ÖĞRENCİLİK HALLERİMİZ

Bazılarımızın büyük bir özlem ile anımsayıp tekrar o günlere dönme arzusu ile yanıp tutuştuğu, bazılarımızın ise kesinlikle hatırlamak bile istemediğimiz bir dönemdir 60’lı yılların öğrencilik şartları… İttifak ile özlenen tarafları hiç mi yoktur ki mezkûr dönemin, olmaz mı, sorumsuzluğun dibine kadar kullanıldığı bu dönemin şamataları, eşek şakaları başta olmak üzere yapılan bu haytalıkları şimdilerde bile anımsadığımızda çenelerimiz yarılırcasına gülmekteyiz. Sabah derse girmeden önce yapılan “sağlam kafa sağlam vücutta olur” tespiti mucibince kültür-fizik hareketleri ve söylenen “and” sırasındaki itiş kakışlar tam bir eğlence idi. Sonsuz enerji ile donatılmış bu sorumsuz grup, hayatı baştan başa “ti”ye almakta en mahir kesimdir, çünkü “ekmek elden su gölden” bir süreçtir çocukluk. Tek sorumluluk ki, o da tamamen kendi geleceklerine yatırım olan iyi bir öğrencilik süreci geçirmektir ama o da çok çeşitli nedenler ile istisnalar hariç pek çoğumuz için başarılı geçmemiştir. Hele sınıf geçmenin abartmasız söylüyorum şimdiki üniversite mezuniyetine eşdeğer olduğu bir dönemdir, şakası bir yana “ilkokul bitirme sınavları” yapılırdı, tahmin edilemez ciddiyette yürütülür ve takip edilir idi. Tam da bu yüzden ilkokulu bitiremeyen tanıdıklarımız vardır, diğer taraftan ise bitirmekte ısrarcı olanların da askerlik ya da evlenme çağına kadar öğrencilik yaptığı da vakidir. İlkokul bitirme sınavları öyle bir ciddiyetle yapılır idi ki, sınava tabi tutulduğumuz dersler içinde “müzik” bile yer alırdı, hatta müzik sınavında bana bir şarkı ya da türkü söyle dediklerinde terden boğularak sessizliğe gömülmem üzerine, çık dışarı başarısız oldun denildiğinde de bu kez göz yaşlarına boğulmuş idim, neyse ki araya giren müdürün bu çocuk “İstiklal Marşını” söylesin becerirse geçirelim dediğinde ise de havaya fırlatacağım herhangi bir şey bulamamıştım yakınımda… Müzikte diğer her ders kadar ciddiye alınırdı o zaman, şimdiki gibi dalga çekme aracı değil idi… Peki gerek talim terbiyedekiler gerekse de idareci ve öğretmenlerimiz bilmezler mi idi bizden ses sanatçısı olmayacağını da bu derste ısrar ederlerdi, şüphesiz bilirler idi ancak “talim terbiye” işte, asgari düzeyde estetik ve beğeni aşılama, keşke günümüzde de benzer hasletler yaşatılabilse. Bu ciddiyet içinde, sınıfta kalanların, tekrar aynı sınıfı defalarca okuyanların varlığını tüm yaşıtlarım hatırlayacaktır. Öğretmenler de gerçek manada “öğretmenlik” tedrisi ile teçhiz edilmiş, asgari düzeyde “pedagojik formasyon” almış olurlardı, şüphesiz çocuk psikolojisi konusunda eksikleri olurdu ama “daha bir öğretmen” olurlardı açıkçası… Gerçi dönem itibari ile dinin de etkisi ile “dayak cennetten çıkmadır” ve “eti senin kemiği benim” yaklaşımı da çok önemli bir araç idi öğretimde. Abuk subuk Amerikan “süt tozlarının” küçücük çocuklara sunumu ise en temel siyasi gaflet ve delalet idi ama o bile hazmedildi dönem itibari ile. Asıl hamlığın yaratılmasındaki enstrüman ise tüm bu şerait yanında yokluklar ya da var olsa da temin edememeler idi. Okula gidiş ve gelişlerde servis varlığını bilseniz de yok idi, gerçi böyle bir imkânın varlığından da hem bizler şüphesiz hem de velilerimiz bihaber idiler. Belki biliniyor olsa bile talep ediliyor olmasının imkânsız kabul edileceği haydi biraz da cila katalım, ayıp kabul edilir korkusudur. Sonuçta okula her öğrenci ister fakir ister zengin olsun yürüyerek gider gelirdi, bu güzel bir şey mi idi, evet, hem de inanılmaz iyi bir şey, komşu çocukları birlikte gidip gelir iken akla gelebilecek her şey üstüne fikir yürütür, konuşur, tartışır yer yer de atışır idi, kişisel görüşüm bu kabil tartışmalar çocuklarda sosyalleşmenin en önemli altyapısını oluşturur bir durumdur. Çocuklar evde veliler tarafından verilecek görevler ve işler için beklenirler idi şüphesiz ama çocukların umurunda mı idi, nerde onlar hem sorumsuz hem de zamanı en bol kesimdir.

Beyaz yakalı siyah önlüklerimiz vardı, tek tip, fabrikasyon çocuk misali. Bu kara önlükler içinde, saçlar 3 numara kazınmış, zayıf kara kuru erkek çocukları, saçları örgülü yakaları süslü kara önlüklü kız çocukları… Tablo “Çocuk Esirgeme Kurumundan” giyinmiş tek tip çocuklar ile doludur. Gerçi bu giyim kuşam işi herkese tek tip olduğundan fakir zengin ayırmaksızın çocuklar arasında iyi giyime özlem yaratmayacak cinsten oluşu ile de takdir edilirdi. Gerçek manada “okul çantası” taşıyan çok az çocuk vardı, bunlar da meşin ya da tahta çantalar olur idi gibi hatırlıyorum, gerisi “made by anne” bez torbaları ile sahne alırlardı, torbanın makbulü ise muşambadan imal edileni idi şüphesiz. Nerdeyse herkesin bir “Mürekkep hokkası” ve “divit” kalemi olur, bazen de sanat eseri yazılar çıkardı ortaya, ancak benim herhangi bir dönem herhangi bir şekilde hiç güzel yazabildiğim olmamıştır. Defter ve kalem çeşitliliği bu günkü gibi olmadığından, çizgili ve çizgisiz defter ile ucu köreldikçe kalemtraş ile açılabilen kurşun kalemler ile iktifa edilirdi. Plastik teknolojisi bu ürünlerde hiç gelişmemiş olduğundan kalemtraşlar metal olur, kalemler de şimdiki gibi her türlü B ya da H ya da HB sertlik, yumuşaklık ve koyuluk skalası oluşturmaz idi. Defter de kalem de nerdeyse tek tip. Kalemlerin kalitesi yerlerde sürünmekte olduğundan, uçlar çok sık kırılır, bizler de durmadan kalemtraş ile kalem açar ve sonuçta da bol miktarda kalem tüketir idik. Yalnız hatırladığım kadarı ile matematik defteri olarak görece büyükçe ve saman kâğıdı benzeri sahifeleri olan defterler kullanırdı. Coğrafya dersi defterleri ise çizgisiz olur idi, yanlış hatırlamıyor isem, belki de harita çizimine uygunluğundan ama hatırladığım sık sık haritalar çizerdik. Herkeste bulunmamakla birlikte ahşaptan imal edilmiş cetveller var idi, gerçi sınıfın demirbaşı cinsinden 1 mt lik ahşap bir cetvelde bulunurdu, çok amaçlı kullanılan bu cetvel aklılarda yenilen dayak ile yer almaktadır genellikle. Nedense hatırladığım silgiler ise yuvarlak olur ortası deliklidir ve kaybolmaması içinde mutlaka oradan bir ip ile boyna asılırdı. Olmazsa olmaz ise mutlaka beyaz mendil idi, her öğrencinin cebinde bulunur, bazen de sınıfta tırnak kontrolü sırasında uzatılan elin altına konularak tutulurdu. Yine hatırladığım “görgü kuralları” diye bir ders mi yoksa bir ders içinde bir bölüm mü vardı, iyi ihtimal büyüklerimiz bizleri son derece görgülü olalım diye bu tedrise tabi tutarlar idi ya da ne kadar görgüsüz olduğumuz tespiti ile tedrise geçtiler. Daha yazılacak çok şey var ama yer bitti.

 

SHAK SHAK-I SAAKASVİLİ

Bazıları ısrarla Uluslararası güçlerin himmeti, hikmeti, inayeti, hidayeti marifetiyle iktidara gelip, ahkam-ı mesture muvacehesinde zinhar böyle değilmişçesine ve dahi sanki bu bilinmiyormuşçasına ülkelerini yönetmeye devam ederler. Dünyamız ne yazık ki bu kabil kifayetsiz muktedirlerin cirit attığı bir alan haline dönüştürülmüştür. Malum olduğu üzere, dünyamızın hali hazır jandarması ABD’nin düzeni mucibince, Dünya Bankası, IMF vb gibi resmi kuruluşlar, Açık Toplum Vakfı gibi sözde para babası (babası da nasıl olunuyorsa gayri) Soros benzeri sivil (aslında yarı resmi) kuruluşlar marifetiyle zapt-ı rapt rejimleri hayat bulmaktadır. Bu kabil kifayetsiz muktedirlerin yetiştirilmesine yönelik, uluslararası sahte ve düzmece programlar çerçevesinde, üniversiteler, kurum ve kuruluşlar ihdas edilmiş olup, mezkûr zevatın bihakkın rahle-i tedrisine tahsis edilmişlerdir.

Bu kapsamada; bu yazımızın konusunu Kafkasları bir ABD üssü haline getirmeye çok büyük çabalar harcamış, hatta bu uğurda hayatının bile alt-üst olmasına rıza göstermiş, uluslararası nizamın kendi ülke topraklarında başat rol almasına ve dahi tamamen teslimiyetine göz yummuş birisidir, Mihail Saakasvili, Gürcistan devlet başkanı olarak kısa bir süre rol almış ve tam beklenen ve istenenleri malum nedenler yüzünden gerçekleştiremeyince de başına olmadık işler gelmiştir. 1967 doğumlu, 1992 yılı Kiev Devlet Üniversitesi Uluslararası Hukuk mezunu zat-ı şahanelerinde görülen parlak gelecek mucibince bilahare ABD Columbia Üniversitesi Hukuk Yüksek Lisansı, 1995 yılında itibaren de ABD’li çeşitli hukuk şirketlerinde gerek uluslararası tanıtım ve ilişkiler oluşturma ve tanınmışlık yaratma gerekse Gürcistan’ın geleceğine ipotek oluşturmak adına hazırlanmıştır.  

Malum olduğu üzere; Gürcistan, SSCB’nin dağıtılması üzerine bağımsız bir devlet haline gelmiş ve SSCB’de uzun yıllar Dışişleri Bakanı olarak görev yapmış Eduard Şevardnadze, kısa bir süre kenarda bekledikten sonra Gürcistan Devlet Başkanı olmuştur. Gürcistan 2003 Kasım ayında yapılan milletvekili seçimleri ardından uluslararası kışkırtmalara bağlı kısa süren siyasi bir buhran geçirir, hile karıştırıldığı gerekçesiyle ABD yanlısı muhalefetin seçim sonuçlarını tanımaması ardından, bindirilmiş kıtalarca mitingler düzenlenir, parlamento önünde oturma eylemleri yapılır, Devlet Başkanı Şevardnadze'nin istifası istenir, istifası istenen Eduard Şevardnadze'nin tüm bu eylemlere rağmen seçimlerin geçerli olacağında ısrar eder, sonuçta bindirilmiş kıtalar parlamentoyu basar, ülkede olağanüstü hal ilan edilirse de sonuç alınmaz, içerideki kaosa ilaveten uluslararası baskılar da artar, Eduard Şevardnadze istifa eder, Devlet Başkanlığı koltuğu boşalır. Şevardnadze muhalifleri, kansız sağlanan yönetim değişikliğini başta “kadife devrim” olarak adlandırsalar da göstericilerin eylemlerde ellerinde gül taşıdıkları için kadife devrim “gül devrimine” evrilir. Gösterilerde en fazla öne çıkan konu; yolsuzluk, yoksulluk, enerji krizleri, merkezi yönetimden koparak bağımsızlık ve otonomi talep eden azınlıklar konusu olup yeterince karıştırılmaya müsait bir ortamın hazırlanması, aşağıdakilerden gelen bu talepleri kolluk güçleri ile bastırmaktan başka çare düşünmeyen, demokrasiden inat ve ısrarla uzak duran, demokratik yöntem yerine despotik yöntem tercihleri de işin tuzu biberi olmaya devam ediyordu. “Açık Toplum” lider ve destekçilerine gün doğmuştu artık, daha önceden uluslararası etkili kurum ve kuruluşlarda adı tanıtılan ve gösterilerde de başarılı bir portre veren Mikail Saakaşvili ismi öne çıkar muhalefet lideri olarak. Bu arada; seçim sonuçları üzerinde tartışmalar büyür, sayım çalışmaları durdurulur, resmî sonuçların açıklanması gecikir, itirazlar baş edilemeyecek kadar çoğalır, nihayetinde Gürcistan Anayasa Mahkemesi seçimleri iptal ettiğini açıklar. Nihayetinde seçimlerin yenilenmesi kararı alınır. Eskiler o kadar kötülenir ki, suç oranlarının yüksekliği yanında işsizlik %20’ler seviyesindedir ve yoksulluk ve yolsuzluk ile, arka planda çaktırmadan uluslararası finans ve politik çevrelerde bugüne yönelik hazırlanan yeni dönem sadece ve sadece ortamı hazırlayan müstevlilerin ve onların sofralarında yer bulan yerlilerin ikamesi gecikmez gayri. Uluslararası güçlerin asıl yemeği olan “Kafkasya petrollerinin denetimleri altındaki ülkeler üzerinden batıya ulaşımı” ve “muhtemel rakipleri Rusya arka bahçesine üs edinilmesi” yanında diğer tüm hazırlanmış şartların garnitür olduğunu göremeyen ya da görmek istemeyen andövüller bu oyunun bindirilmiş kıtaları olmaya bu coğrafyada da tıpkı diğer coğrafyadaki benzerleri gibi devam ederler.

Neyse, uzmanlığımız olmayan konulara fazlaca girmeden, Uluslararası güçlerin desteğini büyük sitayişle alan Mikail Saakasvili artık sahne almıştır, behemehâl ABD Savunma Bakanı ve ABD Dış İşleri Bakanı öncelikle yemin töreninde bulunarak uluslararası desteği açıklamış olurlar, bilahare bu ziyaretler hiç bitmez. Yeni “our boy”unu bulan ABD mutlu, mesut bir son hayal ederken, işler hiç te istediği gibi gitmez. Çünkü karşıda Rusya gibi SSCB’den devraldığı güçlü gelenek ve politik güç ile arka bahçesinde oluşacak peyk durumuna hoşgörü ile bakmaz. Bir taraftan ABD Gürcistan’ı “Rusya müdahale edecek” umacısı ile korkutmak için kendisine yaklaşmasını planlar ve NATO gemilerini destek için Karadeniz’e çıkarır iken, içeride de özgüven patlaması yaşayan angut-u ekberler de “Rusya müdahale etmez” ya da “Rusya müdahale etse de ordumuz Rusya’yı yener” teraneleri ile ver mehteri diye avunuyorlardı. Emperyalistler açısından, denemekten ne çıkar, kaybetseler ne olur, kazansalar ne olur, yok olan gelecek kendi ülkelerinin değil ki, geleceği yok edilen insanlar kendi insanları değil ki… Ne güzel, elin taşı ile elin kuşunun avlanması…

Uzatmayalım; ne oldu bu pek parlatılan liderin sonu, sürünmek makus kaderi oldu. Ülkesini terk etmek zorunda kaldı, iddialara bakılırsa CIA destekli bir şekilde Ukrayna’ya yolsuzlukla mücadele bakanı yapıldı. Orada da rezil rüsva olmaktan kaçamadı. Böyle olur sonu yağdanlıkların, şak şakçıların… Evet, böyle olur “fasulye”nin sonu, rol bitince, sırığı yerleştirenler sırığı çekerler, küttedenek yere… Bu kadar parlak diplomalılara yapılanlara bakılınca, diğerlerine ne yapılmaz, maazallah… Peki bu konuda Saakasvili midir tek örnek? Nerde, İran şahından tutun Latin Ameriikalı şak şak-ı yüksek tutanlara yüzlerce örnek vardır. Peki bu kadar örneğe rağmen ders alan var mıdır? Nerdeeeeee.

DÜNYANIN İLİMİ

Dünya tekrardan bir düşünce tembelliği yaşama sürecine girer ve akli tembellik, pasif öğrenme, öğrenilmiş çaresizlik, öğrenilmiş aptallık vs gibi tanımlar lügatımıza girmeye başlar. Gayri asrın umdesi “sadece sana söyleneni dinle”, “söyleneni doğru kabul et”, “itaat et, rahat et” haline gelmiştir. Binaenaleyh asrın durumu, bireysel çaresizlikten kolektif çaresizliğe yönelme ve evrilme durumudur, hayret ve merakla bekliyoruz bakalım filmin sonu nasıl bitecek…  Önce dünya çapında “bilimin” karşısına “ilimi” çıkardılar (anlayanlar için), hafızaları ilimin insan hayatına katkısı olmayan bilahare insan hayatını kolaylaştırmayan bilgilerle doldurdular ve de nihayetinde akli almaçları, çakraları ve akli kumbaraları bozacak, yok edecek boş bilgilere sirayet etmiş virüs ile teslim aldılar. Artık; çaresizlik bulaşıcı hale geldi diye, saldırıyı açıktan ve tam da cepheden başlattılar, nasıl olsa artık aptallık ve çaresizlik toplumun hücrelerine kadar işlemiş idi muktedirlerin yön-eylem planına göre. Gün geçmiyor ki; gazeteler de bu kabil subuk haber ya da olaylar yazılmasın.

Sonuç itibari ile; muktedirler tedrisatı, talim terbiyeyi dizayn ederek, çok ciddi çaba, zaman ve bütçeler harcayarak üniversiteler, laboratuvarlar kuruyor, deneyler ve testler yapıyor ve “yapay zekâ” yarattım, şu kadar salise de şu kadar bilgi işliyoruz diye öğünüyor, lakin bu çaba ve uğraşların sonucunun sosyolojik karşılığına taban tabana zıt bir beklenti içinde oluyor. Ve “dizayn edilmiş aptallık” ya da “öğrenilmiş aptallık” konusunda dünya çapında iktidarların yaratılması için akıtmadığı para ve kan bırakılmıyor… Başta ABD’de ki, eğitim ve öğretim programları üzerinde düzenlemelerin her geçen gün ne kabil gericileştirildiğine bakarak ABD etkisi altındaki küçük Amerikalardaki durumun vahametini anlayabiliriz.

Bu konuda yazılacak çok şey vardır şüphesiz hem uzmanlığımız hem de konumuz dışında kaldığından bu kadar ile iktifa ederek, son günlerde de sosyal medyada fazlaca ve sitayişle döndürülen sonuç alınmış bir hikâye ile Dostum Hüsnü Karaman’dan dinlediğim birincisine kapak olabilecek bir başka hikâyeyi sizlerle paylaşmak istiyorum. İsteyen ağlasın, isteyen döğünsün, isteyen öğünsün, isteyen de gülsün… Her akla ve vicdana uygun murat ve kerevet vardır…

 

Hikâye 1; “1940’ların sonuna doğru Amerika’da bir olay meydana geliyor. Zengin bir adamın ölümünden birkaç yıl sonra bir kadın yanında bir çocukla mahkemeye başvuruyor. Çocuğun ölen adamdan olduğunu iddia ediyor. Ölüden DNA testi yapılamayan bir dönem dünya için. Amerika hukuk sistemlerinde bu olayın bir karşılığını bulamayınca başka sistemlere müracaat ediyorlar. Roma hukukuna bakıyorlar yok. Yunan, Hint, Uzakdoğu’da yok. Bir heyet Türkiye’ye geliyor. Dönemin İstanbul Müftüsü Ömer Nasuhi Bilmen’e yönlendiriliyorlar. İlk başta anlam veremiyor gelen ekip. Gönülsüz de olsa görüşüyorlar. Bilmen, onlara ölen adamın kemiklerinin durup durmadığını sorduğunda şaşkınlıkları iyice büyüyor. Durduğunu söylüyorlar. Ömer Nasuhi onlara kuyruk sokumu kemiğinden bir yer tarif ediyor. Tarif ettiği yere çocuğun bir damla kanını damlatmalarını, eğer o kemik kanı emerse çocuğun o adamdan olduğunu aksi olursa kadının yalancı olduğunu ve buna göre hüküm verebileceklerini anlatıyor. Gelen ekip görüşmeden memnun olmaksızın şaşkınlıklarını da yanlarına alıp ülkelerine dönüyorlar. Bir müftünün böyle bir tıp bilgisine nasıl hâkim olabileceğine ihtimal veremiyorlar. Ekipteki bir doktorun ise kafasını kurcalıyor bu mesele. Müftünün yanlışlığını ispat etmek için mezar açtırılıp adamın bedeni çıkarılıyor. Tarif edilen kemiğin üzerine önce kendi kanını damlatıyor. Kan akıp gidiyor kemiğin üzerinden. Sonra çocuğun kanını döktüğünde gözleri fal taşı gibi açılıyor. Kemiğin kanı emdiğini gördüğünde hayretini gizlemiyor. Görüşmede Ömer Nasuhi’nin yanında olanlar da ilk duymuş olacaklar ki heyet gittikten sonra bu meseleyi nereden bildiğini soruyorlar. Adı geçen kemiğin sadece kendi neslini kabul ettiğini uzun uzun anlatıyor. Oradaki küçük bir parçanın önemine değiniyor. Vücuda ne yaparsanız yapın o kemiği yok edemediğinizi, kıyamete kadar hiçbir gücünde buna muktedir olamayacağını, zira mahşerde insanlar o kemik parçasından yeniden diriltileceğini anlatıyor.”

Hikâye 2; “Nazi Almanya’sı komşumuz Yunanistan’ı işgal etmiştir, Yunanistan faşizm zulmü altında inliyor, her türlü tedip hareketine rağmen Yunanistan Komünistleri öncülüğünde direniyor. Bu manada, Kuzey Yunanistan Dağları, örgütlenmenin ve direnmenin merkezidir gayri. Ancak yaşlılar, çocuklar açısından durum biraz farklı ya kalıp ölecekler ya saklanacaklar ya da kaçacaklar, kaçıp kurtulabilecekleri, sığınabilecekleri komşusu Türkiye’de bu kurtulma çabalarına kucak açmış dönem itibari ile. Yunanistan’ın Anadolu’ya yakın adaları üzerinden bulunan her tekne imkânı ile hedef Türkiye’dir kaçanlar için. Ufak tefek sıkıntılara ve sızlanmalara rağmen Türkiye kucak açmıştır gelenlere. Dönem düşküne yardımın prim yaptığı dönem, şimdiki gibi değil. Bakmayın siz öyle bir takım münkir ve münafıkların, bu kaçışların İngilizler tarafından teşkilatlandığı iddialarının atılmasına, İngilizler bu konuda risk almazlar, sadece kaçmayı başarmışlar içinden savaşacak ve müttefik olacakların yardımına koşarlar. Ya Faşist Almanya Yönetimi ne yapar bu kaçışlar karşısında, tıpkı içerideki acımasızlığını gösterir, kaçmaya çalışan tekneleri gerek havadan gerekse de denizden bombalamayı sürdürür, o kadar ki dönemin basını incelendiğinde yer yer Türkiye topraklarının bile bombalandığı haberlerine rastlanacaktır. Almanya Ege Denizinde de önlemleri arttırmıştır, artık “denizaltılar” da görevdedir. Günlerden bir gün “Kaçakları taşıyan bir tekneyi takip eden bir denizaltı” Ayayorgi civarında bir yerde karaya oturur, tüm kurtulma çabalarına karşı kurtulamaz. Bu sırada bir Alman denizaltısının karaya oturduğu haberi Çeşme’de yayılır, duyup ta merak eden Çeşmeliler karaya oturmuş denizaltıyı görmek için tepeden seyretmeye gelirler. Ayayorgi dönem itibari ile turizmden bihaber, sadece kısıtlı şekilde tarım ve hayvancılığa açıktır. Biçilmiş ekin tarlasında eşekler otlamaktadır bir taraftan da, an itibari ile karaya oturmuş denizaltının üst kapağı açılır, Alman Askeri dışarı çıkar, eşek başlamaz mı anırmaya, bir taraftan eşeğin anırması, diğer taraftan Çeşmelilerin tam siper denizaltıya bakması karşısında asker bağırır, “Türklerin alarmı çalıştı” diye bağırarak çıktığı gibi içeri girer ve kapağı kapatır.

Onlar erdi muradına, biz çıkalım kerevetine… Kimse gülmesin, burada ciddi ciddi bir şeyler aktarıyorum. Hem ben mi dedim, kitap yazıyor diye de cevap verebilirim.

ÇEŞME KALESİNİN KAÇINILABİLECEK SONUÇLARI

Çeşme’nin önemli tarihi miraslarından biri mezkûr Kale olup, okuduğum kaynaklardan öğrenebildiğim kadarı ile yapımı, tadili ve ihyası ile ilgili çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgilerden, 14. Yüzyılda Cenevizliler tarafından yapıldığı, Osmanlı Padişahı II. Beyazıt tarafından 1508 yılında önemli ekler yaptırılarak bugünkü haline getirildiği, 18. Yüzyılda ciddi bir şekilde restore edildiği şeklinde kale tarihine yönelik olanların, sanki daha makul olduğu söylenebilir. Ve maalesef her tarihi eserin başına gelen burada da tekerrür etmektedir, süreç içerisinde gerek yapılan ekler, gerekse de restorasyonlarda, antik yerleşimlerin taşlarının kullanılmış olduğu rivayet edilmektedir, diğer yerler ve uygulamalara da bakınca bu durum akla fazla da aykırı gelmemektedir.

Daha önce yazdığım bir yazıda; Çeşme’nin şimdilik en önemli tarihi değeri olarak Kalesini, araştırmalarım neticesinde edindiğim bilgiler doğrultusunda bir de böyle bakın tadında anlatmış idim.

Yine aynı yazıda; Evliya Çelebi meşhur “Seyahatname”sinden Çeşme Kalesini nasıl anlattığını aktarmış idim; “Çeşme kalesi denizin dudağında bir alçak kaya üzerine yapılmıştır. Batı tarafı deniz, doğu tarafı bayırlı bir sahra ve dağlardır. Dağların üstleri tamamen bağdır. Kalenin içindeki bütün evler, batı tarafında, Sakız Adasına ve denize bakan yerlere yapılmıştır. Elli kadar olan bu evlerin damları toprak örtülüdür. Kalenin dizdarı ve 185 kale muhafızı erler bu evlerde otururlardı. Dört köşeli kalesi safi taştan yapılmış çok güzel hoş âbâdır. Kale doğudan batıya doğru uzunca yapılmıştır. Uzunluğu yokuş aşağı hendek kenarınca 200, eni 150 adımdır.

Kalenin çepeçevre yüzölçümü 700 adımdır. Üç tarafı derin ve büyük hendektir. Lâkin batı tarafını teşkil eden kayaları deniz dövdüğü için burada hendek yoktur. Kalenin kıbleye bakan çok sağlam demir kapısı varoşa açılır. Kapı önünde hendeğin üstünde zemberekli bir asma köprüsü vardır. Bu kapıdan sonra içeride bir kat demir kapı daha vardır. İç Kaleye iki kapıdan girilmiş olur. İkinci kapı kuzeye açılır. Bu kapının üzerinde Sultan Beyazıt Velinin fevkâni camii vardır. Venedik gemileri buraya gelmiş, kaleyi boş bulmuş ve işgal etmişlerdi. Kalenin demir kapılarını camiinin altın âlemlerini almışlar ve kaleyi yer yer yıkarak savuşup gitmişlerdi. Sonra padişahın fermanı ile Ak Mehmet Paşa Sakız Adası muhafızı iken bu çeşme kalesini tamir etmiş bir ak inci haline getirmiştir. Bu sırada camiyi esaslı bir şekilde tamir ettirmiş, altın âlemlerle süslemiştir. Kale kapılarını da 50 şer kantar ağırlığında yeniden demirden yaptırmıştır. Hendekleri 20 şer arşın derinleştirmek sureti ile temizlettirmiştir. Kalenin deniz tarafına bakan yerine iki büyük tabya yaparak her birine balyemez topu yerleştirmiştir. Mahzenlerini de binlerce kantar siyah barutla doldurmuştur.”

Bugünlerde mezkûr Kalenin durumu, en azından Güney yönündeki kulesinin beklediği acil restorasyon gereği ile bir kez daha önem arz etmektedir. Bir süredir, meslektaşım İnşaat Mühendisi İzzet Albayrak ile birlikte, Kalenin önünden her geçişimizde bir çalışmanın başlayacağı beklentisi ile baktık yapının duvarlarına, öncelikle kalın duvarların içine su girmesinin önlenmesine yönelik gerekli önlemlerin alınıp alınmamasına ve muhtemel drene edilemeyen duvar içindeki suyun yarattığı tahribata ve daha da önemlisi dikey çatlaklara ve çatlaklara istinaden kulenin şakuli bozulmasına, henüz bir çalışma ne yazık ki söz konusu değil. Bir kez de birkaç taraflarının ortak tanıdığı kişilerce özel uyarı haberi gönderdik, sonuç bekliyoruz. Biz bekleriz şüphesiz de, “Kale” bekler mi bilemiyorum. Benzer sorunların yaşandığı Kuzey Kulesinde birkaç yıl önce yapılan müdahale en azından şimdilik sonuç vermiş görünmektedir. Ancak gerek Cezayirli Hasan Paşa Heykelinden itibaren Batı tarafındaki ana duvar ve kulenin durumu kritik, en azından bize göre, şüphesiz bizler birer restorasyon uzmanı değiliz ancak birer İnş. Müh olarak gözümüzden sıkıntılı durum kaçmamaktadır. Buradan itibaren; “acil müdahale” ya da “acil bilgilendirme” talebi ile durumu fotoğraflar ile ilgililere yetkililere arz ediyorum. Lütfen tarihini seven, tarihine önem veren herkesi konunun önemine binaen, soruna, şüphesiz sorun var ise eğer, müdahale edilmesi talebi yapmaya davet ediyorum. Çeşme Kalesi benim için önemlidir de, esasen Çeşme için önemlidir. Aksi taktirde, aksini düşünmek istemiyorum, Allah muhafaza. Nokta… Hatta 3 nokta…

HASANKEYF

Süryanice “Hesna Kepha”, Arapça “Hisn Kafya” olarak bilinen ve nihayetinde Osmanlıcaya “Hasankeyf” olarak geçen yerleşim, tarihi boyunca içinden geçen yol ve akarsu ve de bir yanı ile Anadolu’ya, bir yanı ile Mezopotamya’ya, bir yanı ile Diyar-ı Acem’e, bir yanı ile Kafkasya’ya, bir yanı ile Arap Yarımadası’na açılan kapı olması sebebi ile kavimlerin paylaşamadığı hatta uğruna çok çeşitli kereler savaşıldığı lakin hiç kimsenin kendinden önceki yaratılmış medeniyeti yok etmediği bir yer olmuştur, ta ki bize kadar. Bir kavimler kapısı olması hasebi ile de yaklaşık 25 uygarlığın izlerine rastlanan bu güzel ve aynı zamanda kutsal topraklar, “Göbeklitepe” bulgusu ile tarımın en eski merkezi olma gerçeği kısmen sarsılsa bile, zirai kültür ve çeşitliliği açısından da, örneğin ilk kez yapılan buğday, arpa, yulaf, kanolanın prototipi kolza, keten, nohut, bakla ürünlerinin yetişmesine insanın müdahil olması açısından da değerlidir.    

Tarihi yaklaşık 11.000 yıl (yazı ile onbirbin) öncelerine dayanan ve ortaçağ dünyasının kültür, ticaret ve siyaset odaklarına da merkezlik yapmış, görkemli ve gizemli ve doğu ile batının buluştuğu bir dinler mozaiği antik kent olan Hasankeyf’i sular altında bırakacak olan Ilısu Barajı, ülkemizin önemli bir kültür mirası olan 25 farklı kültürün izini barındıran ve UNESCO’nun 10 dünya mirası kriterinden 9’unu karşılayan bu antik kenti ortadan kaldırmanın yanında, Ilısu Barajı'nın su tutmaya başlaması ile birlikte tarihi mağaralar, camiler, saraylar, kiliseler gibi tarihi ve kültürel değerler sulara gömülmekle kalmayacak, dünyada sadece Dicle-Fırat su sisteminde yaşayan ve “GAP Doğal Hayatı Koruma Derneği” tarafından hazırlanan raporda da açıkça belirtildiği üzere; nadir yaban hayvanlarının neslinin tükeneceği ve Hasankeyf ve Dicle havzasının yırtıcı kuşlar için doğal göç koridoru olduğu ve dünyada az bulunduğu tespit edilen bu çeşit türlerin bulunduğu alanların bu bölgede olması nedeni ile de buradaki yaban hayatının da biteceği aşikardır.

Dicle kenarında doğmanın ne olduğunu herkesten fazla içselleştirdiğini anladığımız, Hasankeyf’in simge insanı Çoban Ali’yi dinliyoruz, gözlerimiz nemlenerek en sonunda laf şöyle bağlanıyor; “bunu kimse anlamaz, ancak yaşarken bilinir”. Devamla diyor ki, “Mesela Hasankeyf’siz bir baraj yapmayı düşündük. Hasankeyf’i turizme kazandırmak için barajı 1 km önceden bitirilmesini tercih ettik. Tarihi su altında kalmaktan kurtarıp bir turizm cenneti haline getirmeyi planladık. Bunu Hasankeyfli arkadaşlarla düşündük.  Barajın verimi 50 yıllık ve sonra verim alınmayacak. Biz orayı bir Nevşehir, Göreme gibi turizme açmak istedik. Hasankeyf’in tarihi 11 bin yıllık. O tarihi niye sonraki nesillere bırakmayalım ki? Barajı her zaman yapabiliriz. Ama tarih yapmak mümkün değil.” Neyse, kelam çok ancak zayi etmemek adına, sükut. Ve yine, keşke biz de kendisi kadar Hasankeyf’i sahiplenebilsek dediğimiz Çoban Ali’nin bir şiiri ile devam edelim.

Düştüm Hasankeyf yoluna,

Kurbanım sağına soluna
Akan yeşil sularına
Kurban olam Hasankeyf’e…

Nöbet tutan köprüsüne

İki yollu minaresi
Kurban olam Hasankeyf’e
Hayran olam Hasankeyf’e…

Evet; maalesef “Barajlar Kralı” diye tekrarlana tekrarlana doğruluğu gerçekleşecekmiş gibi bir yaklaşım ile nitelenen “meşhur diğer ve malum çoban döneminde” 1960’ların sonlarında başlayan, esasen de bölgeyi ne yazık ki insansızlaştırmayı hedefleyen bir görüntü veren biçimde sular altında kalacak alanda dağınık olarak yaşayan yaklaşık 25.000 kişiyi, size yeni konutlar yapıyoruz, merak etmeyin edaları ve nidaları ile 1.000 konutluk planlamanın ortasında bırakırlar. Sizler “mağara”larda yaşıyorsunuz, sizlere medeniyet getireceğiz, sizlere iş sahları yaratacağız sunumu ile, ki bu sunum ne yazık ki coğrafyanın kadim ve necip milletleri tarafından her daim yutulmuş şeker kaplı malum gıdası oluyor, konu kilitlenmiş, malum zatın ardılları malum zatlar tarafından da bugünlere kadar ite-çeke taşınmıştır. Bu kelamı biz esasen ABD’nin Irak ve Suriye işgalinden biliyoruz ama…

Bir önceki kötü deneyim “Halfeti” örneğinden ders alamamış ya da ders almak istememiş tutumumuz ile, parmağım kör gözüne misali, tarihin, kültürün ve medeniyetlerin yok olması yanında asla telafi edilemeyecek habitat tahribatına göz yumulmaktadır. Bakıyorum şimdiler de, şapkadan tavşan çıkarma ordinaryüsleri, kentin göbeğindeki “Tarihi Roma Köprüsünün restorasyonunun tamamlanarak su altında kalmasını müteakiben de sualtı dalış sporları merkezi yaratılacaktır” gibi, haydi çılgın demeyeyim ama karakoncolos proje projeksiyonu peşindeler, Allah selamet versin. Adama; neden diye sormazlar mı? Neyse. Kültürel değerlerin başka yere taşınıp hayatiyetine devam etmesi gibi ucube savunmalar ise, “ne var canım, Bergama Zeus Tapınağı, ha Bergama’da ha Berlin’de ne fark eder” tadında zekâ parıltısı vermektedir. Ben gittim, gördüm ve yazıyorum. Neler kaybediliyor şahadet etmeden, kimse gak guk etmesin lütfen…

Barajın yapımcı firmaları arasında olan CENGİZ İnşaat ve NUROL İnşaat akıllara çok şey getiriyor olması bir yana, bu çok tartışmalı ve gayri-ekonomik projeyi başta; Hasankeyf'liler, Batman'lılar, Diyarbakır'lılar, Mardin’liler olmak üzere tüm Türkiye, yerli ve yabancı aydınlar, göbek bağı olmayan tüm mühendis, arkeolog, sosyolog, antropolog, sivil toplum gönüllüleri, hekimler, ekonomistler, sanatçılar, kısacası bütün yurtseverler yıllardır istemediklerini ve iptalini tüm ulusal ve uluslararası platformlarda beyan ettiler, ama sonuç şerefli mağlubiyet. Vatana ve Millete hayırlı uğurlu olsun… Neden mi, gayri ekonomik, 28.Eylül 2009 tarihli yazıma bakarlarsa, pırıl pırıl bir kafaya sahip olurlar

 

ÇİFTLİK KÖYÜ ÇEŞMELERİ

 Su çeşmeleri vardır, hayrattır, birileri tarafından, ataları, büyükleri ya da bir yaşanmışlık adına yaptırılır ve herkesin kullanımına sunulur ve bu babtan olmak üzere yad edilme işleri gerçekleşir. Çeşmenin üstüne de kim tarafından yaptırıldığı ve kimin adına hayrat olduğu yazılarak yad edilme işlemine yön ve kolaylık hazırlanır. Hayrat çeşmeler kent sokaklarında olacağı gibi köy yollarında da yaptırılır ki yayan yolculukların bol olduğu alanlarda gelen geçenin su ihtiyacı karşılansın. Bu manada hem insanların su ihtiyacı karşılanır hem de hayrat edilmişliğin hayır dualar eşliğinde yad edilmesi sağlanır. Malum artık köy bakkallarına kadar girmiş “şişe sularının” olmadığı yıllardır söz konusu, öyle bakkalın da adım başı olmadığı yıllar aynı zamanda, bakkal yerine “çerçi”ler arz-ı endam eder ama heybelerinde satılık su yoktur, su dediğin Allah’ın suyu, para ile mi satılırmış, gülerler adama hatta döverler bile belki, kapitalizmin daha, çoban olduğu, halk adamı olduğu iddia edilen ekabirlerin ellerinde bu kadar hoyrat olmadığı yıllardır, görece hafif softtur kapitalizm ve suyu para ile satma cesareti/kararı alınmamıştır kanun marifeti ile. Maksat hayır ile anılmaktır, maksat susayana su vermektir, maksat öteki dünya da amel defterine iyi şeyler yazdırmaktır, maksat maksattır işte, hayratta… Durum kişiseldir aynı zamanda… Yap hayratı kurtar hoyratı mealinden mülhem… Malum “hayrat” Arapça “Hıyr” kelime kökünden gelip iyilikler, hayır işleri manasında kullanılmıştır. Hayratı yapan ya da yaptıran şahıs, hayratı kullanacak şahıslara da bir mesaj iletmek ister; öğrenelim, öğretelim, hatırlayalım, hatırlatalım, unutmayalım, unutturmayalım, hatta unutulmayalım faslından, misalen; “bir çeşme yaptırdım su içmeye, tası yok, kırma kurnasını yapacak ustası yok” …

 

Su Çeşmeleri vardır, sosyal hayatın içinden çıkan ortak değerdir, kamu hizmetidir, önceleri göreceli millet memnuniyeti bilahare de millet desteği yaratmak adına kentin önemli bir parçası haline gelmiş ve getirilmişlerdir. Su ihtiyaçlarının karşılanması, tarihsel gelişimi içindeki ev dizaynlarının temel unsurlarından birini oluşturmuştur, kuyu ya da sarnıç inşaatları mezkûr dizaynların mütemmim cüzlerini oluşturmuştur ancak kolayca anlaşılacağı üzere bu yapıların her daim ve her yerde yapılamayacağı aşikardır ve de bu nedenle bunun yanında mutlaka suyun ve milletin önemine binaen su şebekeleri ve bağlı sokak çeşmeleri yapımı kaçınılmaz olmuştur. Sokak çeşmelerinin dizaynı ise çok çeşitli formlarda gerçekleşmiş olup, kimi tek yüzeyli kimisi 2 yüzeyli kimileri ise 4 yüzeyli olmak üzere kâh evlerin duvarlarına kâh bahçelerin duvarlarına kâh meydanların ortasına inşa edilmiştir. Tam da bu neden ile zaman içerisinde mezkûr inşaatlarda estetik kaygılar da ön plana çıkmış, hatta yönetimlerin yönetsel ve dönemsel rekabetlerinin tezahürü olarak adeta birer sanat şaheseri haline dönüşmüşlerdir. Şehir meydanlarındaki su çeşmeleri estetik değer ilavesi yanında şehir peyzajının zenginleştirilmesi amacı ile mimari değeri yüksek yapıları oluşturmuşlardır. Başta İstanbul olmak üzere, İzmir hatta Çeşme’nin eski su çeşmeleri bilenler açısından bu yazdıklarımın teyididirler esasen. Bilenler Çeşme Meydanındaki mermer kaplı su çeşmesini bilirler, resmen estetik değeri yüksek bir şehir peyzajı elemanı iken aynı zamanda bir sanat şaheseri idi… Çeşme’nin Çeşmeleri, bana göre, yaptıranlar açısından da bir yarışın içinde olduklarının tezahürüdür adeta, genellikle gövde ve özellikle de fasatları kesme taş ile, fasatta oluşturulacak kemerli bir niş ile süslü, nişin içinde monoblok ayna taş, monoblok bir yalaktan ve üzeri kemerli bir kubbeden ve altındaki hazneden, yalak yanlarında gerek su kabını bekletme ya da kişinin oturup dinlenmesine imkan veren oturaktan oluştuğunu bilmekteyiz. Bakmayın önceleri başlayan kötü restorasyonların giderek estetik değeri artan restorasyonlara dönüşmesine siz, yine de gerçeklerinin çok altında işler kotarılmıştır. Umarım yetkili ve ilgililer yaptıkları işe daha fazla ilgi gösterip estetik ve sanatı ön plana alırlar.

Bu genel yaklaşımdan mülhem gelelim, köyüm Çiftlik’in Çeşmelerine, bildiğim kadarı ile geçen yüzyıldan kalan Değirmen Dağı su kaynaklarının köyün içme suyu ihtiyacını karşılamak üzere, şimdilerde Çeşme Belediyesince restore edilen ve Çevre Yolunun Değirmen Dağı eteklerinde kalan bölümünde yer alan, bizlerin “Yukarı Çeşme” dediği 2 yüzlü bir meydan çeşmesi vardır. Mezkûr Çeşme; Değirmen Dağındaki kaynaktan Çeşmeye kadar yeraltından döşenmiş pişmiş toprak borular(künk) ile getirilen suyun köylülere arz edildiği bir Çeşme olup, yapımına ve yapım tarihine yönelik herhangi bir bilgiye ciddi kaynaklarda rastlanılmasa dahi, gerek yapım tekniği gerekse de yaklaşık yapım tarihleri göz önüne alındığında dönemim “Çiftlik Belediyesi” tarafından inşa edildiği tahmin edilmektedir. Köye yerleştirilen mübadillerin ve göçmenlerin geldikleri tarihlerde mezkûr çeşmenin kullanımda olması bu fikri desteklemekte ve güçlendirmektedir. Hatırlanacağı üzere “Çiftlik Belediyesi” ve kamu hizmetlerinin gelişmişliği konusunda Evliya Çelebi Seyahatnamesi kaynaklı bilgileri daha önceki yazılarımda aktarmış idim. Mezkûr Çeşmenin isale şebekesi konusunda zaman zaman tıkanıkları açmak, zaman zaman da su kaynağındaki iyileştirme çalışmalarını, isale hattının pişmiş toprak borular (künk) ile ve boruların ek işlerinde yüksek kalite ile inşa edildiğini gördüğümde şaşırdığımı hatırlıyorum, şimdi de bir inşaat mühendisi gözü ile yapılan özensiz çalışmalara bakınca da hüzünlenmeden geçmek mümkün olmuyor vallahi… Daha sonraları ise demek ki ihtiyaçlar öyle şekillenmiş olacak ki, şu andaki Köy Merkezine, dere kenarında bugün tam da eskiden “Hamit’in Bakkal” dediğimiz yerin (Hamit Türken) karşısına deposu ve gövdesi betondan imal edilmiş ve eski “Yukarı Çeşmeden” beslenen bir çeşme daha inşa edilmiştir. Ancak hatırladığım kadarı ile bu çeşme yaz aylarında faal olamazdı, yine mecburen insanlar Yukarı Çeşmeye giderlerdi su almak için. Eve su alınması gerektiğinde biz çocuklara düşen toprak testilerle eve su taşıma işi aynı zamanda bir eğlence ve eğleşme haline dönerdi, çeşme başı muhabbetleri, görece büyük abilerimizin biz çocukları bir şekilde gaza getirip güreşe tutturmaları ki ben yaşıtım Halil Gemici ile yaptığım güreş adına itiş kakışları asla unutamam, hele hele yarım yapalak bilgiler ile yapılan futbol muhabbetleri, hey gidi günler hey…  

TÜRKMENİSTAN; KRAL ÖLDÜ YAŞASIN YENİ KRAL

Aslolan; “egemenliktir ve de egemenlik sürekliliktir” manasındaki esasen monarşilere ait olması gereken, ne yazık ki her daim geçerliliğini, ama o şekilde ama bu şekilde koruyan “kral öldü, yaşasın yeni kral” Fransa mahreçli söz, krallığın hiçbir kopukluk yaşanmadan devamına delalet etmesi bakımından ayak takımlarının pozisyonunu ifade eder, peki yeni kral ile eski kral arasındaki halef ve selef ilişkisi buna her zaman uyar mı, zinhar… Mezkûr söz bizim ve tüm dünyanın hayatına aynen “kral öldü, yaşasın kral” haliyle geçmiştir, ehl-i vatan için. Bakılmasın “efendim bu söz zannedildiği gibi yeni muktedire yalakalık ile bağlılığı değil, esasen devletin devamlılığını ifade eder” denilmesine, çıkış niyet ve nedeni ne olursa olsun pratikteki karşılığı tam da odur.

Türkmenistan bilindiği üzere, 1917 Ekim Devrimi ile kurulan Sovyetler Birliği'nin Orta Asya'daki 5 cumhuriyetinden biri olup önce 1921 tarihinde Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Türkmenistan Oblastı olarak kurulur bilahare 1924 tarihinde de Türkmenistan Sosyalist Cumhuriyeti olarak birlik içerisinde yer almaya devam eder. Konumuz tarih olmadığı için bu konuya daha fazla girmeyi bir başka yazıya erteleyerek, devam edelim. Sosyalist Cumhuriyet ya herkes öğretim ve eğitim konusunda eşit haklara sahiptir gayri. Bu baptan yazı konumuzu oluşturacak, Türkmenistan Komünist Partisi son iki Merkez Komite 1. Sekreteri; Mukhamednazar Gapurov ile Saparmurat Niyazov  ve bugünkü sistemin son iki devlet başkanı Saparmurat Niyazov ile Kurbankulu Berdimuhammedov ilişkileri üstüne yaşananları aktarmak. Ekim devrimi öncesinde Türkmenistan'da bin kişiden ancak yedisi okuma yazma bilirken, 1946'da bu rakam bin kişide dokuz yüze çıkmış olmasına rağmen ehil ve akli davranışın galebe çalması mümkün olabilmiş midir? Yazıyı okuyup siz karar verin gari…

Mukhamednazar Gapurov; bir köylü ailenin çocuğu olarak Chardzhou (bugünkü Türkmenabad) bölgesinde dünyaya gelmiş, öğretmen okulunu bitirir, öğretmenlik yapar, emperyalizmin Sovyetleri işgal etme girişimine karşı tarihe “Büyük Vatanseverlik Savaşı” olarak geçen savaşa birlik komutanı olarak katılır, savaştaki yararlılıkları yanında ciddi yaralanmalar sonucu ordudan terhis edilir, terhisi takiben çeşitli okullarda öğretmenlik ve müdürlük yapar, politik hayatı da bu arada başlar, parti üyeliği ve çalışmaları neticesinde, öncelikle yerel düzeyde bilahare de ulusal düzeyde parti yetkilisi olur, nihayetinde de 1969 - 1985 tarihleri arasında Türkmenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi 1. Sekreteri olarak görev yapar. Artık emeklilik gelip çatmıştır, bir köylü çocuğu olarak doğup Türkmenistan’ın 1 numaralı kişisi olan Gapurov’un önüne. Aşkabat yakınlarındaki Berzengi köyünde küçük bir köy evinde emeklilik hayatını sürdürmektedir. Partideki yerine ise Aşkabat yakınlarındaki Kıpçak köyünde bir işçi ailesinin çocuğu olarak doğan Saparmurat Niyazov gelmiştir.

Saparmurat Niyazov; babasını “Büyük Vatanseverlik Savaşı”ında kaybetmiş, artık öksüzdür, felaketler kendisi için bitmez ve 1948 de Aşkabat’ta yaşanan büyük deprem felaketinde başta tüm aile büyükleri olmak üzere tüm akrabalarını kaybeder. Artık kimsesizdir ve bir yetimhaneye yerleştirilir, an itibariyle ülkesinde kimsesizlerin kimsesi durumundaki sosyalizm sayesinde Leningrad Üniversitesinde enerji mühendisliği öğretimi alır ve sonuçta da Gapurov’un emekliliği üzerine Türkmenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi 1. Sekreteri seçilir ve de Türkmenistan’ın 1 numarası olur. Gün gelir büyük hile ve desiseler ile yapıldığı iddiası bir türlü nihayetlenmeyen bir oylama neticesinde SSCB dağılır. Akşam haberlerine çıkan beyaz saçlı Niyazov, kendisinin istememesine ve ülkesinde birlikten yana ciddi bir destek olmasına rağmen, dağılma kararının alındığını göz yaşları içinde açıklar. Sabah uyandığında artık kaderi başka türlü çizilen Türkmenistan’ın yine 1 numaralı kişisidir, tek farkla artık saçlar beyaz değil, kömür karasına boyanmışçasına simsiyahtır. Uzun anlatmaya gerek yok, ilk icraat Komünist Partisinin gayri yasal ilanı ve eskinin şeklen birebir devamı ancak içerik olarak 180 derece karşıtı bir düzen oluşturulur. Kaleme aldığı “Ruhnama” adlı kitap ile yeni ülkeye yön vermeye çalıştı, diğer taraftan vatandaşlarına “Müslümanlıklarını” hatırlatarak yepyeni bir düzene geçildi, neler mi yapıldı, neler neler… Haftanın günlerinin adları değiştirildi, yılın aylarının adları değiştirildi, ülkeden çaktırmadan Rusların kovalanmasının yolu açıldı, her kamu kurumuna bir irşad ve diriliş kitabı tayin edilmiş Ruhnama’nın okunma odaları organize edildi, vs vs. Daha çok yazılabilir ama konumuz bu değil. Mutlak iktidarı döneminde selefi Gapurov’un kaçak olduğu iddiasıyla Berzengi’deki küçük köy evini yıkar, ama gerekçesi hangi husumete ya da dostluğa dayalıdır bilinmez, çünkü Gapurov’un 1985 ten beri uzun yıllar oturduğu evin kaçak olduğu tespit edilmiştir işte. Gapurov bahçesine bir derme çatma kulübe inşa eder ve nihayetinde o eskinin güçlü kuvvetli 1 numarası bu şartlarda halefi tarafından mahkûm edilir ve 1999 yılında vefat eder.

Peki; sonra ne mi olur? Kimsenin sonsuz yaşayamayacağı gibi ölüm Türkmenbaşı’nın (Niyazov) da kapısını çalar, hakkın rahmetine kavuşur. Yerine ispatlanamazsa da ciddi ciddi oğlu olduğu söylentileri yapılan Kurbankulu Berdimuhammedov geçer. Yeni başkan selefinden aşağı mı kalacak, zinhar. Hani Firavun’a sorarlar sen niye firavun oldun diye ya, o da der ki eee kimse itiraz etmedi… Durum bu durumdur gayri, güzelim Türkmenistanda. Niyazov’un Rusya’da yaşayan eşi ve yine Rusya’da yaşayıp Türkmenistan’ın tüm tütün mamulü ve sigara ithal ve satış işlerini üstlenmiş oğlu, eş ve babaya son görevlerini yapmak üzere Türkmenistan’a gelirler, ama cenaze töreni sonrası sürpriz bir kararla (aslında değil) tutuklanırlar, iddia baba döneminde yurt dışına kaçırılan ve ağırlıklı Almanya bankalarında bulunan ve Türkmenistan’a ait olduğu iddia edilen paranın geri getirilmesinin yetki devridir. Sonra ne mi olur? Mezkûr zevat serbest kalır, anlamı nedir? Belki yetki devredildi para geriye geldi, belki de tahsilattan vazgeçildi, bilinmez. Peki tüm bu anlatılanlar doğru mudur? Ben bilemem ama Türkmenistan’da çalıştığım dönemde neredeyse her Türkmenden dinlediğim biçimi ile anlattım, yaygın anlatım bu ise ispatlanır düzeyde doğru olsa ne olur, olmasa ne olur… Etme bulma dünyası mı desem, eden bulur mu desem, kimsenin yanına kar mı kalır desem, desem de desem…

Sonuç itibari ile Türkmenistan vatandaşlarına göre de durum “gelen ağam, giden ağam” dan öte değil… Eeeee esasen krallığa karşı değil de kral ve değişimi ile ilgili iseniz size bu yakışır…

 

TÜTÜN ve TÜTÜNCÜLÜK

 Su sıkıntısını fazlaca yaşayan ama elden fazlaca bir şey gelemeyeceği gibi tarım faaliyetinin de sürdürülmesinin kaçınılmaz olması halinde tarımı yapılan bitkiler yörelere göre eşitlilik göstermekle birlikte, su nasibi fazla olmayan Çeşme ve Çiftlik köy ve tarım denince, 1980’li yıllara kadar “tütün” başrol alırdı. Tütüncülük; ailenin tüm bireylerini ayırt etmeksizin ama gücüne ve yeteneğine göre, sürecine dahil eden ve tüm yıl süren bir tarım çeşididir. Tarımsal ikame ve istihdamın yanında endüstriyel ve ticari boyutu da hiç küçümsenemeyecek bir faaliyet olmanın yanında %100 yerli ve milli süreci temsil etmektedir. Sonraları ne mi oldu; bunu zamanın ABD Başkanının “our boys” diye tanımladığı abilere sormak lazım gelir esasen. Sağlık açısından olumsuz olmasının yegâne faktör olması köpürtülerek ve esasen de piyasayı ABD tütün tekellerinin insafına terk edilmesin yolunu açan müstevlilerin yerli bedhahları sahne almışlardır gayri. Efendim bu arada tütün işletmeciliğinin içine Amerikan blend tarzı sunum için kimya sanayii sokularak, başta tiryakiliği artıracak tedbirlerin çoğaltılarak, sağlık sektörünün daha da karlı hale getirilmesinin yolu açılmış ne gam, ne keder. Bu arada gençlik yıllarını bir kadim tiryaki olarak geçirip sonradan nedamet oluşarak sigarayı terk eden biri olarak, şimdiden bakınca iyi ki erken dönemde bırakmışım da şimdi büyüklerimizden fırça yemekten kurtulmuşum diye açıktan seviniyorum.

 

Neyse; biz yine tüm yılı kapsayan aile tarımı faaliyeti kapsamında tütüncülük işine geriye dönelim. Kış aylarının en meşakkatli faaliyeti tütün fidelerinin yetiştirilmesi ile geçer, fidan ocakları hazırlanacak, gübrelenecek, yağmur ya da dolu gibi ocaklara zarar verecek diye o günün koşullarında tedbir almak, doğru ve uygun örtü kullanmak, vs vs, eee tabii o günlerde internet gibi bir kolaylık olmadığından nerede ise noktasal meteorolojik analizlere ulaşmak söz konusu değil, havaya bakarak isabetli tahminler yapmanız gerekmektedir. Fidanlıklarda yabancı otlarla mücadele yine hatırladığım kadarı ile el ile yabancı otların tek tek sökülmesi şeklinde olur ve de tahmin edileceği üzere felaket zordur, fidancılıkta ilaçlama da çok önemlidir hatırladığım kadarı ile mavi küf diye bir hastalık vardı bununla iyi mücadele edilmemesi halinde başarısızlık kaçınılmazdır, ayrıca yine hatırladığım kadarı ile zararlı haşere olarak sümüklü böcek var idi bunda da en etkili ilaç ise, herkes yapar mı idi bilmiyorum ama babam içine su doldurulmuş kırçaklara toparlak yumrusu (siklamen çiçeği kökü) doğrar ve bekletirdi, sonra da fidan sulama suyunda kullanırdı bunu, mezkur haşere ve böceklere karşı iyi bir koruyucu idi. Tohumun ıslatılması, ehven süre bekletilerek tohumun çatlatılması, tohum hazırlanan ocaklara dikilmesi ve yüzeyin ehven nemde tutulması da başarıda bir başka gerek ve etkendir. Fidanlık hazırlanır iken drenaj bile düşünülmelidir aksi takdirde ihtiyaçtan fazla su fidanların iyi yetişmemesine hatta yer yer çürümesine bile neden olmaktadır. Önceden hazırlanmış ahır gübreleri toprak ile yeterince iyi ve doğru karıştırılmalıdır. Bir önceki yıldan doğru ve ehven koşullarda toplanmış ve hazırlanmış tohumlar kullanılmalıdır. Tohum ve fide oranının 3’te 1 gibi olması gerçeği de işin sıkıntısının büyüklüğünün ispatıdır adeta. Tütüncülükte yüksek başarı ve getiri iyi fidan yetiştiriciliği ile doğru orantılıdır, eğer siz yeteri kadar sağlıklı, bol köklü, iyi ve uygun zamanda gelişmiş ve de aynı zamanda yeterince fidan yetiştirememiş iseniz, gerisi hayal kırıklığıdır.

Tütün fidanlarının dikimine ayrılmış tarlaların da hazırlanması ayrı ve zor bir başka süreçtir, yağmur ve tarla tavı gibi takipler doğru ve zamanında yapılacak, tarla birkaç kez sürülecek, tezekli bir yüzey olmaması için tırmıklanacak, bu kabil işlemlerin her birinin layığı ile yapılabilmesi için her ailede, aile büyüklüğü ya da tarımsal faaliyetinin büyüklüğü ile mütenasip sayıda at ve eşek bulunacaktır. Pulluk, tırmık ve bunların yeterince kama ve vida somun gibi yedekleri olacaktır, olmalıdır. Artık hazırlanan tarlalara, fide dikim sırası gelmiş ve aylardan da mayıs olmuştur. Su taşımacılığı için kırçaklar, fide dikimi için karık açılacak çapalar, fidan dikilecek baskılar yeterince ve uygun bulunacaktır. Karık açmak faaliyetin en önemli bölümüdür, fidanın dikileceği tavın yakalanacağı derinlik te bir zorunluluk idi göçürülen fidanın ehven tavda toprağa dikilmesi işin olmazsa olmazdır. Sonradan çevre kuyulardan, olmadı derelerdeki su birikintilerinden taşınan su, dikilen fidana toprakla ilk temasında kendisine can vermek kabilinden “can suyu” olarak verilecektir. Kuyulardan kovalarla çekilen su, atların üstüne bağlanmış kırçaklara doldurulup dikim yerine taşınması genellikle çocuklara düşen bir iş olup, boyu yetişmeyenlerin uygun taşlar bulup telafi etmesi de enteresan bir detaydır. Tarlada taşınan suyun biriktirildiği kırçaklardan süzgülerle dikilen fidana can suyu verilmesi de dikkat ve çaba isteyen bir iş idi, özellikle azıcık derin olan karıklar arasında dikili fidanlara zarar vermeden dolaşmanın zorluğu düşünülünce. Karıkların açılması ise işin zorluk derecesine istinaden ailenin en güçlü kişisine düşen bir görev olup ki genellikle bu rol babadadır, karıkların uygun tavı bulan ama ille de düzgünlüğü açısından övünülen bir durum olup herkes “ip gibi düzgün” karık açma konusunda görüş sahibi olurdu. Dönem itibari ile en bilinen ilaç ise “folidol” idi hatırladığım, ne için mücadele edilecekse ver folidolu gitsin ruh hali hakimdi… Bir diğer detay ise yetişmeye yüz tutmuş tütün fidanlarının gerek dibini doldurmak ve gerekse de zararlı otlarla mücadele kapsamında yapılan çapalama işleri idi ki bu da zor bir faaliyet olup bazen 2 kez yapılırdı. Gerek fidan yetiştirilmesi gerekse de fidanların tarlaya göçürülmesi konusunda zaman itibari ile biz çocukların okul dönemine denk gelmesi nedeni ile fazlaca görev aldığımız söylenemez. Ancak tütün kırma ve dizme dönemi artık tatile denk gelir ve işinde nispeten zorluk derecesi düşük olması nedeni çocukların yoğun katıldıkları bir süreçtir. Sabahları çok erken tarlaya gidilir, sırası ile; dip orta ve tepe sıralaması ile tütün yaprakları tek tek toplanır, keletirlerin içine yerleştirilir, yine eşek ve atlar marifeti ile dizilmek üzere evlere taşınırdı. Hızlı ve kaliteli bir kırım yapılabilmesi için ya sabah çok erken saatler ya da geceleri lüks ışıkları altında kırımlar yapılırdı. Kırılan tütün yapraklarının dizimi ise gölgede tüm ailenin bir arada yürüttüğü bir faaliyet olup işin belki de en eğlenceli bölümüdür. Yaklaşık 1 mt uzunluğundaki tütün iğnelerine tütün yaprakları dizilir, arka tarafındaki deliğe ip geçirilmesi ile de ipin üstüne aktarılır ve oralardan da kargılara iplerinden asılır, oradan da kırmandala denilen askı düzeneğinin üstüne kurutulmak üzere sıralanır idi. Bu süreçte yağmur yağması halinde kurumaya yüz tutmuş tütünü ıslanmaktan korumak asıldır bu nedenle her evde uygun kapama ve koruma malzemesi bulunurdu. Kurumanın bu faslında bir ara kargıların üstünden kurumuş tütünler üst üste evde bir odaya dizilir ve bekletilirdi. Artık kuruyan tütünün neredeyse her evde bulunan baskı makineleri ile baskılanıp balyalanması ve evin en önemli köşesinde, gelecek tütün eksperlerini beklemek üzere depolanması aşamasına gelinmiştir. Ama çok şükür bitti derken gelecek yılın hazırlıklarına geçilecektir. Benim tüm bu süreçte aklımda kalan en güzel taraf ise, tütün fidanlarının tarlalara dikilmesinden sonra hazırlanan ve tüm ailenin bir arada yediği etli ve yoğurtlu “kırçma” denilen yemek idi. Bu yemek ile ilgili ayrı bir yazı yazmak istiyorum.

ÇİFTLİK KÖY ve SAKIZ AĞACI

Çiftlik köy “sakız ağacı” konusunda bir derya deniz ama değerlendirmede ciddi manada geri kalmış ya da olması gereken noktaya gelememiş durumda. Mübadele sonrası gelen atalarımız iki ağaca inanılmaz şekilde hoyrat davranmış görünmekte, sakız ve zeytin, her ikisi de maşallah çıralı ve reçineli olması nedeni ile en fazla tercih edilen yakacak olarak değerlendirilmiş. Sonuçta geldikleri yerde fazla bilinmeyen ağaçlar konusunda tam bir sıfırı tüketme noktası. Sonradan komşunun adaları ile münasebetler geliştikçe görülüyor ki “sakız” ağacı ciddi bir ekonomik değer, yeni yerleştikleri yerin yerli ağaçlarından zeytin ve ürünü zeytinyağını tanıdıkça da sakıza ve zeytine meyilleri artar, ama meyil hızlı olmaz. Çok sonraları iki ürün konusunda da ne yazık ki tüm çalışmalara rağmen rakipleri; Lübnan, İtalya, Yunanistan ve İspanya’nın çok gerisinde kalmaya devam etmişlerdir. Ve görünen o ki trend böyle giderse geride kalınması mukadderat olacaktır.

Sakız ağaçları üstüne Çiftlik Köy başta olmak üzere eski Belediye Başkanlarından Nuri Ertan döneminde bir envanter oluşturulması ve koruma çalışması başlatılır bazı ağaçlar dikenli teller ile korumaya da alınır ancak konunun bir toplumsal faaliyet olmaması halinde ne olacaksa o olur, tespit ve tasnifi yapılan bu ağaçların büyük bölümü heder olur malum faaliyetler çerçevesinde. Zaten def-i bela kabilinden yürütülen faaliyet de sönümlenir gider zaman içinde.

Sonra Çiftlik Köyde bir dernek kurulur, “Çiftlik Köy Eğitim Çevre ve Dayanışma Derneği” adı ile; kurucuları arasında Başkan Nadir Türken, İzzet Albayrak, Muhittin Aydın, Süleyman Atagöz, Metin Gemici’nin de bulunduğu ekip, imar uygulaması neticesinde Çeşme Belediyesi mülkiyetine geçmiş bir alanı kısa sürede sakız ağacı ile donatırlar. Mülkiyeti Belediyeye geçmiş olan bu alan, Belediye Başkanı Nuri Ertan’ın başta tüm itirazlarına rağmen sonradan kabullenmesi ile, Çiftlik Köyün ilk sakız bahçesi olarak zımnen tescillenir, sakız ağaçları Çiftlik Köy içindeki eski sakız bahçesinden alınan çelikler Ege Üniversitesinden Doç. Dr. Murat İSFENDİYAROĞLU tarafından saksılarda köklendirilir, ağaç çukurları Abdullah Çandıroğlu ve Seyfi Yurttaş tarafından makine ile hazırlanır, Dernek tarafından seferber edilen Köy İlkokul Öğrencileri marifetiyle her birisinin birer adet ağaç dikimine katkı sunduğu ilaveten dikimine katkı verdikleri ağaçlara kendi isimlerini de vererek gerçekleştirilir,  şimdi o ağaçlar kocaman kocaman sakız ağaçları halinde olup, çevre yolu üzerinde plajlara gidiş istikametinde yolun sağında kalmaktadır. Zımnen tescili yerleştirilen bir tabela ile de yarı resmiyet kazanır. Tabelada Dernek, Belediye ve Metin Gemici isimleri ortak yer alır başlarda. Sonra yerel iktidar değişir, tabeladan derhal dernek adı çıkarılır çünkü yeni Belediye Başkanı Faik Tütüncüoğlu ile Dernek üyeleri arasında eleştiriye dayalı anlaşmazlıklar oluşur, eee yetki kimde Belediyede, hooopppp dernek adı silinir, sadece Metin Gemici adı bırakılır… Peki sakız ağacı konusunda mezkur başkan ile başka bir atılım yapılır mı, zinhar… Ama onlar da, yeni yapılan inşaatların oturma ruhsatı alınması aşamasında her bağımsız bölüme birer adet sakız ağacı dikilmiş olması şartı getirerek yeni bir karar oluştururlar, katkısı olur mu, evet, şüphesiz olur ama uyanık müteahhitlerle baş etmek kolay mı onlar bir yolunu bulurlar, kimisi mevcut sakız ağaçlarından dallar koparır toprağa dikerler, tıpkı sakız ağacı dikilmiş gibi, kimisi ise küçük küçük ağaçlar satın alır ve dikerler, doğası gereği nazik olan bu ağaçlar yetersiz bakım neticesinde kısa sürede kurur giderler.

Bilahare; yerel yönetim aynı partide kalmak kaydı ile değişir, artık Muhittin Dalgıç vardır Belediye Başkanlığında. O günden sonra gerek Başkanın inisiyatif ile gerekse sakız ağacı farkındalığı oluşması gerekse de toplumsal bilincin yükselmesi ile, sakız ağaçlıklarının kurulmasında kamunun yeniden “baş rol” alması gereği öne çıkar. Çiftlik Köye bu dönemde ilaveten 4 adet daha sakız bahçesi ilave edilirek toplam sayı 6 ya çıkarılır. Dönemin Çiftlik Köy yetkilisi Turgay Soykan’ın da çabaları asla unutulmamalıdır, bu manada emeği geçen herkese teşekkür etmek boynumuzun borcudur. Bundan sonra gelecek yönetimlerden de bir önceki dönemden daha da fazla çaba sarf ederek sakız bahçelerini çoğaltmasını bekliyoruz, istiyoruz ve sürekli de isteyeceğiz.

Çiftlik Köy “sakız festivalinde” öğrendiğimiz teknik ve ekonomik bilgilerin üstünden bir kez daha geçmekte fayda vardır. Bu anlamda sakız reçinesi (mastika) ve sakız uçucu yağı üretiminin merkezi durumundaki Yunanistan’ın Sakız Adası üretimin olduğu her köyde kooperatif marifeti ile örgütlenmiş ve üst birlik olarak ta Sakız Üreticiler Birliği oluşturulmuş, kilogram fiyatı 90 ila 100 euro arasında bir fiyattan satılmak üzere yıllık yaklaşık 150.000 kilogram üretime ulaşılmıştır. Peki; yapılan ihracatın 2 önemli hedefi neresi derseniz, Ameri Birleşik Devletleri ve Türkiye… Canım Yurdumun ne kadar sakız, ne kadar sakız yağı ya da sakız reçeli aldığı konusunda bilgi varsa da ben ulaşamadım. Bu arada sakız yağının piyasa fiyatının da yaklaşık 900 euro olduğunu da ilave etmeliyim. Bu üretim miktarları, bu piyasa fiyatları ile ciddi üretim seviyelerine ulaşılabilirse Çiftlik Köy’ün ekonomisine nasıl bir rakamın girebileceği aşikardır. Bu nedenle teşvik ve destek konusunda kamu yöneticilerinin rol hatta başrol almaları kaçınılmazdır. Aaa sakız ağacı bakımının ve sakız üretiminin ne kadar meşakkatli ve sıkıntılı olduğunu bilmiyor muyum, ziyadesi ile biliyorum, lakin kolay olan ne kaldı ki?

12 ay yeşil kalan sakız, çalı görünümlü olmakla birlikte, gösterilen ihtimam ile ağaç haline dönüşen, tüm Akdeniz ülkelerinde bulunmakla birlikte, “damla sakızı” üretimine uygun olanının doğası, Sakız Adası ile Çeşme ve de özellikle Çiftlik Köy olarak belirtilmektedir, bilim insanlarınca… Daha çok şey yazılabilir ama benden bu kadar, ileri ve teferruatlı bilgi için doğru adres Ege Üniversitesi ve ilgili bilim insanı Murat İSFENDİYAROĞLU ve Çeşmenin yerli üreticilerinden de Çoşkun Vural’dır.

ÇİFTLİK KİLİSE ve MAŞATLIK

Çiftlik köy kilisesi ve hemen yanındaki “maşatlık” dahi, bir dönemi yok edici diye tanımlayanlar tarafından maalesef yok edilmiş kültürel miras listemize dahil edilmiştir. Kilisenin yerinde artık yeller estiğinden sadece Maşatlık Çeşme Belediye Başkanı Muhittin Dalgıç tarafından diğer birkaç kültürel mirasta olduğu üzere yeniden ayağa kaldırılmış bulunmaktadır. Kilisenin yerinde yeller esiyor dememe rağmen sadece bahçesindeki “kotarina” taşlarından zemin kaplamasının minik bir tarafı bulunmaktadır. Mezkûr kaplama Çiftlik 69. Sokak üzerinde yer alan parkın hemen güney-batı tarafında görülebilir durumdadır. Ne yazık ki elimizde konuya yönelik yazılı bir eser yok, varsa da ben bilmiyor olabilirim, şu ana kadar edindiğim tüm eserlerde ne yazık ki bu kiliseden hiç bahsedilmez. Şu ana kadar edindiğim ve Çeşme İlçesindeki Kiliseleri konu alan en derli toplu eser, “Bizans sanatı doktora seminer çalışması” alt başlıklı, danışmanlığını Doç. Dr. Zeynep Mercangöz’ün yaptığı ve Yüksek Arkeolog Aytekin Erdoğan tarafından kaleme alınan “Çeşme İlçesi sınırları içerisinde bulunan kiliseler” adlı çalışmadır. Ne yazık ki burada da Çiftlik Köy’de bulunan hiçbir kilise olmadığı gibi sanki Çiftlik Köy de hiç olmamış gibi davranılmış durumdadır. Mezkûr eserde kayıt altına alınmış, Çeşme içi, Dalyan, Ildırı, Germiyan köylerindeki kiliselerin yapım tarihlerine bakınca 18. Ve 19. Yüzyıllar olduğunu görmekteyiz. “Katopanaya” adı ile maruf alttaki fotoğraflardan ne müthiş bir kilise olduğu kolaylıkla anlaşılacak yapının envantere girememiş olması inanılmazdır. Diğer taraftan Çiftlik Köyün, sadece yörenin 10. ya da 11. büyük ve önemli kilisesi diye bahsedilen “Katopanaya”nın dışında da birçok kiliseye ev sahipliği yaptığı, bugün bile kısa bir arazi ziyareti ile anlaşılabilir. Ayrıca Altınkum’a gider iken denizin ilk göründüğü yerde yani TEDAŞ’a ait trafonun hemen ardındaki tepenin bile “Kum kilise” mevkii diye anılması bile söylediklerimin bir kanıtı olsa gerektir. İlaveten özellikle Pırlanta Plajından sonraki Karaabdullah Mevkiine giden yol üstünde bile hala şapel kalıntılarına rastlanmaktadır. Aşağıdaki fotoğraflarda “Katopanaya” Kilisesinin çok uzaktan, Değirmen Dağı yönünden çekilmiş bir fotoğrafından anladığımız kadarı ile yukarıda verdiğim lokasyon doğru görünmektedir. Bugün tam orada tescilli 2 adet muhteşem taş bina bulunmaktadır ki, çok muhtemeldir kilise yetkililerinin ikamet ettiği binalardır. Bir diğer fotoğraftan anladığımız kadarı ile
bir ayin sonrası ya da öncesi kalabalığın yerel olma ihtimali düşüktür bu da Pazar ayinleri için mezkûr kilisenin adalardan ziyaretçileri olduğu söylentileri olup fotoğraf karesinde bulunanların fotoğrafın çekildiği yöne bakıyor olmaları da bu durumun teyididir diye düşünüyorum. Madem ki iddia o ki; tarlalarda ve çiftliklerde çalıştırılmak üzere adalardan çalışkan ve iş ihtiyacı olan Rum kökenliler buralara getirilmiş, neden acaba “Melek Paşa Çiftliği” diye bilinen bu topraklarda olmasınlar. Diğer taraftan bir dönem nüfusu yaklaşık 4.000 civarında olan, hatta Çeşme’nin 2 nahiyesinden biri olan ve dahi “Belediye” olarak sokaklarında gece aydınlatması için gaz lambaları olan bu yerleşimde kiliseler olmasın, olmaması akla aykırı. Yine fotoğraftan hareket ile; 2 katlı ve bir hayli geniş ve dikdörtgen kesitinde ve beyaz mermer kaplı, çan kulesi dahi görkemli olsun bu büyük bina sadece gösteriş için yapılmış olsun, mümkün değil. Beyaz mermer kaplı olması bilgisi tabii ki fotoğraftan anlaşılmıyor, sözlü tarih kapsamında kayıt altına alınmamış olsa bile, mübadele ile gelen atalarımızın anlatımlarından biliyoruz, ilaveten bugün hala balıkçı barınağının orada, sahipsiz atık vaziyetteki sütunlarından kalan parçalar ile Çiftlik Köy meydandaki Atatürk heykelinin kaidesi içine yerleştirilmiş olan “Çeşme fasadlarından” anlıyoruz.

Bilindiği üzere; Çeşme Belediyesi, Çeşme'nin tarihi değerlerine sahip çıkma iddiasıyla, Çeşme merkezindeki tarihi hamam ve Çiftlik Mahallesi'ndeki eski Hıristiyan mezarlığı ile Kemik Odası'nı restore etti. Ama aynı Belediye, yukarıda detaylarını verdiğimiz kilise artıklarına aynı ilgiyi göstermedi, mutlaka bilmediğimiz başka haklı gerekçeleri vardır… Yıkmak veya sahiplenmemek kısa vadede maliyetsiz bir davranış olmakla birlikte uzun vadede nasıl bir maliyeti olduğunu görüyoruz, ve dahi göreceğiz… Mesela mezkur kiliseyi yıkıp taşlarından parti binası inşaatı yapmak ile sahip çıkmamak şüphesiz aynı şey değil ama lütfen ilgi… Efendim sorumluluk filan kurumlarda denilerek aradan sıyrılmak kolay olsa bile doğru değildir ve kabul görmeyecektir ve de görmedi de…

Diğer taraftan; hemen şu anda yerinde yarım yamalak bir parkın bulunduğu kilisenin güney-doğusunda ve Çiftlik Köy mezarlığının tam karşısında kalan Rum mezarlığı “maşatlık” ve kemik odasının restorasyonu önemli bir çalışma idi, emeği geçenler hep hatırlanacaktır. Kemik odasının kitabesinden yapım tarihinin 1876 yılı olduğu anlaşılmaktadır. Mezarlıkta yer açmak adına eski mezarlardan kemikler toplanıyor, kemik odasına konuluyor ise ve Rum nüfus belirttiğimiz düzeyde ise demek ki kilise en az bundan 100 yıl önce inşaa edilmiştir demek akla pek aykırı gelmez. Çocukluğumdan itibaren maşatlık olarak bildiğimiz bu yer; Türkçe Etimoloji sözlüğüne göre Arapça “Maşhad” kelimesinden türetilen “şehitlik” anlamında zaman ve mekân ismi olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır da maşatlığın neden şehitlik olduğunu biz bir türlü anlayamamaktayız. Mezar taşlarından günümüze ne yazık ki bir şeyin intikal etmediği mezarlığın dış duvarları tamamen eski haline getirilmiş olmakla birlikte mezarlık giriş kapısı konusunda ne eskiden günümüze bir bakiye var ne de bir çalışma. Kemik odası mezarlığın güney-doğu köşesinde yer alır ve tonoz yapılı bir taş bina olup içinde kemiklerin toplandığı bir kemik kuyusu bulunmaktadır.

EVİM - 5

Evet, güzel komşularımız ile devam ediyoruz bu haftada ne kadar detaylı hatırlayıp, ne kadar detaylı anlatsak anlaşılır bir şey olmaktan biraz uzak kalır, bu komşuluk, bu seviyeli ilişkilerin sadece yaşanılarak anlaşılabilir bir şey olduğu aşikardır. Komşular arası çekişmeler olmaz mı idi, şüphesiz vardı. Ama bugünkü kadar mekanik olmayan ilişkiler içinde mutlaka bir sosyal damar öne çıkar idi. O günler canım yurdum insanının “komşuda pişer bize de düşer” sözlerini yarattığı günlerdir, komşu bilirdi ki mutlaka komşuda pişenden ihtiyaç halinde kendisine de bir şey aktarılır idi. Eyyy gidi günler, bakın şimdi yolda yere düşene yardım etmekten imtina eder bir toplum haline gelindi, gelişme bu olmalı ya da olmamalı herhalde… Aaaa biri de çıkar “komşunun tavuğu komşuya kaz görünür” ya da “kötü komşu insanı mal sahibi eder” sözünü de bu komşular yaratmadı mı derse ona da itiraz etmem ama yaygınlığı ve kapsama alanı konusundaki ısrarımı sürdürürüm.

Kendisini tanımadığım ama eşinden bir kahraman gibi bahseden ve bizim de “Horoz Kaptan” (Ahmet Poyraz) olarak birçok macerasını kendisinden dinlediğimiz bir Affa Nine komşumuz var, Affa nine kısa boylu, beyaz saçlı, yaşına göre dinamik, hafızası güçlü birisi olarak sürekli benim de yaş dönemim itibari ile hoşlandığım, eşi Horoz Kaptan’ın özellikle Hindistan taraflarına yönelik yelkenli gemi ile seyahatlerini ve maceralarını dinlemenin tadına doyamazdım. Bize her gelişinde mutlaka sorar ve anlatması isterdim, o da hiç üşenmez bir babaanne şefkati ile sürekli değişik bir macera anlatırdı. Horoz Kaptan’ın oğlu aynı lakap ile “Horoz Halil” olarak bilinirdi, kendisine ait bir tekne ile Fener ve Döküntü Fenerlerinin tüplerini değiştirir, bakımlarını yapar ve fener lambalarının sürekli çalışıyor olmasını temin ederdi. Halil abimiz Sevim ablamız ile evlendi, 2 de çocukları oldu. Artık, Affa nine, Halil abi ve Sevim abla sadece anılarımızda yaşıyorlar. Nurlar içinde olsunlar. Ama özellikle Affa ninenin bana bir torun edası ile Horoz Kaptan’ın maceralarını anlatması daha dün imiş gibi gelmektedir.  

Turgut Usta ve Kâşife Abla, hemen yan komşularımız idi, Turgut Abi, inşaat ustası/kalfası idi, hatırladığım kadarı ile Çeşme’deki birçok evin yapımında alın teri vardır. Şimdilerde yıkılmış, önünde merdivenle ulaşılan geniş pundi (teras)si olan bir evde kiracı olarak oturmakta olan Turgut usta sonradan deniz kenarında uzunca sayılacak bir sürede bizzat kendisinin inşa ettiği eve taşınmışlardı. Özellikle Kâşife abla ve annemin samimi sohbetlerini hatırlamaktayım şimdilerde. Turgut abimizin kirada oturduğu ev, Ilıca’lı Yılmaz abilerin evi idi, bildiğim kadarı ile. Bu evde altındaki damdan geçilerek girilen dar ve dereye kadar uzanan, içinde narenciye, badem, incir ve zeytin ağaçları bulunan bir bahçeye açılırdı.

Turgut abilerin kendi evlerine taşınmasından sonra mezkûr eve Mersin Silifkeli olan ve “Sahil Sıhhiye”de görev yapan Mehmet Abi (Kurt) ve ailesi taşınmış idi, uzunca yıllar komşuluk ettiğimiz bu aile emekliliklerini müteakip memleketleri Silifke’ye geri dönmüşler idi. Bu komşuluk esnasında ilk defa tanık olduğumuz bir olay gerçekleşmiş idi, Mehmet Abinin buraya taşındıktan sonra bir oğlu doğmuş ve adını da Mehmet koymuşlar idi, şimdilerde çok yaygın olmamakla birlikte kullanılan babanın oğul ile aynı adı taşıması, bizim için dönem itibari ile çok şaşırtıcı olmuş idi. Oysa ki bizim alışkanlığımız ve davranışımız olsa olsa oğula babanın adını vermek ile sınırlı idi. Ama sonraları bunun da normal ve makul bir tutum olduğunu yaşayarak öğrenmiş idik. Yıllar sonra Silifke ziyaretimde, Mehmet abinin kendisini görememiş olsam bile kızları ile görüşüp, sağlık ve afiyette olduklarını öğrenmiş idim, tabii ki şimdilerde durum nedir, bilemiyorum.

Cici “Leyla Kabasakal” kışları İzmir yazları da Ilıca’da yaşamaya başlayınca, evlerine Fevzi abi (Ergun) ailesi ile taşındı. Oğlu Nadir Ergun ve kızı Ülkü ile o yıllara dayalı tanışıklığımız var ve Nadir ile halen devam eden arkadaşlığımız bulunmaktadır. Fevzi abi o zaman Namık Kemal ilkokulunda çalışır, ama muhtemelen bütçe kaygıları ve hedef tutturma gerekçeleri ile, yaz aylarında akşamları yakın zaman önce yitirdiğimiz Tansık Usta (Erte) ile birlikte harika hazırlanmış çerezler satarlardı, sonraları bu ekibe Ahmet Erküçük katılmıştır. Çok çalışkan ve becerikli Fevzi abimiz birkaç sinemada da makinist olarak ta görev üstlenmiştir. Bir gün denk getirebilir isem sinemadaki makinistlik günlerine ilişkin anılarını ilk elden dinleyip, yazmak istiyorum. İlerlemiş yaşına rağmen hala deyim yerinde ise dipçik gibi dolaşan abimize uzun ve sağlık dolu bir yaşam diliyorum bu vesile ile de.

Fevzi Abinin bacanağı ve sokağımızın köklü ailelerinden Öztin ailesinden Uğur Öztin ve Ayşe abla ve Uğur abinin annesi Halide Teyze ile birlikte yaşarlar idi, ailenin diğer fertlerinden önemli bir doktor olan, Namık Öztin, sonradan havacı general olan Avni Öztin, sonradan Çeşme belediye başkanı olan Hulusi Öztin, hep güzel komşularımız idi, 3. nesil Öztin’lerden, Uğur abinin çocukları torun Halide ve Hüsamettin halen sokağımızda oturmaktadırlar. Öztin ailesi de büyük bir bahçe içindeki bugün artık tescilli ve korunan bir binada yaşamışlar idi.

Diğer komşumuz, Mustafa Soma ve eşi Tasvip abla, inanılmaz derece çalışkan olup narenciye ve sebze yetiştirdikleri büyük bir bahçe içerisindeki evlerinde yaşamışlar idi, ne yazık ki artık hayatta değiller. Mustafa abinin 75 yaşında bahçede yorulmadan adeta dinlemeden çalıştığı hali dün gibi gözümdedir.

Hemen yanlarındaki evde; Şerif Soma ve eşi Havva abla yaşarlardı, oğulları Hasan Soma artık ne yazık ki hayatta değil. Hasan Soma çok değerli bir futbolcu olup Altay Spor Kulübünde de futbol oynadı ancak yaşanan talihsizlikler neticesinde futbol hayatı uzun süreli olmadı. Aynı evde daha önce Ali Sağdıç ve Ailesi, yaşamışlar idi. Oğlu Mustafa Sağdıç akranım ve okul arkadaşım idi.

Evet bu haftalık ta bu kadar, dip komşumuz Turan için ayrı bir yazı yazmayı planlamaktayım.