MARANGOZ NURİ SAĞIRBAY

Bizim “Bağarası Sokak’ın” muhteşem insanlarından biridir Nuri Sağırbay büyüğümüz, Çeşme’nin mezkûr dönemde belki de yükseköğrenim görmüş bir avuç insanından biridir, bildiğim. Geçen yüzyıl sonuna kadar herkesin gitmek istediği örnek ve hedef okul “Mithatpaşa Meslek Okulu” mezunudur. Mezkûr Okul, döneminin ülke çapında önemli okuludur ve şu anda üniversite adı altında faaliyet yürüten kurumların çok ilerisinde ve fevkinde eğitim, öğretim ve talim terbiye kurumudur. Muhtemelen şimdiki üniversite tabelası taşıyan birçok kurumun rektör ünvanlı muhteremlerini mezkûr döneme ışınlasak okullarda “hizmetli” görevini dahi yapamayabilirler. Meramım şimdiki üniversiteleri karalamak değil elbette, lakin “Mithatpaşa Meslek Okulunun” değer ve önemini vurgulamaktır. İşte böyle bir okulun mezunu Nuri Sağırbay için bu manada ne söylesek azdır. Zaten tanıyan ve bilen her insan kendisindeki eğitim, öğretim kalitesinin tezahürü insani ve ahlaki değerlerin mevcudiyetine şahitliği vardır ve tamdır. Büyüğümüzün “sireti suretine aksetmiş” atasözü mucibince bir hali her daim vardır, aldığı eğitim ve öğretim layığı ile içselleştirilmiş olup, her bir detayı yüzüne aksetmiştir.  

Nuri Sağırbay büyüğümüzü kısmen narenciye kısmen bahçecilik faaliyetlerine tahsis ettiği küçük lakin son derece düzenli ve tertipli bahçesi ile hepimiz tanıdık. Öyle ki artık sağlığının kendisine hareket imkânı tanımadığı dönemde bile ailesi üzerinden düzen ve tertibin temini konusunda bugün bile örnek gösterilecek bir titizlik seviyesindedir. Bahçenin sebze bölümünde benim bildiğim kadarı ile Çeşme’nin, Kurupa Faik’ten sonra tek enginar yetiştiricisidir Sağırbay Ailesi. Benim bilgilerim bu şekildedir, ilk tohum ya da “kök kardeş” Sağırbay Ailesine Kurupa Faik Çağlayık tarafından verilmiş. Hani şimdilerde canım Yurdumun her tarafında bilinen meşhur “Çeşme Enginarı” var ya, işte bu faaliyet 1960’lı yılların başında bu biçimi ile başlar. Yine Nuri Sağırbay mahdumu Zafer Sağırbay ile muhabbetlerimden öğrendiğim kadarıyla mezkûr dönemde İzmir Balçova’da da 2 üretici vardır. İşte Nuri Abimizi bu yönü ile de daima yâd etmemiz gerekir, Çeşme enginarı konusunda ve bu günlere gelmesinde önemli ve çok ciddi katkıları vardır. Abi diyorum, esasen Nuri Sağırbay, yaş itibariyle babamın dahi abisi konumundadır lakin nedendir bilinmez, belki de biz onları hep genç görmek arzusunda olduğumuzdan “Abi” makamını münasip görmekteydik… Enginar ziraatı konusunda, çocuklarından akranım Danış vasıtasıyla safahat açısından hayli bilgilenmiştim, dikimi, uyandırılması, çapalanması, yaprak alınması, sulanması vs. açısından çok da kolay olmayan bir süreçtir. Hatırladığım en şatafatlı taraf ise hasadın, kasalarda, yayılan kâğıt ambalaj içine yerleştirilip en üstünün de kâğıdın bir bölümü ile kapatılıp, iplerle güzelce sabitlenmesidir. Bu belki de bizlerin gördüğü, üreticiler tarafından gerçekleştirilen ilk ambalaj özeni ve düzenidir. Kasalara bu düzen içinde yerleştirilen enginarların artık İzmir’de teslim adreslerine hareket zamanıdır gayri kısmi görev tamamlanmıştır.  

Nuri Sağırbay büyüğümüz, meslek okulu marangozluk el sanatları mezunudur ya, Çeşme’nin önemli marangozhanesini açar, gayet başarılı çalışmalar faslı ilerlerken sebebi çok da belirlenemeyen rahatsızlığa düçar olur işlerini yine aramızda olamayan çırağı ve sonranın da önemli marangozu Hasan Öksüz abimize devreder. Artık 1969 depremi sonrası yeni ve yola yakın yapılan eve taşınılmış ve yaşanılan talihsiz ve tarifsiz rahatsızlığın neticesi ile maalesef salonun yola bakan pencere kenarında sürekli oturmaya mahkûm olunmuştur. Büyüğümüzü en son hatırlayabildiğim hali budur, geçirilen çok ağır badireler vardır hayatında, hem dönemin hem de zati şartların ağırlığı artık omuzlarına iyice çökmüştür lakin son derece hayata bağlıdır. Ben geçerken eğer pencerede ve beni görmüşse mutlaka pencereyi açar, bana her daim seslendiği biçimiyle “ne yapıyorsun be arkadaş” diye başlar dakikalarca muhabbet ederdik.  

Nuri Abimiz, gördüğüm gençlik fotoğraflarından giyimi ve kuşamı da son derece asri ve günün şıklığını yansıtır vaziyette seçimler yapmaktadır. Zaten eşi Aliye Ablamız ise bizim mahallenin 2 önemli terzisinden birisidir bildiğim, başkaları da varsa ve ben hatırlamıyorsam bunu da benim haneme eksi diye yazsınlar. Aliye Abla son derece bilgili, çalışkan, disiplinli ve en önemlisi 3 erkek 1 kız çocuk, tamamı da başarılı öğretim hayatı geçirir vaziyette büyütülecek, herkese nasip değildir. Aile büyükleri tam manasıyla Cumhuriyet Çocukları olarak, her çocuğa öğretimleri konusunda gerekli ehemmiyeti göstererek ne denli özverili ve başarılı olduklarını kanıtlamışlardır.

Deprem 1969 senesinde eski evi yaşanmaz hale getirdi demiştim ya, esasen eski ev diye benim hatırladığım havuzun üstündeki ev de, bir önceki merkezi Sakız Adası olan depremde, bir önceki evin hasar görmesi sebebiyle yapılmıştır. Hatırladığım kadarıyla havuz bahçe sulama maksadı ile yapılmış önceleri dolaplı sistemle çalışır iken bilahare elektrikli motor türbüne geçilerek dolap kuyusundan temin edilen su ile doldurulur ve makul bekleme süresi sonrası da bahçe sulama faaliyetlerinde kullanılırdı. En eski ev deprem nedeniyle oturulmaz hale gelince, belki temel yapma işinden kurtulmak ve kısa zamanda barınma sorununu çözmek, belki var olan alanı etkili kullanmak adına mezkûr havuzun üstüne ev yapılır. Havuz üstüne ev yapımı hemen akla sivrisinek mevzuunu getirse de hatırladığım ve Zafer Sağırbay’ın anlattığı kadarıyla bu konuda hemen hemen hiç sıkıntı yaşanmadığı yönündedir.

Nuri Abimizin evine, maalesef büyük oğul Ali Rıza Sağırbay’ın 1971 yılında bir eğitim uçuşu sırasında elim bir kaza neticesinde uçağının düşmesiyle vefat haberi bir ateş topu gibi düşer. Yaşanılan bu talihsiz ve tarifsiz travma vücut kabiliyetleri iyice azalan Nuri Abimizin omuzlarına daha da büyük bir sıkıntı yükler. Ölümüne kadar oğlunun meç’i (kısa kılıç), Türk Bayrağı ve diğer hatıralarının asılı olduğu panonun önünde oturdu, pencereden dışarıya baktı. Duyduğum kadarıyla da vefatının hemen öncesinde muhtemel hissetmeyle birlikte “Oğlum sana geliyorum” diye de mırıldanmış.   

Enginar ziraatı konusunda geriye kalan ve bugün “meşhur Çeşme Enginarı” diye anılan bir mefhum varsa bunu kendisine borçlu olduğumuzu unutmadan konu üstüne konuşmalıyız. “Nuri” olan torununda adı yaşayan lakin kendisi de asla ve kat’a unutulamayacak hatıralar bırakan büyüğümüzü büyük bir saygı ile yâd ediyoruz. Yine hep yaptığım üzere, tüm kayıplarımızı da bu vesile ile saygı ve minnetle yâd ediyorum…

AHMET ABİ (ÇAYLI) ve ÇEŞME AHVALİ

 Gençliğimizin kış akşamlarının kahvehane buluşmaları rutini üstüne evlere gidilmeden bir başka rutini sahilde grup halinde yürümek idi. Kahvehanelerde bizim yörede çok yaygın oynanan “maçakızı” iskambil oyunu ile yeni yeni yaygınlaşan bira içilmesi tamamlandıktan sonra, kahvecinin kovması ya da dönemin gecelerinin tek hâkimi kanun adamı “Bekçi Recep’in” duydunuz zilin sesini kesinliğinde bekçi düdüğünün duyulması üzerine kendimizi sahilde bulurduk. Gençlik başımda duman halleri, oynanan iskambil oyununun kesafetiyle muhabbet edememenin verdiği rahatsızlık, hem sahil yürüyüşü yapılmayı hem de derin mevzulara dalan konuşmalara vesile olurdu. O muhabbetler, efendim rüzgâr var, rüzgâr çoktur gibi bahanelerin arkasına saklanılarak iptal edilecek bir faaliyet de değildir, mutlaka yapılacaktır. Haliyle ve para durumumuza bağlı içilen biranın genç ve dinamik vücutlarımızda birikiminin fuzuli bölümünün def edilmesi de söz konusudur. Günün önemine binaen irticalen tayin meseleler üstüne kafa yormalar, kendimize özgü ciddiyet içerisinde yapılırdı. Devir itibariyle de, din ve ideolojinin akranlarımız arasında tasnif ve tefrik yaratamamış olması hasebiyle, hep bir halli misali, her fikri ve inancı savunan arkadaş grubu olarak yapılırdı bu yürüyüşler… Ailelerimizin dini ve siyasi tercihlerinin tam tersi esasen de dönemin meşrebine çok uygun bir siyasal format içinde idik sanki… Neyse bu genel değerlendirmeler yeter, Ahmet Çaylı büyüğümüzün bizdeki anılarına marş…

Ahmet Abi, Canım Yurdumun; “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller yetiştirmek” umdesine mütenasip yetiştiğini düşündüğüm bir büyüğümüzdür. Bilgili, görgülü, bildiğini yapabilen, yaptığını anlatabilen, anlattığı dinlenebilen, dinlendiğinde bilgisinden nasiplenilen birisidir… Hülasa benim gözümde Çeşme’nin bir diğer “kitapsız feylesofudur”, yaşanılanlardan çıkardığı hayat ders ve özetleri, bunları yeniden yeni haliyle sunuyor olması, bulunulan dost sohbetlerinin olmazsa olmazı ve dahi arzu edilen en önemli parçasıdır. Ahmet Abinin; özellikle teknede kurmuş olduğu sofralardan, denk geldiğimizde nasiplenmiş birisi olarak yenilenden çok konuşulanın önem arz ettiği aşikârdır. Bu sofralar aç karın yerine aç fikriyat ikmaline matuf mevkilerdir… Benim bulunduğum dönemlerde mevzu, güncel memleket problemleri, çözümleri ile bunların zati hayatımıza tezahürüdür genellikle… O kendince derlediği, toparladığı fikirlerini inanılmaz tatlı dili, mevzuyu pekiştirmek adına müthiş mimik kabiliyeti ve vurgulamaları ile anlatırdı ki tadına doyum olmazdı… Bu konuşmalardan her zaman fikri ittifak çıkar mı idi derseniz, şüphesiz ki hayır…

Ahmet Abi bir diğer tarafı ile de inanılmaz nüktedan birisidir, etrafındaki herkes bu duruma alışıktır. Bazen, ciddi bir itham ve iddia ile latife durumu, kendisinin rolü ziyadesiyle içselleştirmesi ve yüksek kabiliyetle icrası neticesi karışır durur, bazı problemlerin tezahürü de kaçınılmaz olurdu. 

Bizim, kahvehane çıkışlarındaki rutin sahil turlarımızdan birinde, Barınak tarafından geriye döndük geliyoruz, uzaktan Ahmet Abi göründü, hafif de meylenmiş ve demlenmiş vaziyette bize doğru geliyor. Loş ışık altında, bizim gruptan beni hedefleyerek; “Ruhi, sana adam diyenin…” diyerek bize doğru geliyor, bekliyorum ki, ilave bir şey daha desin ve ayaküstü muhabbete başlayalım… Ağır adımlarla, bize doğru geliyor, lakin nakarat devam; “Ruhi, sana adam diyenin…”. Hay Allah, “ne oldu, acaba Ahmet Abi’ye de bana hakaret ediyor” diye düşünmeye başladım aynı zamanda benim de sinirler motoru çalıştı. Yaklaşıyor, lakin tekrar edilen kelam değişmiyor… Ahmet Abi, bilge, nüktedan, kötü bir şey düşünmek istemiyorum, nakarat aynı yaklaşıyor… Artık, ben de gençlik var, arkadaş grubundan da yüzüme “bir şey demeyecek misin?” edasıyla bakışlar çoğaldı, istenmez bir gerginlik oluştu… Artık diyaloğun değişmesini bekliyorum, ilave bir kelam bekliyorum, nafile… Artık, Ahmet Abi, bunun üstüne bir de tokat atar diye düşünmeye başladım, peki öyle bir gelişme karşısında ne yaparım diye düşünüyorum bir taraftan da, bana münasip de olmasa gereğini yaparım diye karar aldım. Birden “Ruhi, sana adam diyenin taaa …….., sen bir meleksin, meleksin şerefsizim” dedi, sarıldı… Tam ters köşe, yine yaptı yapacağını, bizi yaklaşık 10 – 15 dakika çalıştırdı, gerdi. Ama sonuç fevkaladenin fevki… Senin muhabbet ve latifelerini hala özlüyorum Ahmet Abi…

İkinci Dünya Savaşında Ege Denizinin bir insan ve malzeme kaçakçılığı alanı olduğu, kaçakçıların cirit attığı bir yer olduğunu yazmıştım defalarca daha önceki yazılarımda. Bu savaş bakiyesi vasatın Demokrat Parti döneminde özellikle Yunanistan Adalarından bize, bizden oraya biraz da şekil değiştirerek artan kaçakçılığın kimler tarafından ve nasıl yapıldığı konusunda anladığım kadarı ile kimse Ahmet Abinin bilgisine ve tanıklıklarına müracaat etmemiş, oysa ne hikâyeler var, ne değerlendirmeler var… Bizim muhabbetlerin zaman zaman önemli bölümünü bu iddia ve değerlendirmeler alırdı, hatta benim çok yakınımı dahi kapsardı. Hepsi geçti, gitti, her şey herkesin yanına kaldı, bilgiler de Ahmet Abi’de…

Ahmet Abi, Tekke’nin daha plaj diye tanımlanmadığı dönemlerde, Çeşme’nin o yönünde son evin sahibidir, kayaların üstüne yapılmış iki katlı taştan mamul beyaz boyalı küçük ev, kendisini Çeşme’nin bu tarafının “uçbeyi” tayin etmiştir adeta… O devirde, plaj mefhumu henüz Çeşme’ye gelmemiştir, denize girilmiyor mu, şüphesiz giriliyor da, bu plaj kelimesi sonradan icat olunmuştur, Çeşme’de… Ilıca’da plaj vardır ama o kadar… Şimdi onun o evi yerinde otel ve restoran bulunmaktadır.  

Ahmet Abi, bizim aynı zamanda başta da belirttiğim üzere oynadığımız “maçakızı” oyunun müdavimlerinden olup, iddiası ve kahkahası bol oyunların oynanmasının yegâne azasıdır… Yenilgiye kızmaz, üstüne doğru oynanmasına kızmaz, hayatın diğer alanlarında olduğu üzere oyunda da “çelebi” lakaplıdır, anlayacağınız. Kendisini hep anlattığım tarafı ile hayatımın sonuna kadar anacağım, ışıklarda ol Ahmet Abi… Ahmet Abinin, kardeşleri de bizim oyunların daimi üyesidirler, bir taraftan artık aramızda bulunamayan, Kazım Abi, lakabı “Kel Kazım” gerçi bu deyime çok kızar, “bana kel değil, hafif seyrek deyin” diye fırçalardı bizleri, diğer taraftan hala dostluğumuzun sıkı sıkı devam ettiği Nihat Çaylı… Nihat’a bitimsiz bir hayat dilerken artık aramızda olmayan büyüklerimizi de büyük bir saygı ve minnetle yâd ediyorum…

Ahmet Abiyi, şimdi öteki dünyada, etrafına topladığı diğerlerine tatlı tatlı hikâyeler anlattığı haliyle hayal ediyorum ve inanıyorum ki mezkûr diğerleri de can kulağı ile onu dinliyorlardır, artık Kevser Irmağından akan tılsımlı su düşünsün gerisini… Ahmet Abi yattığın yer seni incitmesin…

UĞUR ÖZTİN Ve KARAYILAN

 

Komşumuz Halide Hanım büyüğümüzün oğullarından biridir Uğur Öztin abimiz, babamın akranı ve çocukluk arkadaşıdır. Eski adı ile “Bağarası” olarak bilinen mahallenin resmi adıyla “Sü. El. Maksud Efendioğlu Sokağı” ya da vatandaş arasında bilindiği üzere “Ovacık Yolu” üzerinde halen bir ölçüde “korunabilmiş tek evin” dört çocuklu ailesinin en gencidir. Esasen bizim sokağımız, Bağarası Mahallesinin meyve ve sebze bahçeleri içinde 2 katlı geniş, aynı zamanda büyük ailelerin ziraat ile içiçe yaşadığı doğa ile uyumlu eski ama sağlam, estetik evlerden oluşmaktaydı. Sadece Uğur Abilerin evi tek katlıydı ama çok güzeldi hala da öyle güzel… Hatırladığım yolun aksine, bahçe tarafına bakan mutfaktan bahçeye açılan güzel kapıdan çıkınca, her türlü Akdeniz türü ağacın yeterince miktarda bulunduğu bahçede bulurdunuz kendinizi, hele görece büyük ve yeterince gelişmiş Çeşme Mandalinlerinin görüntüsü sizi teslim alırdı… Maalesef tüm diğer evler imar uygulamalarına kurban gitti lakin Öztin’ler orayı koruyabildiler, gerekçesi her ne ise takdire şayan bir durum. Uğur Abi, işte böyle bir evde annesi Halide Hanım büyüğümüz ile birlikte yaşadı, uzun yıllar… Doktor Namık Öztin İzmir, sonradan havacı generalliğe kadar yükselen Avni Öztin Ankara, Eskişehir, önceleri İzmir’de yaşar iken yaşanılan kesif rekabetin CHP kanadının Belediye Başkan adayı olarak tekrar Çeşme’ye dönen ve birkaç dönem de Belediye Başkanlığı yapan Hulusi Öztin Abimiz de Karadağ tarafında bir evde hayatlarını sürdürdüler… İyi komşularımızdı hala da iyi hatırlanırlar… Çeşme dışındaki tüm torunlar yaz aylarında geldikleri “büyük” ziyaretlerinde bir arada bulunduğumuz, nedendir bilinmez lakin sadece erkek çocukları ile arkadaşlık yürütüldü yaygın olarak… Namık Abimizin büyük oğlu Tayfun ve Avni Abimizin büyük oğlu Bahadır ziyadesiyle birlikte olduğumuz torunlardı… Maalesef birkaç yıl önce Tayfun Arkadaşımızı da kaybettik… Onun bir de Almanya yaşanmışlıkları vardı, bu aile ile birlikte mi idi, yoksa sonradan tek başına mı idi, şimdi hatırlamıyorum… Torunların tamamı iyi öğretim görmüş, davranış konusunda son derece asri, görgü, bilgi seviyesi yüksek çocuklardı…

Uğur Abi; hem aynı sokakta oturuyor olmamız sebebiyle hem de bir vade Dayım Yaşar Karagöz ile minibüs işletme konusunda ortaklık yapmaları sebebiyle sık gördüğümüz, sıkça adını duyduğumuz bir durumdaydı. Esasen Çeşme’nin mezkûr devirdeki nüfusunun da 3.000’e yakın olduğu düşünülürse zaten herkesin herkesi ziyadesiyle yakın tanıdığını söylemek mümkündür. Uğur Abi ile en sık görüştüğümüz devir ise yaz ayları olurdu. Ailemin Çiftlik Köyündeki zirai faaliyetleri döneminde, köylümüzün “beyaz ekmeği” keşfedip, yaptığı tercihi ile de artık köylere Çeşmeden ekmek getirilmesi dönemidir. Çiftlik’in yegâne dolmuşu Uğur Abi ile Dayım Yaşar Karagöz’ün ortak minibüsü “Karayılan” tariflemesi ile maruf, her sabah erkenden ekmekleri köyümüzün “Kahveler Önü” olarak bilinen meydanında dağıtıma hazır hale getirirdi. Ekmekler bugünkü ekmeklere benzemez idi, ortak tarafı yoktu, hikâyeleri ise asla benzer değildi… Dönem “yerli malı yurdun malı, herkes onu kullanmalı” tercihinin baş üstü edildiği dönemdir, esasen “paramız var ki ithal edebiliyoruz” şımarıklığı da zuhur etmemişti daha… Artık ahalinin ciddiyeti mi? İdeolojinin sağlamlığı mı? Ben söylemeyeyim de, herkes kendince yorum yapsın. Neyse, sabahın erken saatinde, güzel Çiftlik’imizin o devirde daha da güzel havası içinde, deyim yerinde ise yerli hatta kesif yerel malı undan mamul nar gibi kızartılmış ve mis gibi kokan ekmekler sahiplerine giderken insanlar arası koyu muhabbete dayalı sosyalleşmeler yaşanırdı… Artık Köylümüz kara ve kuru ekmekten kurtulmuştu, memleketin ufukları kadar nurlu görüntüde ekmeğe de kavuşulmuş idi… Şimdilerde de o dönemin tam tersi kara ve kuru ekmeğe kavuşma çabaları yaşanıyor, dün beyaz ekmeğe kavuştuk diye böbürlenen necip atalarımızın biz torunları bugün menşei bile tam bilinemeyen unlardan mamul kara ve kuru ekmek için çabalar dururuz… Ne yaman tenakuz, evet çok yaman… Neyse, Uğur Abi ekmek dağıtım işi yürürken, Çeşme’den haberler aktarır idi etrafındaki arkadaş ve dostlarına… Gerçi bir dönem sonra gazete bu işi üstlenmiş idi…  

Minibüs “Karayılan” “Thames Trader, yol ver birader” çıngılı ile yollarda boy gösteriyordu, biz de bu çıngılı sebebi bilinmez beğeniyor ve tekrarlıyorduk. Mezkûr minibüsün bir benzeri de Ovacık Köyüne çalışan ve bildiğim kadarıyla da benzer hikâyesi olan ve Fehmi Karababa büyüğümüze aitti. Fehmi Abinin minibüsü lacivert değil kırmızı idi, bilinçli bir seçim mi bilemem lakin Ovacık’a kırmızı, Çiftlik’e lacivert… Otomobil teknolojisi devir itibariyle bize kadar gelebilecek reklam ve tanıtım kampanyalarından uzak ya da biz onlardan uzak artık hangisi doğru ise… Sadece Kaymakam, Jandarma ve Polis jeep’i dışında başka araç görmemiş nesle bunlar çok güzel ve tılsımlı görünürlerdi…

Ben, Dayı Çocukları ile birlikte, belki de onların himmet ve delaletiyle minibüsün içine kurulur müzik dinlerdik… İlk defa gördüğümüz şeylerden biri de “pikap”, “plak çalar”… Karayılan’ın şoför mahallinde tam da ortaya gelecek vaziyette konsolun alt tarafına monte edilmiş vaziyette olup, dönemin kötü kaplamalı yollarına rağmen çalışmaya devam edebilecek şekilde süspansiyon düzenekleri ile teçhiz vaziyettedir. Nedense aklımda kalan en önemli tarafı “direk aküye bağlı” oluşudur… Orada dönemin en önemli şarkısını yine dönemin en meşhur şarkıcısı Sevim Tuna’nın sesinden defalarca dinlerdik, “Bağdat Yolunda”…  “Bir bakış baktın, Kalbimi yaktın, Aşkın kemendini boynuma taktın, Bahçende gülün, Kapında kulun, Olmaya razıyım sevgilim senin, sen bir şahinsin ben garip serçe, attın kalbime demirden pençe". Sözler aynen böyle idi, bugün bile ezberimdedir… O yaşta bir çocuğun müzik zevki nedir, ne olmalıdır, bihaberiz bu durumdan, kaldı ki sahip olunan da budur…

Uğur Abi, oldukça uzun boylu tüm akranları gibi kilo problemi olmayan, sokağımızın yakışıklı abilerinden idi… Eşi, Ayşe Ablamız, hem tatlı dilli, hem son derece sevecen hali ile her daim gülümseyen yüzü ile adeta mahallemizi aydınlatırdı. Daha önceki yazılarımda da bahsettiğim üzere Feyzi Ergun Abimizin eşi Adile Ablamızın kardeşidir. Annemin durumu iletişim kurmaya müsait olduğu sürenin sonuna kadar Ayşe Abla ile kâh telefon, kâh yüz yüze samimi görüşmeleri devam etmiştir.

Uğur Abi, sonraları hangi şartlar kendisini bakkallığa yöneltti ise bilmiyorum lakin orada da tıpkı minibüsçülükte olduğu üzere, hem iddialı hem de çok başarılı oldu. Mezkûr dönem “bakkallığın” henüz tekeller tarafından el konulan sektör olmadığı dönemdir, toptancı da, perakendeci de görece bağımsızdır… Bugünkü Çeşme Turizm Müdürlüğünün bulunduğu yer yani Bandrot Osman Ağa Camisinin altındaki yer bir tarafı ile Uğur Aninin Bakkaliyesi diğer tarafı ile diğer komşumuz efsane muhtar ve efsane Somalı Gazozları sahibi Mehmet Soma’nın manav dükkânı idi.  Bu Cami bizim çocukluğumuzda Küçük Cami diye bilinirdi. Babamın ve takipçisi benim, bayram namazlarına dâhil olduğumuzu yazdığım Cami yani...

Başta bu iki minibüs olmak üzere yazılacak çok şey var şüphesiz lakin yer sınırlı, bu vesile ile başta mahalleden arkadaşlarımız Halide ve Hüsamettin’in babaları Uğur Abimiz olmak üzere artık aramızda olamayan tüm büyüklerimizi saygılarımla yâd ediyorum. Yattıkları yer incitmesin…

SAĞIR İBRAHİM ve KAHVEHANESİ

Geçtiğimiz günlerde bir önceki Belediye Başkanı Ekrem Oran döneminde gerçekleştirilen projelerden birisi olan “Çiftlik Seyir Terasına” gittim, hafta sonu olmamasına rağmen ziyadesiyle kalabalık hatta yer bulamadık, kenardaki setlerin üstünde oturduk, benzerleri ile rekabette hiç zorlanmayacak kalitede “çay demlenmesinden” biz de nasiplendik. Bidayette proje bazıları tarafından çok sert eleştirilmişti hatta Ekrem Oran’ın tercihlerinin isabetsizliği ve antikollektif irade ürünü nitelendirmesi ile de yaftalamıştı… Evet, sonuçta yeni belediye başkanı da bu konuda devamlılık kararı almış ve görünen o ki isabet edilmiş… Biz beğenelim beğenmeyelim, sonuçta vatandaşın teveccühü orayı devamlı dolduracak düzeye ulaşmış, işte en hakiki yoklama… Şahsen ben kış yaz tefriki yapmaksızın zaman zaman gidip özellikle de durgun havalarda emsalsiz manzaranın keyfini çıkardım ve çıkarmaya da devam ediyorum… Emeği geçenler, kendilerine teşekkürü, gelenlerin yoğunluğu ile ölçebilirler, en kestirme test budur bence. Bu manzarası ve çayı güzel yer için küçük bir “çekince” koymak istiyorum açıkçası, bilindiği üzere canım yurdumun salgın illeti “özelleştirme” burada da bir gün kapıyı çalar mı? Umarım çalmaz… Siz bakmayın bazı esnaf lakırdı ve takıntılarına, “belediye çay mı satarmış” hafif dalga odaklı takılmalara, Belediye konser düzenler de çay mı satmazmış… Ne var bunda hem güzel, hem de görece ucuz çay… 

Son gittiğimde yer bulamadık dedim ya, kenardaki set üstüne oturunca bir tarafı ile renklerin dans ettiği Homeros’un deyimiyle “şarap rengi” denizi Ege’nin üstü ve karşıdaki Sakız Adası ışıklarının resmigeçidi ve yana söne değişimi, diğer tarafı ile de canım yurdumun ahalisinin vaziyeti… Aileleri ile gelmiş çok farklı yaş gruplarındaki çocukların masalar arasındaki ahenkli ve keyifli koşuşturmaları ve bunlara verilen tepkileri görünce kendi çocukluğuma uçtum, gittim. Gerçi ben ailemin işleri nedeniyle bu zevk ve keyif ortamlarından fazlaca yararlanamamış olsam dahi son gözlemlerimdekine benzer akılda kalıcı, iz bırakıcı hayatlar yaşandığını biliyorum. Nerde mi, tabii ki Çeşme Meydanında… Kime ne ve nasıl dokundu ise, nesini beğenmedi ise gayri, meydan düzenliyorum numarası ile deniz kenarında, anlamlı düzenlenmiş bir platform üzerinde, arkasını Sakız Adasına dönmüş, Mustafa Kemal Atatürk büstünü alıp götürdüler başka yere başka bir şekilde yerleştirdiler. İşte o heykelin, şimdiki Kent Müzesinin ve Ertan Otelin arasındaki alan, yine şimdi Ertan Otelin yerindeki mülkiyeti Ertan Ailesine ait “Sağır İbrahim” lakaplı büyüğümüz tarafından işletilen kahvehanenin açık hava bölümü olarak tahta sandalye ve masalarla donatılırdı, yaz akşamlarının tatlı esintileri altında aileler orada sıcak ve soğuk içecekler, çekirdek özellikle de “çiğdem çitleterek” dedikodulara ve muhabbetlere dalar giderlerdi. İşte bu “aralarda derelerde” çocuklar koşarlar, eğlenirler ve yarışırlardı, günün moda halleri aynen böyle idi… Çocukların umurunda mı, aileler yapılan gürültüden rahatsız, arkalarında nefes nefese biten kan ter içindeki çocukların davranışlarından rahatsız, onlar anın tadını çıkarmaya bakıyorlar… Bu çocuklar arasında en muzipleri ise koşarken geçtikleri masalardaki, şapkalısının şapkasına vurarak yere düşürme, eşarplı hanımefendilerin eşarpları çekerek çıkarmak gibi marazalara sebep eğlencenin dozunun kaçırıldığı anlardı. Eşarpları çekilen kadınların çocukları ve ailelerini tanıyor olmaktan mı? yoksa dönemin genel manadaki görgü seviyesinin yüksekliğinden mi? olurdu bilemiyorum lakin “aaaa yetti be çocuk” şiddetinin ötesine geçmeyen şikayetlenmeler gerçi şapkalılardan biraz daha yüksek tempolu kelam ve şikayetlenmeler olurdu ya…

Sağır lakaplı İbrahim Abimiz ise Ertan Ailesinin teveccühüne binaen çok uzun yıllar mezkûr kahvehaneyi çalıştırdı, kışları genellikle dâhilîde yerli erkek taifesine ve özellikle de balıkçılara mekân olarak… Kısa geçen Çeşme yaz aylarının en popüler eğlence ve eğleşme açık hava mekânı olarak da ailelere… İbrahim Abimiz sanırım ki sonradan yitirdiği duyma yetisinin verdiği duyarlılıkla son derece mülayim ve mutedil davranışlı biriydi… Birkaç çalışanı ile birlikte o muhteşem kalabalığın, hem de hiç üzmeden, sıkmadan servislerini bihakkın tamamlayarak yolcu ederdi, bir sonraki güne kadar… Benim ailemin olmamasına rağmen birkaç ailenin sürekli oturduğu sezonluk kombine faslından masaları vardı hatırladığım, aynı kadro, aynı masa, aynı servis ekibi sadece günlük değişkenlik gösteren Çeşme’nin güzel havası, bazen geç kalan meltem bakiyesi, bazen hafif ve tatlı lakin mutlaka serin… Eski Çeşme’nin dar sokaklarını yazları serin, kışları sıcak kılan sağlı sollu taş binalar kaplıyor olsa da insanların büyük çoğunluğu esen rüzgârları direk hissetmek uğruna mezkûr tahta sandalyelerde birkaç saatlerini geçirirlerdi… O devrilerde mekân sahipleri tarafından üşüyenlere şal servisi yapılması daha keşfedilmediğinden hemen herkes tedbirli davranıp mutlaka şimdiki rüzgârlıklara muadil giysilerle gelirdi. Cıvıl cıvıl bir alan olurdu burası hemen karşı tarafta müsteciri Saffet Bey (Dinçalp) büyüğümüzün “Sahil Restoranı”, yan tarafında ise Mahmut Bağcı büyüğümüzün “Gül Restoranı” vaziyet ederdi bu ortama. Gül Restoran ve Sağır İbrahim kahvesi arasında sadece gündüzleri ve sadece esnaf ile sonradan da Hükümet Binası çalışanlarına çay kahve servisi yapan Kenan Abimizin çay ocağı bulunurdu.

Bu güzel ortamın olmazsa olmazı ise Bekir Usta (Erte) ile kardeşi Tansık Ustanın özenle ve günlük hazırlanmış çerezlerinin satıldığı seyyar araba olurdu… Önceleri hatırladığım 3 tekerlekli bir seyyar araba varken bilahare görece büyük 4 tekerlekli bir araba da devreye alınmış idi. Bu büyüklerimizin fırıncılıklarındaki mahir durumlarının çerez hazırlanmasına katkısı da çoktur herhalde.

Evet, başta bahsettiğim izlenimlerin hatırlattıkları, tıpkı 1960’lar ve 1970’ler Çeşmesinde Meydana taşan adeta Atatürk Büstünü de kısmen çevreleyen planlanmış oturma düzeni içindeki eğlence ve buluşma akşamlarıdır… Bu güzel akşamların temin ve servisinde bulunan ve maalesef artık aramızda olmayan başta Sağır İbrahim Abimiz, Saffet Dinçalp, Mahmut Bağcı ve Kenan Abimizi ve adlarını şimdi aktaramadığım tüm büyüklerimizi saygıyla anıyorum.  

FEYZİ ERGUN

 

Feyzi (Ergun) Abi; benim bildiğim kadarıyla tıpkı akranları benzeri Çeşme’nin çok çalışkanlarındandır, dur durak bilmez denilen kişilerdendir, aynı zamanda mutemet ekâbirdir adeta… Kapı komşumuzdur, iyi bilirim, “Cicim Leyla Kabasakal’ın” evinde uzun süre oturdular. İlk oğlu Nadir çocukluk arkadaşım olup hala sık görüşmekteyiz, kızı Ülkü sadece çocukluğunu hatırladığım birisi olup o devirlerden beri, muhtemelen denk gelemediğimiz için görüşemedik, küçük oğlu İbrahim ise çok geç sıkı muhabbet etmeye başladığım sıkı dostumdur. Eşi Adile ablamız, diğer komşumuz Uğur Abimizin eşi Ayşe Ablamızın kardeşi olup annem ile sıkı görüşenlerdendir, esasen evlerin pencereleri arada bahçe olsa da muhabbet mahalleridir… Artık maalesef Adile Ablamız aramızda değil, kendisini bu vesile ile saygıyla anıyoruz…

Feyzi Abi çocukluk anılarımın içindeki kravatlı abilerimizden biri idi devlet memuru olması asabiyle de kravat takma alışkanlığı edinmiş görüntüsü verirdi her daim. Çok çalışkandır dedim ya gerçekten öyledir, gündüzleri memuriyetinin her türlü gereği yerine gelirken akşamları da devrin en önemli eğlence aracı olan “Hulki’nin Sinemasında” bilet gişesindeki yerini alır, mutemet şahıs olma vaziyeti burada da gerçekleşir. Hiçbir mecburiyet olmamasına rağmen burada da kravatlıdır, deyim yerinde ise “iki dirhem, bir çekirdek” abimiz hatırladığım; gişenin küçük penceresinin hemen üstündeki kırmızı renkli lambanın düşük şiddetli ışığı altında ve hemen altında “duhuliye 25 kuruş” yazısı ile bazen bilet kuyruğu bile görülebilen vaziyette, gişenin içinde çok düşük şiddetli mavi ışık altında bilet kesilir, varsa para üstü iade edilir… Mezkur devirde kentler mi küçük idi yoksa ihtiyaç gidermenin disiplini mi güçlü idi bilemiyorum, genel manadaki alışkanlık gereği çalışanlar öğlen molasında eve gelir “öğlen yemeği” evde yenilirdi… Biz öğrenciler de öğlen yemeği için eve gelir, yemek yer derhal okul yoluna koyulurduk… Şüphesiz öğlen yemeğini esnaf lokantalarında da yemek mümkün idi, bu kabil lokantalar ise, başta İmren Lokantası, Esat ve Destan kardeşlerin ayrı ayrı aş evleri gibi alternatiflerdir. Okul ve ev arası yol bize asla uzun gelmez lakin yürüyerek gidiş gelişlerimizin asıl şartı ise son derece güvenli kentlere sahip olmamızdan mütevellit olup, şimdiki gibi uyuşturucu riski, gasp riski, kaçırılma riski, tecavüz edilme riski, dövülme riski, araç altında kalma riski gibi rezil rüsva kapitalist-serbest piyasa endikasyonları daha icat edilmemişti. Evet, Feyzi Abimizde öğlenleri eve gelir öğlen yemeği hazırlanırken de evin yanındaki bahçedeki tavuklar da beslenir, çalışkanlık satır satır deruhte edilir.

Bu yazıyı yazmaya karar verince önce isim yaygın tekrarlana geldiği üzere “Fevzi mi” yoksa “Feyzi mi” diye düşünerek gerilere gittim, Nadir ile de görüştüm, sonradan benim de hatırladığım üzere kendisine “Fevzi” diyenlere ısrarla ve titizlikle “Feyzi” denilmesi gerektiğini bıkmadan usanmadan tekrarladığını tekraren öğrendim… Evet, muhtemelen Rüştiye mezunu, uzun seneler de muallimlik yapması hasebiyle baba “İbrahim Hoca” Arapça kökenli ve bir tarafı ile “ilim ve irfan” diğer tarafıyla “bereket ve başarı” manasında olan “Feyzi” adını seçmiş olabilir…

Feyzi Abi, müthiş bir “Beşiktaşlıdır”, bazen sokakta birilerine hararetle pozisyon bazında maç kritikleri yaptığına şahit olur, inanç ve özgüvenin yüzüne yansımasının müthiş görüntüsüne hayran kalırdınız. Beşiktaş’ın tarihinin sözlü boyutudur adeta. Futbolcular, teknik direktörlere bağlı teknik ve taktik değişikliklerin sözlü birikimidir. Sen yeter ki sor, öncelikle olanı ve devamında da şahsi görüş ve düşüncelerini dinlersin derinlemesine bilgisine hayranlıkla… Çeşme’nin çok “koyu” Beşiktaşlıları başta gazeteci ve yazar Yaşar Aksoy, Ahmet Erküçük ile ne muhabbetler yaparlardı, herkesin dilinde hala… Çeşmenin bir başka kıymetli büyüğü emekli öğretmen ve yazar Ahmet Akgül “1960 öncesi Çeşme” adlı değerli ve kanaatimce her Çeşmelinin başvuru kitabı olarak sahip olması gereken eserinde, Feyzi Abi ve babası İbrahim Hoca ile ilgili hatıralara ve bakkalına değinir bir bölümde, “Ben o yıllarda Ovacık’tan Çeşme Ertan Ortaokuluna gider gelirken, sabah akşam bu dükkânın önünden yürüyerek geçerdim. Bazen de okul çıkışı arkadaşlarımla buraya gelir, Feyzi Ergun’dan haftanın birinci lig maçlarının bir özetini dinlerdik. O bize her seferinde bıkmadan usanmadan, o hafta oynanmış maçları büyük bir heyecanla anlatır ve yorumlardı. Biz de bu sayede onunla birlikte maç coşkusu yaşar, takımlar hakkında yeni bir şeyler öğrenirdik. Yanından ayrılırken de yüksek sesle, en büyük Beşiktaş ondan büyük yok diyerek onu sevindirdik. Feyzi Ergun bugün olduğu gibi, o zaman da koyu bir Beşiktaşlıydı. O zaman hiçbirimizin evinde henüz radyo yoktu. Çocukların, kahveye gidip maç dinlemesi de yasaktı. Maçları evinde radyosu olan az sayıdaki insan dinleyebiliyordu. Sonra onlar dinlediklerini başkalarına anlatırlardı. Bizler anlatılanlarla yetinir, daha doğrusu yetinmek zorunda kalırdık.”

Feyzi Abi diğer taraftan futbola duyduğu müthiş ilgi ve bilgi birikimi ile her daim Çeşmenin yetiştirdiği ve ülke çapında çok iyi tanınan ve bilinen Mustafa Denizli için ki kendisi de bilinenlerin aksine koyu bir Beşiktaşlıdır, “benim çok ciddi teşvikim ile futbolda ciddi merhale kaydetmiştir” demekteydi…

Babası “Çolak İbrahim” lakaplı büyüğümüz benim hatırladığım kadarıyla, muallimlik sonrası emeklilik hayatını geçirdiği, bugünkü “levant süit hotelin” bulunduğu yerdeki, küçük lakin çok bakımlı narenciye bahçesinin yol kenarına denk gelen yerdeki 2 katlı kâgir bir binada, alt kat devrine münasip malzemelerin satıldığı bir bakkal, üst kat ise konut olarak kullanılmaktaydı. Bu bakkalda benim hala büyük bir canlılıkla hatırladığım yegâne bölüm masif ahşap kepenktir ve geçirmiş olduğu kaza sebebiyle kaybedilmiş bir kolun bakiyesi tek kol ile de nasıl açılıp kapatıldığını hayretle düşünürdüm. Üstelik diğer kepenkler gibi katlanarak yana toparlanıp açılan türden olmayıp, yekpare ve yaklaşık 3,5-4 mt uzunluğunda, 1,5 mt. genişliğinde, menteşeleri üstte olan bir mekanizma, her sabah bu kepenk aşağı tarafındaki kilit mekanizması açılır, ziyadesiyle ağır kepenk kaldırılır ve her iki tarafında yer alan demir kollar vasıtasıyla arkasındaki pencere tam manasıyla görünene kadar kaldırılır, pencere ile yaklaşık 90 derece yaptığı yerde sabitlenir. Bu işlemi yazmak bile bu kadar zor ve meşakkatli iken “İbrahim Hoca” büyüğümüz tarafından sabah açılır, akşam kapatılır idi, hatırladığım… Bahçenin diğer tarafını çevreleyen yüksek taş duvardan azıcık çaba ile bakılırsa görünen bahçenin ne kadar bakımlı ve düzenli olduğunu da hatırlamaktayım. Bahçede ise bulunan keson kuyudan kova ile çekilen su ise nebatın yegâne hayat kaynağıdır…

Feyzi Abi, böyle bir hayatın çelikleştirdiği bir babanın oğludur işte, o da babadan geçme adeta “atom karınca” çalışkanlığı ve hareketliliği ile, önceleri Namık Kemal İlkokulunda, bilahare de ihdas olunan İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünde olan vazifesini bihakkın yaparak tekaüte ayrılmıştır… Arada, özellikle akşamları yaptığı farklı kalem işler vardı şüphesiz, hiç durmadı, hep çalıştı misali…

Evet, Çeşme’mizin ziyadesiyle sevilen abisi hayli ilerlemiş yaşına rağmen dolaşmaktan, kendi işini yapmaktan son katreye kadar vazgeçmedi, bu sürecin canlı şahidi oldum… Her görüşmemizde bazen 3 dakika, bazen 10 dakika günün meşrep ve ehemine matuf samimi muhabbetlerimizi her daim hatırladığım abimiz artık maalesef aramızda değil… Bu vesileyle de bir kez daha kendisini derin bir saygıyla yâd ediyorum…  

 

 

KİZİ MEHMET (ATAGÖZ)

Eski lakin çok güzel, en azından benim için çok çok güzel, Çeşme Cami Önü Çarşısının birbirine en fazla 20 mt mesafede 3 güzide bakkalı Kizi Mehmet, Hışım Mehmet, Atalay Abi… Her birisi ile ayrı ayrı güzel hatıralarım var, yeri geldikçe bunlara değineceğim…

Kizi Mehmet; bizim ifademiz ile “Büyük Cami” şimdilerde ise “Hacı Memiş Ağa Camisi” diye bilinen caminin hemen girişindeki, cami inşaatını gerçekleştirmiş ailenin defin edildiği yere ve şadırvana bitişik duvarı olan ve şimdiki musalla taşının bulunduğu alanı da içine alacak şekilde caminin genişliği boyutunda hatırladığım kadarı ile yoldan biraz da düşük zemini olan bir dükkânın işleticisi idi… Dükkânın ön cephesi parçalı camdan oluşmuş, maviye boyanmış ve dönemin yapı ve temizlik meşrebine de çok münasip bir görüntüde olup akşam saatlerinde kapanmak üzere ahşap kapakları bulunmaktaydı… Dönemin ruhunu yansıtan bu tablo içinde vatandaşın sınırlı ihtiyaçlarını karşılamak için gıda ve diğer ihtiyaç maddelerinin bir düzen içinde sıralandığı dükkânın arka tarafında kısmi depo görüntüsündeki bölümde varil içinde bulunan gazın satışı yapılırdı… Dikine yerleştirilmiş varilin yere yakın bölümündeki ve altına muhtemel damlamalara karşı tedbir mahiyetindeki dikine kesilmiş tenekenin içine denk gelecek şekilde yerleştirilmiş küçük çeşmesi açılır çeşitli büyüklüklerdeki ölçülendirilmiş özel maşrapalara doldurulur oradan da müşterinin getirdiği kaba aktarılırdı. Dünyada petrol fiyatları halen varil hesabı ile belirlenirken, varilin petrol ve türevi malzemelerin tevziinde artık kullanılıyor olmaması da ayrı bir enteresan vakadır. Dönemin en yaygın tüketilen ihtiyaç malzemesidir gaz, aydınlatma başta olmak üzere çok çeşitli ihtiyaçların ana girdisidir. Bizim de 3 lt’lik sarı bir metal bidonumuz vardı, Mehmet Abimizi mezkûr kabı doldurur iken izlerdim 1 lt’lik ölçülü kap ile 3 defada doldururdu, müthiş anılar… Tüm dükkân başta olmak üzere özellikle de o depo kılıklı bölüm sinen gaz kokusu ile ziyadesiyle iticidir lakin önemli bir malzeme olduğu için kimseden de itiraz çıkmazdı. Bisküviler, veresiye defterinin ve hesap yapılan masanın hemen önünde, yaklaşık 35 cm en, 35 cm boy ve 50 cm derinlikteki teneke kutular içinde üzerine içindekilerin de görünmesi için cam bir portatif kapak yerleştirilir ve yarım eğik vaziyette olurdu. Dönem itibariyle ve muhtemelen de ambalaj sanayisi fazlaca gelişmediğinden bisküviler büyük kutularda gelir, mezkûr cam portatif kapak kutu açılınca üst tarafına yerleştirilirdi. Esasen de şimdilerde olduğu üzere öyle envai çeşit ambalaj ve büyüklüklerde bisküvi yoktu, sade bisküviye talim mecburiyet idi. Genellikle, muhtemelen de pazarlama stratejisi mucibince hemen bisküvi kutusu yanında ve genellikle ahşaptan mamul lokum kutuları olurdu ki, bizler hemen 2 bisküvi alıp arasına bir lokum yerleştirip, şöyle biraz sıkıştırıp lokumu yayarak yemeyi çok severdik. Efendim bu bisküvi ve lokumlara gaz kokusu sinmiş kimin umurunda ye gitsin ağız tadı önemli… Gaz dediğin de öyle kolay temin edilir bir şey değil ki, akaryakıt istasyonu bile sadece Ilıca’da Ertan’lara ait bulunan BP idi, Çeşme’de akaryakıt istasyonu bilinmezdi bile…

Annemin köye gittiği dönemlerde, köy dediysem de şimdiki Çiftlik Mahallesi, o zamanlar bize yeterince uzak gelirdi, Mehmet Abinin sattığı teneke kutular ile ambalajlanmış tuzlu balık tercihimiz hala aklımdadır. Babam o tuzlu balıkları, tuzunu güzelce silkeledikten sonra odun ateşinin kömüründe maltız üstünde pişirirdi ki, bir daha asla o lezzeti başka bir yerde bulamadım.  

Mehmet Atagöz Abimizin lakabı ise artık hangi hislerin yansıması ve hangi kelimelerin zaman içinde yuvarlanması ya da kısaltılması ise “Kizi Mehmet”e evrilmiştir… Akla en münasip olan ve sıklıkla anlatılan ise kizi kelimesinin “kızıl” kelimesinin evrilmiş hali olmasıdır. Bilindiği üzere de Mehmet Abimiz orta boylu, oldukça beyaz tenli, yuvarlak yüzlü, koyu ve sık saçlı, saçın rengi de yanlış hatırlıyorsam şimdiden özür dileyerek yazıyorum, kızıl ve kınalı siyaha yatkın bir haldeydi… Mehmet Abinin siyah bir önlüğü vardı dükkânın kapısı açılınca üzerine giyilen ve kepenkler kapatılınca çıkarılan, her daim lekesiz tertemiz bir hali ile…

Mehmet Abi; dönemin her esnafında geçerli olan veresiye defteri usulü ile alışveriş yapılan bir düzene sahip idi, veresiye defteri bayağı kalın ilaveten bir adet de değildi belki de bunların manası fazla sayıda müşteri sahibi olmaktı. Şimdi kredi kartlarına yazdırılan borç ya da taksit talebi o dönem esnafa yazılırdı hem de gecikme faizi olmaksızın… Şüphesiz bunun aksini anlatan hikâyeler de hatırlamak mümkün lakin hatırladığım babamın içtiği “Bafra Sigarası” 60 kuruş idi ve yazdırır idik ödeme döneminde de şüphesiz makul bir süre sonra olmak kaydıyla yine 60 kuruş idi. Bu rakamı bu kadar sarih hatırlıyor olmamın sebebi de bir vade babamı çaktırmadan fazlaca borca sokmuşluğumdur, “Mehmet Abi, babam dedi ki bir paket Bafra verecekmişsin, bir de 40 kuruş verip deftere 1 Tl borç yazacakmışsın” finans yöntemiyle birkaç ay ilerlemiştim ki, büyük mahcubiyet yaşadım… Oysa sistem ne kadar güzel kurgulanmıştı lakin ömrü kısa sürdü, her yalan dolan işte olduğu üzere… Babama değil de, Mehmet Abiye bu konuda mahcubiyetim hala beni çaktırmadan terletir… Ama mahcup olmadığım vaziyet ise ara sıra kendime aldığım Bafra Sigaralarıdır. Gerçi diğer taraftaki mahcubiyeti bir defa daha yaşamayacağımdan onu da behemehâl terk etmiştim.

Maalesef her çocuk gibi çocuk yaşta sigaraya içmeye başlamıştım sanki bir halt varmış gibi… Mehmet Abimiz yapmaz idi lakin karşıdaki Atalay Abimiz, paket açıp tek tek sigara satardı, Şimdi net hatırlamıyorum ama galiba tanesi 5 kuruşa Bafra Sigarası alıyordum. Yine hatırladığım kadarı ile açık satılan 2 sigara vardı, Bafra ve Birinci… Hani sonraları, “iç birinci ol devrimci” diye takdim edilen sigara o zamanın asi ruhlu ama fakir gençleri için en münasip mamuldür. Kizi Mehmet tek tek sigara satmaz idi 3. Komşu bakkal “Hışım Mehmet” ise külliyen sigara satmaz idi… Uzun yıllar içip, sigarayı hiçbir mecburiyet olmaksızın yaklaşık 25 sene önce bırakabilmiş olmanın da bugün mutluğunu ve sağlığını yaşıyorum.

Değerli Öğretmenimiz ve büyüğümüz Ahmet Akgül’ün “1960 öncesi Çeşme” kitabında şöyle yer almıştır, Mehmet Abimiz, “Altındaki dükkân ise Mehmet Atagöz’ün bakkal dükkânıydı. Orta boyda, az şişman, her zaman sağlıklı görünen, güleç yüzlü biriydi bakkal Mehmet Efendi. O bu dükkânda uzun yıllar bakkallık yaptı. Dürüstlüğüyle herkesin güvenini kazanmış, kendisini mahalleliye sevdirmişti.”  

Mehmet Abimiz sonradan kabristana çıkan yokuşun başındaki evinin altına taşıdı dükkânını, burası önceki yerin oldukça küçük bir kopyası idi lakin artık satılan malzemeler de şekil değiştirmişti o kadar ki “karpostal” bile satılır hale gelmişti, eee ne de olsa turizm merkeziydik gayri…

Evet, “bakkalın market, dükkânın shop” olmadığı devrin kahramanı Mehmet Abimiz artık aramızda değil… Kendisini büyük saygı ve hürmetle anıyorum…      

TAPIŞTI AHMET (KALYONCU)

 Onun döneminde yaşamış tüm Çeşmelilerin asla unutamadığı “Yazıyor, yazıyor, İzmir’e kar yağmış” ya da “yazıyor yazıyor, Makarios ölmüş” ya da “yazıyor yazıyor, Demirel’in kızını kaçırmışlar” ya da “Ecevit’in oğlu evlenmiş” diye yüksek perdeden bağırarak gazete satıcılığı yaptığıdır… Gazeteler dönem itibari ile İzmir’den, Çeşme İzmir arası düzenli sefer yapan otobüsler ile taşınırdı, o vakitler şimdiki gibi 40 dakika konforlu süren bir yol değildi mezkûr yol, otobüs kalite ve donanımları, yolun durumu vs vs gibi sebeplerle yaklaşık 4 saatlik bir yol idi… Radyatör su kaynatmaları hariç 2 mola verilir, her yol üstü köy ve kasaba yolcusu için durulur, kalkılır hatta beklenir… Gazetelerin gelmesi öğlen saatlerini bulur, gazete işini “GAMEDA” organizasyonuna siyaseten yakın olanlardan Mehmet Karabulut yürütürdü… Oğlu Mahmut Karabulut ise, “gazeteci” lakabı ile andığımız, ilkokul ve ortaokul arkadaşım olup, maalesef artık aramızda bulunamamaktadır. Bu vesile ile de kendisini saygı ile hatırlamaktayım.

Evet, Tapıştı Ahmet ve oğulları sıra ile Yaşar, Mustafa ve Hasan da artık aramızda değiller… Java motosikletli yakışıklı oğul Mustafa ile müthiş bir hatıram var, hemen kendilerinin evi önünde balık avlarken gözüme batan oltanın şaşkınlığı içinde ne olduğunu anlamaya çalışırken hemen yanımızda bitişi, beni motorun arkasına atışı ile çok kısa sürede Hükümet Tabibinin yanına getirişi minnettarlık hisleri ile kendisini her daim anmama sebeptir. Sonra yolu İngiltere’ye düşer, günün şart ve gerçekleri içinde artık yeteri kadar gelip gidemez sevdiği memleketine, sevdiği Çeşme’sine… Çok sonra vefat haberini almış, çok şaşırmış idim, uzun süre inanmadım, inanamadım, hala da inanamıyorum. Yaşar’ı da kaybettik… Benim çocukluk ve gençlik arkadaşım nam-ı diğer İlhan İrem Hasan’ı yerleştiği Kıbrıs’ta kaybettiğimizi öğrendim. Zor zamanlar ve zor zanaat ölüm haberleri ile yüzleşmek… Ve maalesef bu durum da hayatın mutlaka yüzleşilen bir gerçeği…

Ahmet Kalyoncu (Tapıştı) Büyüğümüz, Çeşme’nin birkaç şen, şakrak ve neşeli kişisinden birisidir, herkes ile selamlaşır, muhabbet eder, gün boyu herkese laf yetiştirir, takılır, şaka yapar hali ile kendisini tanıyan herkesin hatıralarını süsler… Ahmet Abimiz, Sakız Adasından bir gemi acentesinin Çeşme ofisinin açılış ve kapanışı ile ilgilidir, orayı yönetir, orada çalışır, hülasa hatırladığım oranın her şeyidir, lakin tam tamına nasıl bir iş idi görülen, şimdilerde hatırlamıyorum… Haftanın belirli günlerinde gelen teknenin işlerini ve ihtiyaçlarını giderir, bunun yanında ve kalan günlerde ise gazete müvezzii ve sinema film duyuruları işine yaygın biçimde devam ederdi.

Ahmet abimiz maalesef çağımızın baş edilemeyen melun hastalığına yakalanır, mezkûr yıllarda tedavi imkânlarının, ilaç temininin, 12 Eylül faşist darbesinin içine kapattığı Canım Yurdumda, görece azalması sebebiyle bir ömür birlikte çalıştığı ve tıpkı Çeşmelilerin sevdiği kadar kendisini seven Sakızlı Gemi Acentesinin patronları tarafından tedavi ve rehabilitasyon maksadıyla Atina’ya davet edilir… Tüm çabalara rağmen yenik düşer melun hastalığa… Ve maalesef yine dönemin şartlarının münasip olmaması sebebiyle defin işlemi de oralarda gerçekleşir… Artık, bir oğlu İngiltere’de, bir oğlu Kıbrıs’ta, kendisi de Atina’da toprağa verilmiştir, ayrılık bu bapta tecelli etmiştir… Bu vesile ile her birini ayrı ayrı saygıyla yâd ediyorum… Dünya tatlısı eşi, çocuklarının anası, karşılaşmalarımızda her birimize evlatları kadar içtenlikli davranabilen Saniye Abla da artık hayatta değildir, bir tek çocuklarından Ercüment ve torunları hayatta olup, her birine de sağlıklı, huzurlu ve uzun yaşamlar diliyorum…  

Ahmet Abimiz, Çiftlik yolunun, bugün artık fazlaca oynandığı için geriye izi kalmamış eski hali ile hemen Kaymakam Evini geçince, tam virajda, Ali Subay’ın güzel evine gelmeden sol tarafta, son derece mütevazı bir evde yaşıyordu, tüm ailesi ile. Dışarıdan bakılınca son derece dengeli ve mutlu, değilse bile dışarıya bir şey sızdırılmamış hali ile bir ev idi, aklımda kaldığı kadarı ile… 2 katlı bir ev, alt katı yüksekliği bugünkü yüksekliklerle kıyaslayınca oldukça düşük belki de başka amaçlarla kullanılırken, büyüyen ailenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere genişleme sonucu ailece hizmete alınmış olabilir. Eski Çeşme evlerinde sıklıkla görüldüğü üzere taş duvarlar üstüne oturtulmuş ahşap bir döşemenin tavanı oluşturduğu bu zemin kat, mutfak ve oturma odası gibi kullanılırdı. Ve ben de diğer arkadaşlarımla birlikte Hasan’ın misafiri olarak bu mutfak ve oturma mekanından, özellikle Ahmet Abimizin ve Saniye Ablamızın olmadığı dönemlerde demlenmek maksadıyla hizmet aldım. Bugünkü Akpınar Otel’in bulunduğu alan ise o zamanlar hatırladığım kadarı ile genellikle “marul” tarımı yapılan bir tarla idi ve o marullardan “göz hakkı” kapsamında biz de çok faydalandık… Mezkûr ev, önünde yer alan deniz ile hemen hemen aynı kotlarda(seviye) idi… Akarca Deresini geçer geçmez tam “Kaymakam Evi” önünde denizin dalgaları sebebiyle yol sık sık bozulur idi, Belediye sürekli tamirat ve tahkimat yapardı, lakin sürekli benzer netice gerçekleşirdi burada… Yine hatırladığım kadarı ile mezkûr evin yanından Karadağ’a doğru çıkılan yoldan yağmurlu havalarda gelen su denize kavuşmak için yolu bozmaya diğer yandan da devam ederdi. Bugün doldurularak artık geriye kalmamış deniz, bizler için balık avcılığı yemi olarak kullanılan “tekesakal” deposuydu… Bu deniz ve bu yol için söylenecek çok şey var lakin oraları doldurup bugünkü subuk haline getirenlerin gürültülü iddia ve savunmaları karşısında kaybolup gitmektedir, tüm söylenenler ve söylenecekler…

Tapıştı Ahmet büyüğümüz yukarıda yazdığım üzere gazete tevzii faaliyeti mucibince sürekli hareket halindedir, kendisine hayli geç gelen gazeteleri gün bitmeden satmak mecburiyetinden mütevellit devamlı hareket halindedir, dur durak yoktur kendisine… Zamanın küçücük Çeşmesinde sürekli dolaşılır lakin gözlerde, dikkatlerde her daim muhtemel farklılıklarda… Zamanın, başta benim için olmak üzere her Çeşmelinin büyük bir haz ile hatırladığı “toptancı müstahsil halinin” arkasında çocukların denize girmek ve oynamak için sık sık geldikleri yerden geçerken, birden Ahmet Abimizin denize düşmüş bir çocuk dikkatini çeker, cebinde satılmış gazete paraları var, üzerinde elbiseleri var, kimin umurunda, boynuna astığı gazete askılığını attığı gibi suya dalar ve çocuğu kurtarır… Çocuk da bizim çocukluk arkadaşımız “Veznedar Yaşar’ın Cemal’dir”… O da yaşadığı sürece Ahmet Abimizin bu fedakârca davranışını hatırlar durur, tıpkı bizler gibi… Evet, Cemal’de artık aramızda değil, kendisini de büyük bir saygıyla yâd ediyorum…

Bu vesile ile tekraren aramızda olmayan herkesi saygıyla yâd ediyorum…

 

ÇEŞME MEMURLAR KULÜBÜ

“Çeşme Memurlar Kulübü” adı ile 1960’lı ve 70’li senelerde faaliyet gösteren esasen kulüp denmekle birlikte lüks bir kıraathane vardı şimdiki tarihi Belediye binasının alt katında bulunan emlak servisinin yerinde… Ben 1960’lı ve 70’li seneler diyorum daha da eskisi olabilir. Benim bildiğim senelerde orada genellikle “Hükümet Konağında” çalışanların devam ettiği bir yerdi… Şimdiki Emlak Servisinin 3 penceresinden ortadaki olanı kulübün kapısı idi o devirde… Her ne sebeple yapılırdı bilemem lakin kapının cam bölümü ile pencereler belli bir yüksekliğe kadar olan bölümü perde ile kapalı olurdu. Gerçi o devirde lokanta ve gazinolarda da pencerelerde perde olurdu lakin orada da yarım idiler. Muhtemelen içeride olanları dışarıdan geçenler görmesin diye kapatılırlardı herhalde de neden görülmesi istenmezdi orası ayrı mevzuu… Aslında orada neler olduğu konusunda yaşlı genç, çoluk çocuk fikir sahibi olsalar da bu rutin korunur ve özenle uygulanırdı… Nihayetinde şehrin mülki ve askeri erkânının vakit geçirdiği bir mekândır, o kadar olacak şüphesiz…

Diğer kahvehanelerle buranın arasındaki temel fark buraya çiftçi, köylü ya da balıkçı kısmından kimse gelmez velev ki arz ya da takip edilecek bir maruzatları olmasın. Çeşmenin o devirde Hükümet Memurları haricinde en mühim zevatı olduğu intibaı veren meslek erbapları olan taksiciler de duraklarının hemen bitişikte olması hasebiyle mekânın tabii müdavimleri izlenimi verirdi. Şüphesiz ki bir vakitler hemen bitişikteki odanın “Çeşme Seyahatin” yazıhanesi olması şoförlerin bir nevi kulüp üyesi gibi davranmasını getirmekteydi. Hangi sebepledir bilinmez lakin şoförler ve otomobilciler o vakitler de tıpkı şimdiki gibi Canım Yurdumun siyasi hayatı üzerinde ziyadesiyle tesiri olan meslek erbaplarıdır.
Dedim ya; mezkûr mekânın müdavimleri dışında kalan eskilerin avam dediği milletin devam ettiği kıraathaneler ile buranın yegâne farkı görece lüks olmasıdır, mesela en mühim fark avamlar tahta sandalyelerde oturur iken memurlar kulübü müdavimleri kumaş kaplı sandalyelerde otururlardı… Yoksa çay aynı çay, kahve aynı kahve, gazoz aynı gazozdu lakin dedim ya atmosfer çok farklıydı. Sonradan diğer kahvehanelere de misal teşkil eden masaların yeşil çuha ile kaplanmasını ben ilk defa orada görmüştüm. Yoksa oradaki televizyon ile diğer kıraathanelerdeki televizyonlar aynı saatlerde yayına başlar aynı saatlerde yayını bitirirlerdi, siyah beyaz ve propaganda cihazı olarak. Kıraathane diyorum da kıraat zinhar yoktu lakin kahvehane tam teşekküllü, dert kasavet yok. Mesela avamın devam ettiği kahvehanelerde kömürde kahve içme imkanı var iken memurlar kulübünde tüp ateşinde hazırlanan kahveye talim edilirdi… Gerçi birincisi bugün artık çok aranan ve özlenen bir servistir ya, o vakit mode ve demode durum aynen bu hizadadır.

Yaşımız az ilerleyince daha önceleri “Kahraman Testerelerinde” akrabalık münasebetiyle bir iş bulan çocukluk/gençlik arkadaşımız Hasan Çetiner (Birol) bu kez bir başka akrabalık münasebetine istinaden terfien Memurlar Kulübüne geçince bizde oranın imkânlarından faydalanmaya başladık, az bir şey mi, o ocakçı ben garson… Benim garsonluk dönemimde çok enteresan bir de hikâye yaşadık, yaz ayları tabii olarak gelen dışarıdaki teras bölümünde yerleştirilmiş masalara yerleşiyor. Orta yaş üzeri görüntüsünden biraz gergin ya da asabi mizaçlı bir abi geldi, garson olarak hemen “hoş geldiniz, ne içersiniz” en hakiki sorumuzu sordum, muhterem sık karşılaşılma ihtimali olamayacak bir talepte bulundu; “kahvesi az, az kaynamış, az şekerli bir okkalı kahve”…Müthiş bir sipariş. Hemen kıdemli ocakçımız Birol’a ilettim talebi, istenilen evsafta güzel bir kahve hazır idi artık. Yanına bir bardak şebeke suyu da konuldu tepsi ile özenli bir servis yaptım, bekliyorum ki, taltif olmadı teşekkür. Bacak bacak üstüne atmış sırtını kulübe yüzüne denize dönmüş muhterem ilk yudumda döndü baktı, “bu ne be” diye öfkeyle yüzüme baktı. Korkumdan hemen özür dileyerek aldım servisi doğru ocağa Birol’a “oğlum adam kudurdu, ne yaptın sen” deyince sevgili dostum sakin sakin kahvenin içine alınan ilk yudum kadar bir miktarda kendi özel suyundan ekledi, bana döndü ve şimdi götür abiye dedi. Kahve çok beğenildi… O gün bugündür herhangi bir yerde herhangi bir sipariş verdiğimde geleni yedim, içtim eleştirim varsa da sonradan yaptım ya da bir daha o mekâna gitmedim, çünkü aklımda her daim sevgili kardeşim Birol var.

Bu kulüpte nice zamanlar geçirdik, müthiş anılar biriktirdik. Bugün artık aramızda olmayan İsmail Denizli aramızdaki yaş farkına rağmen bizim ekibin en önemli ferdiydi. Onun bir “dama” dehası olduğunu daha önceki bir yazımda bahsetmiştim, mezkûr mekânın olabildiğince cüsseli bir ahşap dama masası vardı, İsmail Usta orada bizlere dama öğretmek adına inanılmaz oyunlar, kapanlar gösterirdi. O vakitler çalıştırdığı Çeşme Gençlik takımının başarıları ya da hezimetleri üzerine bitmez tükenmez muhabbetleri orada ederdik, hani diğer arkadaşların bir kısmı futbol oynuyorlardı da dâhildiler konuya, ben futbol kabiliyeti ve iradesi elinden alınmış garip biri olarak, tahmin edilemeyecek kadar dâhil olurdum da ben bile kendime inanamazdım. Hele bazı akşamlar dünyaca çok ünlü boksör Muhammed Ali Clay’ın maçlarının sabah karşı televizyondan yayınlandığı geceler zaman geçirmek adına içilen çeşitli keyif verici mamullerin verdiği hoşlukla edilen muhabbetler bugün çok aranır olsa gerekir. O vakitler mezkûr mekânlarda alkol satışı ve içimi henüz men edilmemiştir ve men edilmesine de vesile kabul edilen hiçbir vukuat hatırlamamaktayım. Niyet men etmek olunca vesile icat etmek çok kolay şüphesiz. Bu vesile ile tekrardan artık aramızda olamayan İsmail Denizli, Tufan Çınar ve Latif Çelebi arkadaşlarımızı saygıyla yâd ediyorum.

Şimdilerde artık mezkûr mekân Çeşme Belediyesinin Emlak Servisi olarak hizmet vermekte olup dışarıya açılan kapı pencereye dönüştürülmüş durumdadır. Başta tarihi Belediye binası ile alakalı eski Belediye Başkanı büyüğümüz Nuri Ertan’ın çok harika bir tanımlaması vardır. Hani bugünkü “Çeşme Kent Müzesi” bir meyhaneler mekânıdır, şimdiki tarihi belediyenin yeri de “Marika’nın yeri” olarak namlıdır, karşıda yenilir içilir bilahare de namlı mekân ziyaret edilir ya, mezkûr seyr-ü seferin ruhuna mütenasip eskiden Marika’nın yerine gelenlerin aldığı keyfi şimdi belediyemizi ziyaret edenlerden biz alıyoruz benzeri lakırdılar, işte… Hay Allah bu hatıralar ile çok keyiflendim…   

KOLÇAK ve BEYAZ ORDU

Sovyetler Birliğinin, Ekim devrimi marifetiyle oluşturulma sürecinde yaşanan kanlı iç savaşın, İngiltere ve ABD destekli meşhur “beyaz ordu” komutanı, esasen de yaşanan beyaz terörün en üst uygulayıcılarındandır Aleksandr Vasileyeviç Kolçak, sosyalist devrime karşı olmanın yanında gerçek manada tam teşekküllü bir monarşi savunucusudur da, bu uğurda katlettiği binlerce sosyalist yanında monarşiyi desteklemeyen ve dahi yaşanan vahşete dur demek isteyen hatırı sayılır bir masum kitlenin de katili olarak tarihe geçmiştir… Şüphesiz bu yaklaşım benim görüşüm, kendisi için, büyük vatansever, vatanı için can vermiş kahraman diye değerlendirmelerin de olduğunu biliyorum. Hızlı bir antikomünist olmasını kabul edip anlıyorum da, hızlı bir monarşist olmasını, toprak reformuna karşı katıksız duruşunu görmezden gelerek, bu manada sosyalist olmamalarına rağmen kendisini eleştiren ve karşı duranlara da kahredici bir yok ediciliğini göz ardı ederek, mezkur değerlendirmeleri yapanları hiç anlamıyorum, hele Rusya’nın Atatürk’ü değerlendirmeleri var ki anlaması da kabul etmesi de mümkün değildir. Ya tarih bilmiyorlar ya da eksik biliyorlar deyip geçiyoruz bu değerlendirmeleri… Beyaz Ordu içinde yükselişini, borçları ehven şartlarda geriye ödeme sözü verip İngiltere ve ABD ile varılan mutabakatın neticesine bağlamak için tarihçi olmaya hacet yok… Bidayette mezkur ülkeleri ziyaretleri, bulduğu ve bulamadığı “yüzleri”, bilahare politik ve askeri aşikar destekleri görmezden gelirseniz kendisinden şüphesiz ki kocaman bir vatansever, kocaman bir fedakar asker portresi çıkarırsınız, takdir mezkur muhteremlerindir. Hele Atatürk gibi adam idi diyenlere, hızlı bir Atatürk karşıtı hatta düşmanı olan Enver Paşa ile mektuplaşmalarındaki özellikle de “Türkistan Alayları” üzerine karşılıklı satır arası temenni, talep ve niyetlere bakılınca muradım daha net anlaşılacaktır. Konuya bu kadar angaje olan muhteremler, muhtemelen A. V. Kolçak’ın atalarının Osmanlı paşalarından gelmiş olmasına bağlayıp, hissi davranmaktadırlar. Osmanlı İmparatorluğunu TRT’deki dizilerden öğrenenler olduğu gibi mezkûr muhteremi de filmlerden öğrenenler olunca bize ziyadesiyle kelam etme hakkı düşüyor şüphesiz…

Evet, Kolçak önderliğinde yönetilen hükümet ve beyaz ordu savaştığı 2 sene boyunca astığı astık, kestiği kestik bir tarz ile hayatiyet bulmuştur.   Dönemin tanıklıklarına dayalı yazılı eserler zalimlikleri anlata anlata bitiremiyor. Gerçi her daim sınırsız ve sorumsuz yüzsüzlük ve hadsizlik edip yaşananları görmezden gelip akıllarının derinliklerindeki “sosyalizm” husumet ve düşmanlıklarının depreşmelerini seslendirenler vardır ve olacaktır, onlara da iğne ilaç az gelir…

Oysa, bizatihi kendi yazışmaları ve destek aldığı toprak ağaları ve bezirganlar ile dirsek temasları ve dahi mezkûr zevatın lehlerine yayınlanmış tamimler, İngiliz ve Amerikalı muhatap ve destekçileri ile akdedilen anlaşmalar ve akitler ziyadesiyle aşikâr ve ortada iken, yapılıyor bu söylemler, ne diyelim… Sırf bu sebeple ve bilmeyenler için mezkûr muhteremin kısacık bir biyografisi yapalım, muhterem Çarlık Rusya’sında 1. Dünya savaşı yıllarında Baltık ve Karadeniz filosunda görev yapmış, Sovyet devrimini müteakip “Çarcı” ve “gerici” olma hasebiyle görevden uzaklaştırılmış, bilahare de çarcı ve monarşist çevreler tarafından “Rusya için şart diktatör” nitelemesi muvacehesinde ve ABD misyonu himayesinde ABD’ye gönderilmiş, yeterli ilim, irfan ve teknoloji ile donatılarak, Sovyet Devrimini yıkmak üzere müstevlilerinin emrine girerek  Sibirya’ya deyim yerinde ise postu seriyor. İlk başlarda ziyadesiyle de zalimlikleri mucibince görece başarılı oluyor lakin Troçki önderliğindeki Kızıl Ordu tarafından zaman içinde yenilgiye uğratılıyor. Troçki’nin tarihsel haklılığına, teşkilatlanma becerisi ve müthiş taktiklerine karşı hamle geliştiremediği gibi uğruna savaştığını açıkladığı kitleler tarafından da tepki görmesi ve dahi harici ittifaklarının kendilerini deyim yerinde ise satması neticesinde kaçınılmaz son tecelli etmiştir. Bilahare daha da hazin son tecelli ediyor, İrkutsk’ta, Lenin’in yargılanması için Moskova’ya gönderilsin emrine rağmen kurşuna dizilmek suretiyle hem kendisinin hem de ABD ve İngiltere devletlerinin hevesleri ve hesapları sonlandırılıyor.   

İrkutsk’ta dolaşırken muhteremin izine de rastladık, ufak tefek de olsa destekçileri vasıtasıyla yad edilmek üzere bir anıt ile yaşatılmaya çalışıldığına şahit olduk. Asıl önemlisi, hali hazırda göçmenler için bir toplama ve geri gönderme merkezi ve cezaevi olarak kullanılan ve mezkûr devirde de A. V. Kolçak’ın tutuklu bulunduğu cezaevinin içinde kendisi adına bir müze düzenlendiğini öğrendim. Ziyaret etme niyeti ile kapıya geldik, bu kapı idi, o kapı idi derken doğru kapıyı bulduk ve ilk kontrol sonrası içeriye girdik. Girdiğimiz yer henüz cezaevinin bir parçası olduğundan son derece soğuk, sevimsiz ve itici bir yer haliyle. Daha ilk girdiğimiz yer bile soğuk demir kapıların gıcırtı ile açıldığı, birbirine en fazla 2 mt uzaklıktaki 2 ayrı kapıdan bile geçerken her birinde olmak kaydıyla hatırı sayılır bir bekleme ve kontrol süresi bulunan, soğuk mekân… Yabancısı olmadığım yerin benzerinde bulunmanın mide bulandırıcı hissiyatı ile bir anda ziyareti sonlandırma kararı verip oradan behemehâl ayrıldım.

Şimdilerde Kolçak’tan geriye sadece, bir milletin çok farklı amaç ve desteklerle birbirini çılgınca öldürdüğünün timsali babından şehirdeki kocaman anıt, cezaevindeki müze kopyası ve en canlı hatırlatma yapan da “Kolçak Kvası” kalmıştır… “Kvas” bilindiği üzere; çavdar ekmeğinin fermantasyonundan mamul çok az alkollü olması hasebiyle alkolsüz içecek kabul edilen Slav halklarının çok tercih ettiği bir içecektir. Bir zamanlar “komünist kola” diye de adlandırıldığını biliyordum ve Kolçak’ın adına üretilen kvası da görünce bu ne yaman tenakuzdur diye gülümsemiştim, antikomünist lidere “komünist kola” ile ironik andaç…

Üzerine yattığı söylenen tonlarca altın, tonlarca gümüşten bir eser kalmamış olduğu anlaşılmaktadır, her zaman olduğu üzere sahaya sürenler tarafından el konulduğu anlaşılmaktadır. Kaybedeceği ortaya çıkınca beynelmilel destekçileri behemehâl desteklerini çekmeye başlarlar, hatta kendisi ile birlikte çarpışan beynelmilel militer güçlerden Çek lejyonu kendisini teslim alması ve serbest bırakılmalarına karşılık kızıl ordu mensuplarına teslim edilmesi ardıllarına ders olur diye düşünülse dahi bilahare yaşanan gelişmelerden kimsenin ders almamış olması aşikardır.

 

 

  

ŞAMANİZM ve UST ORDA

Geçen sene Karelya Cumhuriyetinde bir türlü gerçekleştiremediğim ve ertelediğim Şaman ibadetlerine katılmayı ya da en azından seyretmeyi İrkutsk gezimizde gerçekleştirmeyi çok arzu ettiğimden gecikmeden daha ilk günden nerede ve nasıl olur diye araştırıyorum. Olkhun Adası Şamanizm açısından kutsal ilan edilmiş bir alan, hemen oraya gidilecek diyerek bir tur organizasyonuna dahil olduk. Ada kutludur, kutsaldır aynı zamanda, Şamanizm’in gözlerden uzak merkezidir de, söylenenlere göre… Daha yolda ilk molamız bir şaman ibadet yeri oldu, ortada dikili ağaç kütükleri üzerlerinde çok çeşitli şekiller kazınmış, önde bir yerde ateş yakılmış, izleri duruyor, bunların etrafında da görece kısa ve ince yine bol miktarda ağaç kütükleri dikilmiş, üstlerinde envai renk bezler bağlanmış vaziyettedir. Buryat dilinde etrafta birkaç levha var anlamaya çalışıyoruz, nafile… Birinde Rusça yazılmış “ibadet esnasında bozuk para bırakabilirsiniz” gibisinden bir ibarenin olduğunu gördüm. Hala benim için yeterli değil bu bilgi ve gördüklerim, adayı bekliyorum. Tekrar yola koyuluyoruz.

 

Hedef Olkhon Adası, yaklaşık 65 km. lik mesafeyi yolun iyi olmaması ve sık sık tamiratlara denk gelineceği yaklaşık 2 saatte kat edeceğimizden sabah erkenden İrkutsk Angara Oteli önünde guruba katılıyoruz, bir önceki yazımda bahsettiğim üzere tur minibüsü Gazeli Andrei kullanıyor. Baykal Gölüne ulaşıyoruz bir vade sonra bekleyen bir arabalı vapura biniliyor ve en yakın noktadan adaya vasıl olunuyor. Öğrendiğimize göre ada Baykal Gölünün içindeki dördüncü büyük ada, arazi çeşitliliği ve arkeolojik alanlarının çeşitliliğinden, az bir nüfusunun olduğundan bahsediliyor, galiba yaklaşık 2.000 civarında ve neredeyse tamamı Buryat halkından oluşuyormuş. 

 

Ada merkezine varmadan oldukça yüksek, Baykal Gölünü iyi bir açıdan gören bir noktaya geliyoruz, göl burada oldukça büyük bir koy oluşturmuş ve etrafta bir grup at var hepsi serbest otluyor, bir kısmı dünyanın en büyük tatlı su kaynağı gölden su içiyor, kimisi birbirine çok yakın, kimisi biraz uzak, kimisi siyah, kimisi alacalı lakin otlayanların ve su içenlerin her biri büyük bir keyifle kuyruk sallıyor, ne müthiş bir manzara… Tepeden göl tarafına bakıyoruz, masmavi bir gökyüzü masmavi bir su yüzeyi, keyifleniyoruz, fotoğraflar çekiliyor, sonradan hatırlayabilmek adına. Yüzümü tepeye doğru dönünce Karelya Cumhuriyetinden de hatırladığım, yüzlerce üst üste yedişer adet olmak üzere konulmuş taş yığınları görüyorum, muhtemelen gök tengrinin ya da doğanın kendilerine şans getirmesine dilemek adına üst üste konulmuşlar… Rehberimiz de sorulunca bir şey anlattı lakin ben anlamadım… Moladan sonra, kıyıdan balık tutanların yanından aracımıza doğru ilerliyoruz, istikamet merkez…

 

İşte bundan sonrası daha önce anlattığım tercihan makadan bırakılan yoldan adanın merkezine varıyoruz. Hemen aracın bizi bıraktığı noktadan “Şaman Tepesine” ilerliyoruz, burası Şaman ibadetlerinin gerçekleştiği bir alan, toprak ve etrafı iplerle sınırlandırılmış bir yoldan, yine toprak bırakılmış bir meydan ve tam ortasına denk gelecek şekilde yaklaşık 6-7 mt yüksekliğinde, çapları da yaklaşık 60-70 cm olan ağaç kütükleri dikilmiş ve her birinin önünde birer kaya parçası yerleştirilmiş durumda… Galiba bizden önce bir ritüel varmış gibi bir izlenimim var, bunu destekleyen bir başka görüntü de dikilmiş ağaç kütüklerinin önlerindeki kaya parçalarının üzerinde dökülmüş sütlerin izlerini görüyorum, taze taze, taze çünkü bir taraftan da kuşlar dökülmüş sütten nasiplerini alıyorlar… Süt bolluk ve bereket şefaat edercesine dökülüyor da sonuçta kuşlara nasip oluyor… Dikili 13 adet ağaç kütüklerinin yerden yaklaşık 1,5 mt lerine kadar ve aralarına da bağlanmış askının üzerinde binlerce rengarenk bezler bağlanmış, talep, dilek ve istekler iletilmiş bu bezler vasıtasıyla, gerisi de “Gök Tengriye” kalmış… Lakin hala benim arayışım olumlu sonuçlanmadı… Öğrendiğime göre de bir başka aktif ritüel merkezi İrkutsk’un yaklaşık 40 km kuzeyindeki “Ust Orda” şehri, ertesi gün ilk iş oraya gitmek…

 

Merkez Otogardan nasıl gidileceğini öğrenip, ertesi gün otobüslerin kalktığı merkez Pazar yerine yürüyerek varıyoruz, bir iki sorudan sonra Ust Orda’ya gidecek minibüse kuruluyoruz. Yol boyunca sadece yolun sağ tarafında olmak üzere, 1,3,5,7 ağaç kütüğü dikilmiş ve üzerlerinde ziyaretçilerin ya da ibadet edenlerin bağladığı rengarenk bezlerle donatılmış, irili ufaklı ritüel merkezlerinden geçerek, Ust Orda’ya varıyoruz. Araya sora, nihayetinde buluyoruz ilgili merkezi… Randevusuz gelinince araya sıkışabilme yol ve yöntemleri usulü dairesince aranıyor, dilimizin döndüğünce yalvar, yakar, alıver, veriver… Neyse, biraz beklememiz halinde, Şaman’nın bizi kabul edeceği bilgisi veriliyor, seviniyoruz… Bu boşluk anında hemen ibadethanenin ön tarafında yer alan ve genel manada, arkeolojik, etnografik, paleontolojik ögelerin öne çıktığı bölümleri ve modern resim sanatları bölümü, Rusya müzelerinin olmazsa olmazı, büyük vatanseverlik savaşındaki yerel vatandaşların katkısı ve yararlılıklarının belgelerle anlatıldığı bölümleri olan müzenin gezilebilmesi için talebimiz birkaç yetkiliye sırası ile anlatılınca lütfedip izin verip ve mihmandar eşliğinde gezmemizi temin ettiler. Ve artık randevu saati geliyordu, müzenin arkasındaki bölüme geçtik… 

 

Ağaç kütüklerinden oluşan oldukça yüksek çitin arasındaki küçük kapıdan ilgili avluya giriyoruz, etrafta üzerlerinde çeşitli figürlerin bulunduğu dikili taşların, taştan mamul heykellerin yer aldığı geniş bahçenin içinde çeşitli büyüklüklerde ahşap kütük evlerin bulunduğu yerde bekliyoruz, yine ahşap kütük ibadethaneye girmek için. Dikili taşlar üzerindeki figürlerin her birinin “Buryat” masal ve efsanelerinden yansımalar olduğunu anlıyoruz yazılı metinlerden… Nihayetinde bir görevli bizi Şamanın beklediği söylüyor, içeriye giriyoruz, aaaaa o da ne, Kadın Şaman… Ben şaşırıyorum, kadın şaman olur mu, diye de soruyorum, el cevap, evet… Evvelemirde başlıyoruz, “Şamanizm” hakkında bilgi almaya, kadın şaman olur cevabının ardından öncelikli soru şaman nasıl olunuyor, hayretle öğreniyoruz ki şaman olunmuyor, şaman doğuluyor, yani burada da bir başka şekil “el verme” geleneği söz konusu, bilahare şamanlıkta da bir merhale meselesi varmış ve 9 merhale olurmuş. Şamanlıkta merhale kat edildikçe de bilgiye, görgüye, erdeme, maharete erişme ve hükmetme seviyesi ve yetkisi de artıyormuş… “Derin Hoca” olabilme usul ve kaidelerine benzerlikler hemen aklımıza geliyor…

 

Şamanın makamı son derece sade ve faaliyetlerine uygun tefriş edilmiş, kendi oturduğu makamın karşısında sağlı sollu, sade ağaçtan mamul banklar bulunmakta, biraz da tasnif edilmiş şekilde yerleştirildiği için soruyoruz, şamanın sağ tarafına gelecek yerdeki banklar erkek, sol taraftaki bankların da kadınlar için yerleştirilmiş olduğu öğreniyoruz, kadın şaman olsa bile karma oturma düzeni olamıyormuş, enteresan…Şaman uzun uzun vaazla, Şamanizm ve şamanlık üzerine çoğunu anlayamadığım lakin bilahare yapılan kayıt çözümlemesi neticesinde köken, beceri, karşılıklı beklentiler ve sonuçları üzerine olduğu anladığım bir tanıtım olmuş. Soru cevap şeklinde ilerleyen bu takdim bölümü içerisinde öğreniyorum ki, Şaman ne kadar ömrümün olduğunu da biliyor, hemen söylemesini talep ediyorum lakin onun özel bir seansla olabileceğini beyan ediyor ve anlıyoruz şüphesiz özel bölümün özel bri talep karşılanması gerektiğini, hay Allah ne kadar da birbirine benziyor, derin muhabbetler… Anladık ki, ömrümüzün vadesini öğrenemeyeceğiz, bu soruları maddi kayıpsız atlatıyoruz, artık ibadete geçilecek… Bir takım kıyafet ilavelerinden sonra takmayı sevmediğini beyan ettiği bir başlık da başa geçirildi, eline aldığı ipler ve ziller karışımı bir aparat ile önündeki mangal benzeri kapta bayağı zorlukla ve birkaç kez denedikten sonra yakabildiği ateşin bol dumanı ile okuyarak üfleyerek, oturduğum yere gelip önümde mırıldamalara devam etti, söz de bana şefaat arz ederken benim de iki kolumu aşağıdan yukarıya doğru açılmış vaziyette sanki bahşedileni başımdan aşağıya döküyormuşçasına kürekler misali atmamı istedi… Tören sona erdi, teşekkürlerimizi nakit olarak takdim edip ayrıldık…

 

Artık maksat hasıl oldu, şaman ile tanıştık, okudu üfledi selametle bizi uğurladı ya, ölsem de gam yemem gayri… Şimdi artık eksiğimiz “Şinto” ayinine katılmak ve yakında o da olur, inşallah… Tanrıya çok yönlü yakınım gayri, hiç boşluk yok, maşallah…