de Ovacık Köyüne çalışan ve bildiğim kadarıyla da benzer hikâyesi olan ve Fehmi Karababa büyüğümüze aitti. Fehmi Abinin minibüsü lacivert değil kırmızı idi, bilinçli bir seçim mi bilemem lakin Ovacık’a kırmızı, Çiftlik’e lacivert… Otomobil teknolojisi devir itibariyle bize kadar gelebilecek reklam ve tanıtım kampanyalarından uzak ya da biz onlardan uzak artık hangisi doğru ise… Sadece Kaymakam, Jandarma ve Polis jeep’i dışında başka araç görmemiş nesle bunlar çok güzel ve tılsımlı görünürlerdi…

Ben, Dayı Çocukları ile birlikte, belki de onların himmet ve delaletiyle minibüsün içine kurulur müzik dinlerdik… İlk defa gördüğümüz şeylerden biri de “pikap”, “plak çalar”… Karayılan’ın şoför mahallinde tam da ortaya gelecek vaziyette konsolun alt tarafına monte edilmiş vaziyette olup, dönemin kötü kaplamalı yollarına rağmen çalışmaya devam edebilecek şekilde süspansiyon düzenekleri ile teçhiz vaziyettedir. Nedense aklımda kalan en önemli tarafı “direk aküye bağlı” oluşudur… Orada dönemin en önemli şarkısını yine dönemin en meşhur şarkıcısı Sevim Tuna’nın sesinden defalarca dinlerdik, “Bağdat Yolunda”…  “Bir bakış baktın, Kalbimi yaktın, Aşkın kemendini boynuma taktın, Bahçende gülün, Kapında kulun, Olmaya razıyım sevgilim senin, sen bir şahinsin ben garip serçe, attın kalbime demirden pençe". Sözler aynen böyle idi, bugün bile ezberimdedir… O yaşta bir çocuğun müzik zevki nedir, ne olmalıdır, bihaberiz bu durumdan, kaldı ki sahip olunan da budur…

Uğur Abi, oldukça uzun boylu tüm akranları gibi kilo problemi olmayan, sokağımızın yakışıklı abilerinden idi… Eşi, Ayşe Ablamız, hem tatlı dilli, hem son derece sevecen hali ile her daim gülümseyen yüzü ile adeta mahallemizi aydınlatırdı. Daha önceki yazılarımda da bahsettiğim üzere Feyzi Ergun Abimizin eşi Adile Ablamızın kardeşidir. Annemin durumu iletişim kurmaya müsait olduğu sürenin sonuna kadar Ayşe Abla ile kâh telefon, kâh yüz yüze samimi görüşmeleri devam etmiştir.

Uğur Abi, sonraları hangi şartlar kendisini bakkallığa yöneltti ise bilmiyorum lakin orada da tıpkı minibüsçülükte olduğu üzere, hem iddialı hem de çok başarılı oldu. Mezkûr dönem “bakkallığın” henüz tekeller tarafından el konulan sektör olmadığı dönemdir, toptancı da, perakendeci de görece bağımsızdır… Bugünkü Çeşme Turizm Müdürlüğünün bulunduğu yer yani Bandrot Osman Ağa Camisinin altındaki yer bir tarafı ile Uğur Aninin Bakkaliyesi diğer tarafı ile diğer komşumuz efsane muhtar ve efsane Somalı Gazozları sahibi Mehmet Soma’nın manav dükkânı idi.  Bu Cami bizim çocukluğumuzda Küçük Cami diye bilinirdi. Babamın ve takipçisi benim, bayram namazlarına dâhil olduğumuzu yazdığım Cami yani...

Başta bu iki minibüs olmak üzere yazılacak çok şey var şüphesiz lakin yer sınırlı, bu vesile ile başta mahalleden arkadaşlarımız Halide ve Hüsamettin’in babaları Uğur Abimiz olmak üzere artık aramızda olamayan tüm büyüklerimizi saygılarımla yâd ediyorum. Yattıkları yer incitmesin…